Όταν ήταν στην Ελλάδα ο Γιώργος Στασινάκης δεν μπορούσε να διαβάσει τον Νίκο Καζαντζάκη, αφού απαγορευόταν και στο σπίτι και στο σχολείο στο οποίο φοίτησε. «Τον διάβασα για πρώτη φορά όταν έφυγα για σπουδές στη Γαλλία και γοητεύτηκα», αναφέρει στο «Π». Ο κ. Στασινάκης είναι πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη. Μετά τις σπουδές του εγκαταστάθηκε στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου εργάστηκε αρχικά ως βοηθός αντιπροσώπου της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, στη συνέχεια ως βοηθός κοσμήτορα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Γενεύης και τέλος ως ανώτερο διοικητικό και νομικό στέλεχος του CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών) μέχρι τον Δεκέμβριο του 2005, οπότε συνταξιοδοτήθηκε. Η γνωριμία του με την Ελένη Καζαντζάκη ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει ο σύλλογος που έγινε διεθνής εταιρεία και αριθμεί σήμερα περισσότερα από 9.500 μέλη σε 31 χώρες. 

Ο Γιώργος Στασινάκης

Ήταν δηλαδή ιδέα της Ελένης Καζαντζάκη η δημιουργία του ΔΕΦΝΚ;

Φυσικά, η Ελένη Καζαντζάκη μου μιλούσε συχνά στη Γενεύη όπου ζούσε για τον «περίφημο» Ζορμπά και τον θαυμασμό που του είχε ο Νίκος Καζαντζάκης. Γνωριστήκαμε σε μια εκδήλωση και τρελάθηκα που γνώρισα έναν άνθρωπο που ήταν κοντά στον αγαπημένο μου συγγραφέα. Με την ίδρυση της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ) είχα την ευκαιρία και την τύχη να επισκεφθώ τους τόπους που είχαν σχέση με τους δύο φίλους και να γνωρίσω εγγόνια και δισέγγονα του Ζορμπά στη Μακεδονία, τα Σκόπια, την Καλαμάτα, την Αθήνα και την Ξάνθη. Διάβασα μελέτες και μαρτυρίες, ερεύνησα αρχεία εφημερίδων και περιοδικών που αναφέρονται στον Καζαντζάκη και τον Ζορμπά. Όταν ξεκινήσαμε τον σύλλογο ο Νίκος Καζαντζάκης δεν ήταν γνωστός. Και αυτός ήταν και είναι ο σκοπός της ΔΕΦΝΚ. Να προωθήσουμε το έργο με διαλέξεις, διαγωνισμούς, σεμινάρια, εκδηλώσεις σε σχολεία, επισκέψεις σε τόπους που έμεινε από την Ιταλία μέχρι την Ιαπωνία. Κάνουμε δημοσιεύσεις σε: επιθεωρήσεις όπως η «Le Regard crétois». Είναι η μόνη εξειδικευμένη περιοδική έκδοση για έναν Έλληνα συγγραφέα ή ποιητή. Εκδίδεται ετησίως στα αγγλικά, γαλλικά, ελληνικά και ισπανικά. Εκδίδουμε δελτία ενημερωτικά, τετραμηνιαία έκδοση στα αγγλικά, αραβικά, γαλλικά, γερμανικά, ελληνικά, ιαπωνικά, ιταλικά, ισπανικά, κινεζικά, πορτογαλικά και ρωσικά.

Γιατί έχει τέτοια απήχηση ο Νίκος Καζαντζάκης;

Γιατί ήταν ένας δημιουργός ο οποίος δεν συμβιβάστηκε ποτέ. Γιατί τα έβαλε με το κατεστημένο και ήταν ένας δημιουργός που άνοιξε πολλά... μέτωπα. Είναι ο μοναδικός συγγραφέας με όλα τα είδη: Θέατρο, ποίηση, διηγήσεις, βιβλία για νέους, μεταφράσεις, κινηματογραφικά σενάρια. Πώς κατάφερε και ήταν μέσα σε όλα αυτά; Σηκωνόταν νωρίς το πρωί και διάβαζε. Τον ενδιέφερε να μαθαίνει τον άνθρωπο, γι' αυτό θα μπορούσε να σου μιλήσει για τον Ίψεν, για Κινέζους φιλοσόφους, αλλά ταυτόχρονα ακόμη και για τον Μωάμεθ, για τον οποίο έγραψε σενάριο. Είχε πει ο Νίκος Καζαντζάκης: Να έχεις έναν σκοπό στη ζωή σου. Να μην τον αφήνεις παρά τις δυσκολίες. Να φτάσεις όπου δεν μπορείς. Αυτό είναι ο Καζαντζάκης.

Ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος όμως δεν συμβιβάστηκε ποτέ, σωστά;

Ακριβώς, και δεν είναι τυχαίο που η Ελένη Καζαντζάκη έχει γράψει το βιβλίο «Ο ασυμβίβαστος». Ήταν ένας άνθρωπος που έφευγε, που δεν ήθελε να μένει σε ένα σημείο, ήθελε να μαθαίνει για τη ζωή, τον άνθρωπο, να ταξιδεύει. Το είχε πει και ο ίδιος: «Όσο ταξιδεύω, τόσο πιο πολύ νιώθω την ανάγκη της ελευθερίας, όσο ταξιδεύω τόσο βρίσκω τον Θεό». Κι αυτά τα έγραφε στο Μπακού, στο Αζερμπαϊτζάν, στο Ουζμπεκιστάν. Και για την εποχή που ζούσε αυτό δεν ήταν θεμιτό. Κι ας λένε πως αφορίστηκε. Το ξέρετε πως δεν αφορίστηκε ποτέ; Ο Πατριάρχης είχε πει πως τα έργα του είναι λαμπρά. Απλώς κάποιοι στην Εκκλησία της Ελλάδας θεωρούσαν πως οι τίτλοι των βιβλίων του ήταν αρκετοί για να αφοριστεί. Και τους ρωτάει ο Πατριάρχης. Τον διάβασαν; Τον κατάλαβαν; Φυσικά δεν κατηγορούμε κανέναν, ήταν άλλες εποχές, άλλες οι συνθήκες, τις οποίες πρέπει να βλέπουμε κάθε φορά που κρίνουμε κάποιον.

Να έχεις έναν σκοπό στη ζωή σου. Να μην τον αφήνεις παρά τις δυσκολίες. Να φτάσεις όπου δεν μπορείς. Αυτό είναι ο Καζαντζάκης για τον Γιώργο Στασινάκη, πρόεδρο της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη

Το πρώτο βιβλίο που δίνουμε με την εφημερίδα «Πολίτης» είναι το «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», κι εσείς έχετε ασχοληθεί με τη σχέση των δύο ανδρών...

Τον γνώρισε το 1914 στο Άγιον Όρος (και όχι στον Πειραιά) όπου βρισκόταν με τον Άγγελο Σικελιανό. Ο Ζορμπάς είχε πάει εκεί για να γίνει καλόγερος. Ο πατέρας του Φιλάρετος είχε ασπαστεί εκεί τη μοναχική ζωή πριν μερικά χρόνια. Ήταν μια φιλία βαθιά, γι' αυτό και έγραψε ο Καζαντζάκης ότι «ο Ζορμπάς με έμαθε να αγαπώ τη ζωή και να μην φοβούμαι τον θάνατο». Υπάρχει και ένα άλλο απόσπασμα του βιβλίου «Αναφορά στον Γκρέκο»: «Στη ζωή μου οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα ονείρατα. Από τους ανθρώπους, ζωντανούς και πεθαμένους, πολύ λίγοι βόηθησαν τον αγώνα μου. Όμως, αν ήθελα να ξεχωρίσω ποιοι άνθρωποι αφήκαν βαθύτερα τ' αχνάρια τους στην ψυχή μου, ίσως να ξεχώριζα τον Όμηρο, το Βούδα, το Νίτσε, τον Μπέρξονα και το Ζορμπά... Αν ήταν στη ζωή μου να διάλεγα ένα ψυχικό οδηγό, ένα Γκουρού, όπως λένε οι Ιντοί, ένα Γέροντα, όπως λένε οι καλόγεροι στο Άγιον Όρος, σίγουρα θα διάλεγα το Ζορμπά».

Ποια η σχέση του Γιώργου Ζορμπά με τον λογοτεχνικό ήρωα του Καζαντζάκη Αλέξη Ζορμπά;

Ανέφερα προηγουμένως τη γνωριμία τους στο Άγιον Όρος. Έπειτα σημειώνω την εκμετάλλευση λιγνιτωρυχείου στη Μάνη και όχι στην Κρήτη. Ο Ζορμπάς δεν γνώρισε ποτέ τη μαντάμ Ορτάνς κ.λπ. Ο Καζαντζάκης βασίστηκε στην πραγματική ιστορία των σχέσεων με τον Ζορμπά. Ωστόσο, μετέπλασε τον αληθινό άνθρωπο και τον έκανε ήρωα ενός μυθιστορήματος, δηλαδή μιας μυθοπλασίας. Δεν ήταν φυσικά συρτάκι.

Ο Καζαντζάκης καθιερώθηκε ως διάσημος συγγραφέας όταν έγραψε το μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά»

Και να σκεφτείτε πως όταν η Ελένη του ζητούσε να γράψει μυθιστόρημα αυτός αρνήθηκε. Έγινε πράγματι γνωστός με αυτό το μυθιστόρημα, αν και ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή. Στη Γαλλία έγινε προπάντων το 1954 γνωστός όταν πήρε στο Παρίσι το «βραβείο για το καλύτερο ξένο βιβλίο που βγήκε στη Γαλλία».

Πώς έγινε μετά μεταφορά του έργου στην κινηματογραφική ταινία;

Είναι αλήθεια ότι το κινηματογραφικό αυτό έργο τον έκανε παγκοσμίως διάσημο. Η ιδέα της μεταφοράς του έργου οφείλεται στον Μιχάλη Κακογιάννη, την Ελένη Καζαντζάκη και τον Μίκη Θεοδωράκη. Φυσικά, δεν ήταν το συρτάκι που είναι η ουσία, όπως είναι στην ταινία και τον έμαθαν παγκοσμίως. Είναι ένα βιβλίο που μιλά για τη φιλία, τη φύση, την αγάπη. Είναι ένα βιβλίο που τα έχει όλα.

Είναι αλήθεια ότι η οικογένεια Ζορμπά έκανε παράπονα για τη στρεβλή παρουσίαση της πραγματικής εικόνας του Ζορμπά;

Τα παράπονα που αναφέρετε έγιναν το 1957 για το βιβλίο. Πρώτος ο γιος του Μανώλης επισκέφτηκε τον διευθυντή της «Νέας Εστίας» και του ζήτησε να αποκαταστήσει τη μνήμη του πατέρα του, πράγμα το οποίο δεν έγινε. Ο δεύτερος γιος Ανδρέας, αντισυνταγματάρχης εν αποστρατεία, σε επιστολή του προς τον Καζαντζάκη τον κατηγορεί για «ύβρη» στον πατέρα του και την οικογένειά του. Ο Καζαντζάκης του απάντησε: «Σπάνια αγάπησα και τίμησα άνθρωπο όπως τον Ζορμπά. Τον παράστησα στα γραπτά μου, ως έναν ανώτερο, ελεύθερο άνθρωπο κι είναι τώρα ένδοξος για χιλιάδες ανθρώπους στην Ευρώπη και στην Αμερική... Αυτά έκανα για τον πατέρα και τώρα ο γιος παραπονάται».

Ποια βιβλία του Καζαντζάκη είναι τα πιο αγαπημένα σας;

Ασκητική, Οδύσσεια, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Αναφορά στον Γκρέκο και Ταξιδεύοντας - Ισπανία και Αγγλία. Αν με βάλετε βέβαια να διαλέξω ένα, θα διαλέξω τον «Ζορμπά», αφού είναι ένα βιβλίο που σε πάει παντού.

Ποια φράση σας έχει μείνει από το έργο του Νίκου Καζαντζάκη;

«Χρέος έχουμε, πέρα από τις ατομικές έγνοιες, πέρα από τις βολικές μας συνήθειες, πιο πάνω από τον εαυτό μας, να θέσουμε ένα σκοπό, κι αυτόν, μέρα και νύχτα, αψηφώντας τα γέλια, την πείνα ή το θάνατο, να μοχτούμε να τον φτάσουμε. Όχι να τον φτάσουμε μια περήφανη ψυχή, ευτύς ως φτάσει στο σκοπό της τον μετατοπίζει ακόμα πιο πέρα, όχι να τον φτάσουμε, παρά να μη σταματήσουμε ποτέ στον ανήφορο. Έτσι μονάχα αποκτάει η ζωή ευγένεια κι ενότητα».