«Σαν πλαστελίνη στα χέρια» έμοιαζε η τελευταία της ταινία, αναφέρει η Αλίκη Δανέζη-Κνούτσεν η οποία έκανε αυτές τις μέρες παγκόσμια πρεμιέρα στην Κύπρο, στο πλαίσιο του 23ου Διεθνούς Φεστιβάλ «Κινηματογραφικές Μέρες - Κύπρος». Με αφορμή τη συμμετοχή της, η Κύπρια σκηνοθέτιδα μιλά στο «Π» για το πρόσφατο εγχείρημά της να φτιάξει μία ταινία βασισμένη σε μία πλοκή που πλέκει τον αυτοσχεδιασμό, καθώς αποκαλύπτει το επόμενο της πρότζεκτ στο σινεμά, με τίτλο «Ανατολική Μεσόγειος» που άρχισε ήδη να προετοιμάζει και αφορά άμεσα την Κύπρο και τη γυναικεία χειραφέτηση.
«Τόσο κοντά, τόσο μακριά». Δηλαδή;
Δηλαδή, ανθρώπινες σχέσεις, σχέσεις αγάπης. Άνθρωποι, δηλαδή, μέσα σε σχέσεις που έχουν κοινές εμπειρίες και βιώματα, μαζί, και κάποια στιγμή αλλάζουν ή αλλάζουν το τι ανάγκες έχουν και παρόλο που είναι τόσο κοντά, καταλήγουν να είναι τόσο μακριά.
Ανθρώπινες σχέσεις. Τι πραγματεύεται για τη σημερινή πραγματικότητα και εποχή;
Πραγματεύεται το θέμα της δυσκολίας της επικοινωνίας των ανθρώπων από κάποιο σημείο και μετά. Πραγματεύεται το θέμα της αγάπης, το κατά πόσο, δηλαδή, μπορεί η αγάπη να κρατήσει δύο ανθρώπους μαζί: Αν είναι αρκετή για να τους κρατήσει μαζί ή αν χρειάζονται κάποια άλλα συστατικά για να μπορέσουν δύο άνθρωποι να συνεχίσουν μαζί. Γενικότερα, να αναδείξει, κάτι που είναι πολύ επίκαιρο στην εποχή μας, τον προβληματισμό σε σχέση με το πόσο αντέχουν οι σχέσεις. Πόσο μπορούν να αντέξουν μέσα στα χρόνια. Επίσης, τι συμβιβασμοί πρέπει να γίνουν σε σχέση με τους προσωπικούς στόχους του καθενός, όχι εξωτερικούς, επαγγελματικούς κ.λπ. Ουσιαστικούς στόχους, για το πώς κανείς θέλει να εξελίσσεται ως άνθρωπος και πού πάει. Πόσο εύκολο είναι να το μοιραστεί κανείς με κάποιον άλλο για να είναι συνυφασμένες οι πορείες τους και να μπορούν να συνεχίζουν μαζί.
Πρόκειται για μία ταινία βασισμένη σε αυτοσχεδιασμούς. Ποια ήταν η οδηγία ή το σκεπτικό που δόθηκε στους ηθοποιούς;
Υπήρχε μια ιστορία, υπήρχε μια περίληψη η οποία διαμορφωνόταν και εξελισσόταν. Ξεκινήσαμε πρόβες αυτοσχεδιασμών επεξεργαζόμενοι τις βασικές ιδέες των κεντρικών σκηνών. Άρα, μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς χτιζόταν σιγά-σιγά και η ανταλλαγή τους, τα στοιχεία, οι συνθήκες, οι δράσεις κ.λπ., και ταυτόχρονα διαμορφωνόταν και βελτιωνόταν και αυτή η περίληψη, η οποία κρατήθηκε τελικά ως το μόνο κείμενο. Διότι υπήρχε η σκέψη να ακολουθήσουμε ένα σενάριο μετά τις πρόβες, τελικά αποφασίσαμε να συνεχίσουμε μόνο με αυτήν τη μικρή περίληψη. Με μια παράγραφο για την κάθε σκηνή. Και εκεί πήγαμε και γύρισμα.
Επιλέχθηκε ένα απομονωμένο νησί…
Είναι δύο άνθρωποι που έχουν μοιραστεί πάρα πολλά πράγματα, έχουν δύο παιδιά μαζί και αφιερώνουν τρεις μέρες ώστε να καταφέρουν να επικοινωνήσουν πριν περάσουν σε οτιδήποτε νομικό κ.λπ. Θα πιαστώ από κάτι που υποστηρίζει ο άνδρας στην ιστορία: Δεν αξίζουν τα δέκα χρόνια που ήμασταν μαζί, να έχουμε τρεις μέρες για να μπορέσουμε να συνεννοηθούμε και να επικοινωνήσουμε σαν άνθρωποι. Αυτό βέβαια, δεν είναι ξεκάθαρο στην ταινία, ποιος προσκαλεί ποιον στο νησί. Άλλα αυτός με κάποιον τρόπο την προσκαλεί να βρεθούν εκεί, σε αυτό το απομονωμένο νησί - που στην αρχή τους βλέπουμε να τα παίρνουν λίγο στο κρανίο, διότι δεν ήξεραν ότι δεν θα βρουν τίποτα ανοιχτό, για να φάνε και να πιούν. Σε γενικές γραμμές, ναι, είναι ένας χώρος που μπορούσαν κάπως να συγκεντρωθούν χωρίς εξωτερικούς παράγοντες για να μπορέσουν να συζητήσουν και να λύσουν τα προβλήματά τους.
Νιώθω ότι όλη η παραγωγή ή το εγχείρημα της ταινίας ήταν ένα πείραμα ή μάλλον ένα παιχνίδι…
Σίγουρα ήταν ένα πείραμα, γιατί τουλάχιστον οι προηγούμενες μου δουλειές δεν είχαν καμία σχέση με αυτό. Γενικότερα, όμως, νομίζω ότι ήταν ένα εγχείρημα που δεν ακολουθούσε κάποιον κανόνα, ούτε κάποια πεπατημένη για να πω: Α, έτσι γίνεται αυτό. Εννοείται, φυσικά, δεν είμαι η πρώτη σκηνοθέτιδα που έκανε ταινία βασισμένη σε αυτοσχεδιασμούς. Αλλά σίγουρα ήταν μια καινούργια πίστα, την οποία έπρεπε να την ανακαλύψουμε από το μηδέν. Σε αυτήν την ταινία, μπορώ να πω ότι, πραγματικά, ένιωθα σαν να κάνω κινηματογράφο για πρώτη φορά. Επίσης, το άλλο είναι ότι ήταν η πρώτη φορά που ένιωθα ότι η ταινία ήταν πλαστελίνη στα δάχτυλά μου και αυτό ήταν πολύ έντονο, για μένα, και είναι κάτι που είμαι ευγνώμων που συνέβη. Ήταν χειροποίητη σε τέτοιο βαθμό που ήταν σαν να κρατούσα πλαστελίνη. Δεν ξέρω πώς να το εξηγήσω, αλλά ναι. Αυτό ήταν το συναίσθημα.
Θέατρο και κινηματογράφος. Θεωρείς ότι το έργο σου έχει επιρροή από την εμπειρία σου στο θέατρο ή και το αντίστροφο;
Ναι. Ξέρεις άρχισα να ασχολούμαι με το θέατρο από μια ανάγκη: Να είμαι δραστήρια ως σκηνοθέτιδα. Δηλαδή, να δουλεύω με τους ηθοποιούς, να έχω μια σχέση με τη σκηνοθεσία, γιατί στο θέατρο είναι όλα πιο άμεσα, αλλά όχι πιο εύκολα. Κάνεις πρόβες περίπου δύο μήνες, προετοιμασία, τα φώτα, τον ήχο, τη μουσική, τη μιζανσέν... και μέσα σε λίγους μήνες, ανεβαίνει η παράσταση. Άρα άρχισε από μια τέτοια ανάγκη: Να υπάρχω ως σκηνοθέτιδα ανάμεσα σε ταινίες που παίρνουν πολύ χρόνο, από τη γραφή του σεναρίου στις χρηματοδοτήσεις και όλες τις διαδικασίες που ακολουθούν. Ξεκίνησε έτσι. Αλλά το θέατρο κατέληξε να είναι ζωτικής σημασίας για μένα. Δεν είναι μόνο ένα γέμισμα χρόνου. Έγινε κάτι πολύ ουσιαστικό και εκεί που το σινεμά επηρέαζε τον τρόπο που σκηνοθετούσα στο θέατρο, τώρα συμβαίνει και το αντίστροφο. Φέρνω στο σινεμά, στοιχεία από τη σκηνοθεσία και την επιμέλεια που βρήκα στο θέατρο.
Αυτή την περίοδο βρίσκεσαι στην προετοιμασία μιας νέας ταινίας η οποία βασίζεται στη διασκευή ενός βιβλίου. Περί τίνος πρόκειται;
Είναι η «Ανατολική Μεσόγειος», το βιβλίο της Ήβης Μελεάγρου. Αυτό το φανταστικό, πολυβραβευμένο και ορόσημο για την Κύπρο. Πρόκειται για ένα από τα πολύ καλά δείγματα μοντερνισμού, επηρεασμένα από το γαλλικό νέο μυθιστόρημα [Nouveau Roman]. Η Ήβη Μελεάγρου ήταν μια απίστευτη γυναίκα-φυσιογνωμία, δυναμική, η οποία έγραφε από τη δεκαετία του '50 μέχρι και του '90. Μια φεμινίστρια που μίλησε μέσα από το έργο της για τις γυναίκες. Μάλιστα, ένα άλλο σημαντικό βιβλίο της είναι το «πρόσωπο είναι η ανώνυμη Κύπρια». Τώρα για το βιβλίο «Ανατολική Μεσόγειος», που βασίζεται η ταινία, αφορά την ιστορία μίας γυναίκας, της Μαργαρίτας, η οποία είναι παντρεμένη 15 χρόνια με ένα παιδί. Η υπόθεση διαδραματίζεται από την άνοιξη μέχρι τον Δεκέμβριο του 1963 και η ηρωίδα είναι παντρεμένη με έναν κάπως φιλόδοξο δικηγόρο, ο οποίος έχει βλέψεις για τη νέα κυβέρνηση του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους και ερωτεύεται τον ιδεαλιστή, ενωτικό θείο του άντρα της. Κάπως παρασύρεται από αυτό το πάθος και τη μη εγκατάλειψη του ονείρου το οποίο όμως είναι απλώς ένα έναυσμα για να τη βάλουν σε ένα ταξίδι της δικής της χειραφέτησης, αναθεώρησης, αναζήτησης μιας εσωτερικής συνοχής και της δικής της ελευθερίας σε μια πόλη που δεν είναι καθόλου ελεύθερη. Το βιβλίο τελειώνει τη μέρα που ξεσπούν οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στους Τουρκοκυπρίους και τους Ελληνοκύπριους.
Μεγάλου, μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ. Τι είναι αυτό που σε γοητεύει κάθε φορά;
Πιστεύω ότι τροφοδοτούμαι από την πρόκληση του άγνωστου, ότι θα μάθω κάτι καινούργιο, και, για μένα, το ταξίδι αφορά κυρίως το τι θα μάθω εγώ. Ξέρω, ακούγεται λίγο εγωιστικό και εννοείται ότι με ενδιαφέρει πώς οι θεατές θα δουν μια ταινία και τι μπορώ να δώσω, αλλά κατά κύριο λόγο είναι τι θα κερδίσω σε γνώση, εμπειρία, συναίσθημα, είτε και σε επαφή με κάποιους άλλους μέσα από μία δουλειά.
Τι θα συμβούλευες τους νεαρούς σκηνοθέτες;
Κατ' αρχάς, χρειάζεται αφοσίωση, πάρα πολλή, και θυσίες. Πρέπει να αναρωτηθεί κανείς τι θέλει, δηλαδή σε ποιο βαθμό μπορεί να δοθεί σε αυτό. Όμως όταν υπάρχει αυτή η κινητήριος δύναμη, όλα φαίνονται καλύτερα. Νομίζω ότι η συμβουλή μου είναι να πιστεύουν στον εαυτό τους, να πιστεύουν ότι μπορούν. Και αυτό φυσικά χρειάζεται σκληρή δουλειά. Μια άλλη συμβουλή είναι να είναι ειλικρινείς με τους εαυτούς τους, είτε αυτό αφορά το τι θέλουν να πουν, γιατί θέλουν να το πούνε και πώς το λένε. Έχουμε δει πολλά που συνδέονται με trends ή κουτάκια, τα οποία πρέπει να κάνουμε τικ για το είδος της ταινίας, τι πουλά, τι παίρνει χρηματοδότηση, κ.ό.κ. Και είναι οκέι, αλλά αν δεν υπάρχει μια άμεση σύνδεση με τον δημιουργό, χωρίς να είναι απαραίτητα κάτι βιογραφικό, και αυτή η αλήθεια ανάμεσα στον καλλιτέχνη, στον κινηματογραφιστή και το υλικό του, τότε, για μένα πάντα υπάρχει ένα κενό το οποίο δεν κρύβεται.
[Φωτογραφία:Η Κύπρια σκηνοθέτιδα Αλίκη Δανέζη-Κνούτσεν στο εσωτερικό του Ζήνα Πάλας /©Ελένη Παπαδοπούλου]
