«Σκηνοθέτης και σεναριογράφος κινηματογράφου, τηλεόρασης, θεάτρου, πολυμέσων και άλλων θεαμάτων, συγγραφέας, θεατρικός, λιμπρετίστας, στιχουργός, θεωρητικός του οπτικοακουστικού, παραγωγός ταινιών και μουσικών έργων, μοντέρ και ενίοτε ηθοποιός ή… τραγουδιστής, κατά καιρούς δημοσιογράφος, εκδότης, τηλεοπτικός παρουσιαστής και δάσκαλος σκηνοθεσίας, με τέσσερα διεθνή βραβεία και περισσότερα από 40 εθνικά, μέλος της Ακαδημίας Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και της Alliance Mondiale du Cinema, εκπρόσωπος της ΕΕΣ στη FERA, ο Κώστας Φέρρης αν μη τι άλλο, είναι ο πλέον πολυπράγμων Αναγεννησιακός καλλιτέχνης-δημιουργός της Ευρώπης». Αυτά σημειώνονται στο βιβλίο «Κώστας Φέρρης» της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών για τον πολυμήχανο σκηνοθέτη, που στις 11 Δεκεμβρίου θα βρίσκεται στην Κύπρο ως μέλος της οργανωτικής επιτροπής του φεστιβάλ «Πανόραμα Ελληνικού Κινηματογράφου 1950-2000». Το φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί στη Λευκωσία από τις 11 μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου με προβολές στο σινεμά Πάνθεον και σεμινάρια και συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο.

Το φεστιβάλ θα παρουσιάσει ό,τι λέει το όνομά του, ένα πανόραμα ταινιών του ελληνικού σινεμά με ταινίες του Αγγελόπουλου, του Βούλγαρη, του Κακογιάννη, του Κούνδουρου, αλλά και του Πάντζη, του Τάσιου, του Σταμπουλόπουλου και άλλων, που αποτελούν σταθμό στην ιστορία της 7ης τέχνης στη γείτονα χώρα. Και βεβαίως του Κώστα Φέρρη, που πιο κάτω συστήνεται με έναν πολύ προσωπικό τρόπο.

Οι αρίζωτοι

«Γεννήθηκα κι έζησα 22 χρόνια στην Αίγυπτο, οι γονείς μου γεννημένοι στην Κύπρο, η Ελλάδα κυριάρχησε στην παιδεία μου, και πρόσφατα ανακάλυψα πως ο παππούς μου ήταν Λιβανέζος προφανώς Μαρωνίτης, της οικογενείας Ferris-Lahoud. Αν προσθέσεις τη Γαλλική Φιλολογία που αγάπησα, τις πέντε γλώσσες που μιλάω και τα πολλαπλά ταξίδια σ’ όλο τον κόσμο, έχεις το ιδανικό παράδειγμα ενός 'Αλεξανδρινού' δημιουργού, με την έννοια της ευρείας αντίληψης του κόσμου από τους Αλεξανδρινούς χρόνους, κι ας γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Κάιρο. Ο δάσκαλός μου στη δημοσιογραφία, αείμνηστος Σοφιανός Χρυσοστομίδης, έλεγε κάποτε: 'εμείς οι Αιγυπτιώτες είμαστε αρίζωτοι'. Ναι, αλλά αυτή είναι και η δύναμή μας, εφόσον το άνοιγμά μας σ’ όλους τους πολιτισμούς του κόσμου οφείλεται ακριβώς σ’ αυτή τη δική μας ελληνικότητα που είναι οικουμενική.»

Σε αυτό το φεστιβάλ θα δούμε τη «Φόνισσα» του Φέρρη αλλά και το «Ρεμπέτικο», μια ταινία που έχει μαζέψει περισσότερα από 50 διεθνή και ελληνικά βραβεία και αποτελεί, 35 χρόνια μετά την παραγωγή της, μια πολυπαιγμένη ταινία.

«Το '666' γνώρισε τις μεγαλύτερες παγκόσμιες διακρίσεις στη ροκ σκηνή, και ο 'Ακρίτας' των Λογαρίδη-Τασούλη στο ελληνόφωνο ροκ. Η 'Όπερα των πουλιών' που έγραψα και σκηνοθέτησα στην Όπερα της Λυών το 1971, χαρακτηρίστηκε στη Γαλλία ως η σημαντικότερη σύγχρονη όπερα. Το 'Ήτανε μια φορά' (Ξαρχάκος-Ξυλούρης) είναι το πιο δημοφιλές ελληνικό τραγούδι των τελευταίων 50 χρόνων. Στην Κύπρο μάλιστα ξεκίνησε την καριέρα του, αφού στην κόπια των 'Εμπόρων των Εθνών' που στέλναμε στο ΡΙΚ ξαναβάζαμε κρυφά στους τίτλους το τραγούδι που είχε απαγορεύσει η χούντα! Όσο για το 'Ρεμπέτικο', απ’ όλο τον κόσμο μου έρχεται ξανά και ξανά η φράση: 'Κύριε Φέρρη, η ταινία σας μου άλλαξε τη ζωή!'. Σε τι μεγαλύτερο βραβείο μπορεί να ελπίζει σήμερα, ένας σκηνοθέτης;»

Ιδεολογίες

«Στην Ελλάδα, με είχαν φακελώσει ως… κομουνιστή! Και ανεξάρτητα από τη συμπάθεια που είχα σε κάθε τι 'αριστερό', στην πραγματικότητα ήμουνα 'μη βίαιος αναρχικός', ακόλουθος του Ρένου Αποστολίδη. Στη δεκαετία του 1960 έγινα 'σιτυασιονιστής', κι αφού περιπλανήθηκα σε διάφορους 'εσωτεριστικούς' διαδρόμους, κατέληξα να… ομολογήσω πως ήμουνα και παραμένω ένας αθεράπευτος ουτοπιστής. Καμία απολύτως σχέση φυσικά με την 'παγκοσμιοποίηση' των τραπεζών, αλλά ούτε και με τις διάφορες 'Διεθνείς' των μαρξιστών. Απλά και σκέτα, ονειροπόλος, που νοσταλγεί μιαν ιδανική Ιθάκη, που ίσως να μην έρθει ποτέ, αλλά αξίζει πολλά η ίδια η πορεία και η δράση προς την Ουτοπία. Ή, το λιγότερο, προς έναν καλύτερο κόσμο, έναν καλύτερο άνθρωπο. Καμία βίαιη επανάσταση δεν μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην ευτυχία, αφού το ίδιο το μέσον, η βία, επιβιώνει στον σκοπό, δηλαδή στην Εξουσία. Γι' αυτό και λέω πως η μοναδική αληθινή επανάσταση που έγινε ποτέ, ήταν ο Μάης του '68, που δεν διεκδίκησε καμίαν εξουσία.»

Ο νέος ελληνικός κιν/φος

«Με τον Κώστα Βρεττάκο και τον αείμνηστο Ιάσονα Γιαννουλάκη, αποτελέσαμε τον πρώτο πυρήνα της θρυλικής πλέον ομάδας για την ανανέωση του ελληνικού κινηματογράφου, ήδη το 1957. Με τη διεύρυνση αυτής της ομάδας, τους Τάκη Κανελλόπουλο, Θόδωρο Αγγελόπουλο, Τώνια Μαρκετάκη, Νίκο Παναγιωτόπουλο, Νίκο Νικολαΐδη, Δήμο Θέο, Σταύρο Τορνέ, Παύλο Τάσιο, Γιώργο Σταμπουλόπουλο και το σύνολο των σκηνοθετών που αποτέλεσαν αυτή την ομάδα, αλλάξαμε την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου. Τι άλλο καλύτερο μπορεί να ελπίζει ένας σκηνοθέτης, που ξεκινάει από το μηδέν;

Θέλω να πιστεύω πως ο αφελής ενθουσιασμός που κουβάλησα από την Αίγυπτο [πίστευα πως σε δύο χρόνια θα κάνω ταινία, όταν στην Ελλάδα επικρατούσε απαισιοδοξία και θλίψη για το μέλλον] έπαιξε τον ρόλο του. Προπάντων όταν το 1960 ανακαλύψαμε τον Τάκη Κανελλόπουλο, κι έναν χρόνο μετά έκανα 'Τα ματόκλαδά σου λάμπουν'. Το 1962 μάλιστα, έκανα [ως τεχνικός σύμβουλος σκηνοθεσίας] τον 'Ντελικανή', που υπογράφει ο Μανώλης Σκουλούδης. Πρέπει να πω όμως ακόμη, πως ήδη το 1953, στην Αίγυπτο, γνώρισα τον Μιχάλη Κακογιάννη, του οποίου αργότερα υπήρξα βοηθός. Το 1958, στην Ελλάδα, τύχη βουνό, δούλεψα βοηθός του Νίκου Κούνδουρου, που μου χάρισε τη φιλία του ώς το τέλος της ζωής του.

Είναι αλήθεια πως οι ταινίες μας είναι διαφορετικές από τον ένα στον άλλο, και γι’ αυτό δεν μπορούμε να μιλήσουμε για Σχολή. Πολλές φορές μάλιστα, οι ταινίες του ίδιου σκηνοθέτη διαφέρουν μεταξύ τους. Όμως το κοινό χαρακτηριστικό, αυτό που μας βασάνιζε όλους, ήταν το παίδεμα με την ίδια τη γλώσσα του κινηματογράφου, που θέλαμε να τον ξεκολλήσουμε από τη θεατρική στατικότητα του παλιού. Και σ’ αυτό, τα καταφέραμε, μέχρις υπερβολής… Προσωπικά, έμεινα πιστός στην προβληματική της ελληνικότητας.

Τα πρώτα χρόνια επεκράτησε μια εκπληκτική συντροφική αλληλεγγύη, ανταλλάσσαμε ιδέες και σενάρια, παίζαμε στις ταινίες των άλλων, βοηθούσαμε στην παραγωγή και παρασύραμε τους τεχνικούς του κινηματογράφου που δούλευαν για μας χωρίς αμοιβή. Το 'Κιέριον' του Δήμου Θέου είναι μια σημαδιακή ταινία, αφού εμφανιζόμαστε σ’ αυτήν όλοι σχεδόν οι σκηνοθέτες του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Ύστερα από τη μεταπολίτευση όμως, άρχισε η φαγωμάρα. Είχαν πέσει και τα λεφτά στη μέση, αλλά και η 'δόξα' και τα βραβεία, και οδηγηθήκαμε στη μεγάλη σφαγή. Έπαιξαν τον ρόλο τους και οι κριτικοί της εποχής, που διάλεγαν με προσωπικά γούστα αυτόν που θ’ αναδείκνυαν, θάβοντας όλους τους άλλους. Αυτό όμως δεν μας απαλλάσσει από τις δικές μας ευθύνες, αφού κάποιοι από μας αντέξανε στους πειρασμούς και διατηρήσανε τη συναδελφική αλληλεγγύη. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον Γιώργο Σταμπουλόπουλο, στο Βερολίνο το 1984, που μου 'σφιγγε το χέρι για να ξεπεράσω το τρακ ώς την ημέρα των βραβεύσεων.»

Η αλχημεία του σινεμά

«Δεν έκανα ποτέ το ένα μετά το άλλο. Από μικρή ηλικία ασχολήθηκα με το θέατρο, τη λογοτεχνία, τη μουσική, ακόμα και… την υποκριτική. Και, σ’ όλους τους τομείς, είχα την τύχη να συνεργαστώ με μεγάλες προσωπικότητες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Werner Herzog, Volkaire Schloendorf, Samuel Fuller, Louis Malle, ακόμα και ο μοναδικός και μη εξαιρετέος Salvator Dali, βρέθηκαν κάποια στιγμή στον δρόμο μου, και συνεργάστηκα μαζί τους. Αλλά η σημαντικότερη φιλία και με πολλές συνεργασίες που κράτησε πάνω από 40 χρόνια, ήταν με τον Γάλλο πρωτοποριακό σκηνοθέτη Jean-Daniel Pollet. Μ’ αυτόν, το 1968, ξεκίνησα την έρευνα που κατέληξε στο βιβλίο μου 'Η Αλχημεία του Σινεμά', που εκδόθηκε πρόσφατα.

Στην 'Αλχημεία του Σινεμά', που αποτελεί και την πηγή των τριών σεμιναρίων που θα δώσω στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, διατυπώνω την άποψη πως ο νέος 'λόγος' του ανθρώπου, που τον λένε 'οπτικοακουστικό' κι εγώ τον ονομάζω 'κινησιογραφικό', είναι υπεύθυνος για όλη τη μεγάλη πολιτιστική [και όχι μόνο] ανατροπή που ζούμε στις μέρες μας.

Από τη στιγμή που αναγνωρίζεις τον κινηματογράφο ως τον ανθρώπινο 3ο 'Λόγο', αντί για 7η Τέχνη, ανοίγεται μπροστά σου ένα ολόκληρο νέο τοπίο στην αντιμετώπισή του. Μ’ αυτό τον τρόπο, μπορείς άνετα ν’ απολαύσεις και να ψυχαγωγηθείς εξ ίσου, με το 'Όσα παίρνει ο άνεμος' ή την 'Καζαμπλάνκα' από τη μια, και τον 'Πιερό' του Ζαν-Λικ Γκοντάρ από την άλλη. Πιστεύω πως το βιβλίο αυτό είναι οδηγός για κάποιον που… θέλει να βρει τον εαυτό του. Ο κινηματογράφος σχεδόν είναι πρόσχημα, αλλά και κάτι περισσότερο από μια γραμματική και ένα συντακτικό, είναι μια πρόκληση για ν’ ακολουθήσει ο καθένας την Κινηματογραφική Διαλεκτική και να καταλάβει καλύτερα, τόσο τον Κόσμο, όσο και τον εαυτό του. Το Σινεμά, για μένα, είναι ένας ανώτερος εγκέφαλος, που αν ακολουθήσεις τις φυσικές διαδρομές της σκέψης του, ίσως και να βρεις την Αλήθεια των πραγμάτων, την όποιαν αλήθεια.»

Κύπρος και Πανόραμα

«Πολύ ευχαριστώ τη Θέκλα [σ.σ. Κίττου] και τον Λάμπρο [Παπαδημητράκη] που με κρατάνε στα πάτρια εδάφη. Είμαστε πολύ φίλοι και συνεργάτες εδώ και πολλές δεκαετίες και είμαι φανατικός οπαδός τους. Από την εποχή της Ελεύθερης Έκφρασης, ενός σπουδαίου κινήματος του οποίου ηγήθηκαν μέσα στην Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, για το οποίο θα μιλήσουμε κάποια στιγμή.

Η επίμονη δραστηριότητά τους στον πολιτισμό κάνει άλλη μια φορά το θαύμα της και φέρνει στην Κύπρο για πρώτη φορά τόσες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, που αποτέλεσαν σταθμό. Αν ο κινηματογράφος όπως σας είπα είναι μια πρόκληση για να βρει κανένας τον εαυτό του, η επαφή με τον ελληνικό κινηματογράφο είναι μια πρόκληση για να βρει η Κύπρος τον εαυτό της. Η ίδια έχει το μερίδιό της σ’ αυτή την Ιστορία, με τον Κακογιάννη, τον Ντίνο Κατσουρίδη, τον Πάντζη, την Κίττου, τον Παπαδημητράκη που έχει… πολιτογραφηθεί σχεδόν Κύπριος και τόσους ακόμα. Σε μιαν εποχή όπου κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μας παίζει η οπτικοακουστική έκφραση, σταυροδρόμια όπως η Κύπρος θα πρέπει να πολλαπλασιάσουν τα κονδύλια που διατίθενται για τον κινηματογράφο. Εμείς ως παρέα επιθυμούμε να θεσμοποιήσουμε το Πανόραμα Ελληνικού Κινηματογράφου και να αναφερθούμε στους σκαπανείς, σε όλα τα ρεύματα και τις προβληματικές αισθητικές ή ιδεολογικές.

Μ’ αυτά φυσικά, πρέπει να μπει στον χορό και η νέα γενιά, να συνειδητοποιήσει πως το μέλλον είναι στα χέρια της, να συγκροτήσει πολιτιστικές και άλλες 'παρέες', να τολμήσει να μπει στην ίδια τη δημιουργία, με αλληλεγγύη και δίψα.»

Όσα έπονται

«Είναι πολλά. Το άμεσο που ετοιμάζω τώρα, είναι ένα πρωτοποριακό διδακτικό πρόγραμμα, μια μέθοδος διδασκαλίας, που χρησιμοποιεί και τους 3 λόγους: Προφορικό (διδασκαλία, ρητορική), Γραπτό (μελέτη, βιβλίο) και Οπτικοακουστικό-Δικτυακό (ίντερνετ) που θα συμπληρώνει τους άλλους δύο λόγους με κινούμενες εικόνες (βίντεο) και θα περιέχει κάθε είδους παραρτήματα και παραπομπές.

Το άλλο (μεσοπρόθεσμο) που ετοιμάζω, είναι η επόμενη ταινία μου, που έχει τον προσωρινό τίτλο 'Paradise boulevard'. Κατά κύριο λόγο είναι αυτοβιογραφική, αλλά η μυθοπλασία περιλαμβάνεται… σ’ ένα όνειρο του Billy Wilder. Περισσότερα δεν μπορώ να πω τώρα, αλλά ίσως και η ταινία αυτή να μην χρειάζεται καμία προετοιμασία του θεατή. Άλλωστε, το μεγαλύτερο μυστικό μιας καλής ταινίας, δεν είναι η έκπληξη;»

+ Το Πανόραμα Ελληνικού Κινηματογράφου, 1950-2000, πραγματοποιείται στις 11-20 Δεκεμβρίου [11-13 στο Πάνθεον, 14-20 στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο]. Πληροφορίες για το πρόγραμμα και τη διοργάνωση τηλ. 22672801.