Είναι από τις γυναίκες που δυσκολεύεσαι να περιγράψεις. Που θυμίζουν μυστήριο και έρωτα μαζί. Που μια συζήτηση μαζί τους, σου αφήνει μια αίσθηση γαλήνης και την ίδια στιγμή μια μικρή αναστάτωση. Ψάχνω να βρω λόγια να την χαρακτηρίσω, να την εξηγήσω, μα μόνο μια λέξη αναπηδά στο μυαλό μου, σαν να μη με αφήνει να σκεφτώ άλλη. «Ποιήτρια» είναι η λέξη αυτή.
Μια νεαρή Κύπρια ποιήτρια που δεν φοβάται να γράψει την γυμνή αλήθεια της. Που έμαθε να ελπίζει σ’έναν τόπο που της γδέρνουν τις ελπίδες μέρα με την μέρα. Που γράφει ποίηση δίχως στερεότυπα και νόρμες, μα προπάντων δίχως τρόμο για το τι θα πει ο κόσμος της Κύπρου.
Η διαδικτυακή σελίδα της , στάθηκε η αφορμή για να γνωρίσω και να συνομιλήσω με την Αντωνίνη Σμυρίλλη, την ήσυχη Κύπρια ποιήτρια που αναστατώνει με την πέννα της.
Από πότε άρχισες να ασχολείσαι με την ποίηση; Ποια η αφορμή;
Απευθύνεσαι σε μια ‘loser’ εκ γενετής, οπότε μην περιμένεις ν’ απαντήσω ότι ασχολούμαι «ανέκαθεν» με την ποίηση ή «από την κοιλιά της μάνας μου» ή ότι προέρχομαι από «λογοτεχνική οικογένεια» ή ότι «έγραψα το πρώτο μου ποίημα στο δημοτικό». Δυστυχώς, άργησα να καταλάβω ότι «ποίηση», δεν είναι αυτό που μας σερβίρεται στα σχολεία.
Τί σημαίνει ποίηση για σένα;
Ποίηση, για μένα, είναι το περιττό του ορισμού της· το ότι δεν υπάρχει ακριβής ορισμός. Κάπου το’ χω ξαναπεί, η ποίηση μοιάζει με μασημένα θρύμματα. Προκαλούν τόση αναταραχή μέσα μου, που τα ξερνώ σε στίχους.
Πως νιώθεις όταν διαβάζεις ποίηση;
Μου αρέσει να διαβάζω οτιδήποτε πολιτικό και καθολικό, οτιδήποτε ξεφεύγει από το «στιλιζαρισμένο». Εστιάζω σε ό,τι με εμπνέει και δεν με κάνει να πλήττω. Δεν σου κρύβω, ότι πλήττω συχνά, διαβάζοντας κυπριακή/ελληνική ποίηση· μου λείπει η σπίθα, το ανεπιτήδευτο. Μάλιστα, με φοβίζει αυτό -ότι δεν θα ήθελα καμιά/κανένας που με διαβάζει, να πλήττει. Σαφώς, είναι αναπόφευκτο.
Από που αντλείς την δική σου έμπνευση;
Από πολιτικές ή κοινωνικές ειδήσεις, διαβάζοντας άλλα ποιήματα ή θεωρητικά κείμενα, από διαστροφές, εμμονές ή σιωπές.
Μίλα μου για την δεύτερη ποιητική σου συλλογή «Κάτω απ’ το πάπλωμα» (εκδ. Σαιξπηρικόν, 2020).
Στην Κύπρο, είθισται να ταυτίζουμε το «πολιτικό» [κυρίως] με το Κυπριακό ζήτημα. Ωστόσο, το «Κάτω απ’ το πάπλωμα», είναι ένα βιβλίο «σωματικό» και άρα βαθιά «πολιτικό». Οτιδήποτε ξεφεύγει από τη γραμμικότητα, οτιδήποτε παρεκκλίνει από το φυσιολογικό, οτιδήποτε αποτυγχάνει, αποτελεί ‘κίνδυνο’ για την κοινωνία. Το ‘λοξό’ [ή το ‘ανώμαλο’], «σκοτώνει τη χαρά» της κανονιστικής οργάνωσης του κόσμου. Στο «Κάτω απ’ το πάπλωμα», μεταμορφώνομαι σε «joykiller» [για την ακρίβεια, είμαι εκ φύσεως «joykiller»]. Είναι ο όρος, που χρησιμοποιεί η Sarah Ahmed, για να καταδείξει ότι σκοτώνοντας τη χαρά, στην πραγματικότητα δίνεις ‘χώρο’. Χώρο ύπαρξης, χώρο σε νέες ενδεχομενικότητες· χώρο σε όλα αυτά τα «species», που η ίδια η κοινωνία δημιουργεί και από τα οποία επιδιώκει να απαλλαγεί, κουκουλώνοντάς τα «Κάτω απ’ το πάπλωμα», με σκοπό τη διατήρηση της «καθαρότητάς» της. Το «Κάτω απ’ το πάπλωμα», είναι μια ανάγκη άρνησης του υφιστάμενου χώρου και δημιουργίας ενός χώρου που να αποσταθεροποιεί τις νόρμες, ώστε να είναι βιώσιμες άλλου είδους ανθρωπινότητες.
Στη ποίηση σου κάνεις μια πολύ άμεση και γυμνή χρήση της γλώσσας, για την οποία έχεις δεχτεί και κριτική. Μίλησε μας γι αυτό.
Η κοινωνία μας, δεν έχει αναπτύξει άλλη γλώσσα, πέρα από αυτή που ήδη ξέρουμε. Αυτή η γλώσσα μάλιστα, έχει τόσο επιβληθεί και εμπεδωθεί ως ‘αλήθεια’, που δεν σκεφτόμαστε καν το ενδεχόμενο να ανακαλύψουμε ή να αποκαλύψουμε. Το ποίημα είναι ένα σώμα που ξεσπά. Είναι ο ρυθμός του χτυπήματος του χεριού στο τραπέζι. Είναι το αποτέλεσμα της αναταραχής στα μπουχτισμένα πρέπει. Δεν με αφορούν οι φιλολογικοί τεμαχισμοί, οι γλωσσολογικοί κανόνες, το αυστηρά ‘επιτρεπόμενο’ λεξιλόγιο, ο έλεγχος της εκφοράς των λέξεων και όλη αυτή η περιοριστική οικονομία του λόγου, η οποία ενσωματώνεται στην πολιτική της γλώσσας -επειδή ακριβώς, «τρέμει» την ανάδειξη της αλήθειας.
Υπάρχει ελευθερία της έκφρασης σήμερα, στο χώρο των τεχνών και στη ζωή μας γενικότερα;
Επειδή δεν έχω δεχτεί μόνο κριτική, αλλά προσωπικές επιθέσεις για το ποιόν μου [από ‘γνωστούς του τόπου’, προερχόμενους από τον χώρο της ποίησης], καθότι και πολλές ‘σιωπές’, οι οποίες συναίνεσαν στις επιθέσεις αυτές, είμαι σχεδόν βέβαιη ότι, αν ήμουν διορισμένη στη Μέση Εκπαίδευση [ως φιλόλογος], θα βρισκόμουν στην ίδια θέση με τον κ. Γαβριήλ. Το να μου «σηκώνουν το δάχτυλο», στο τι και πώς θα γράψω, είναι κάτι που δεν μπορώ να το ανεχθώ. Επομένως, για ποια ακριβώς, ελευθερία της έκφρασης, μιλάμε;
Ποια η αντιμετώπιση, κατά τη γνώμη σου, από τις μεγαλύτερες γενιές ποιητών στην ποίηση των νέων Κύπριων;
Παρατηρώ, με λύπη, ότι οι μεγαλύτερες γενιές ποιητών, αναμασούν για τους νέους εκφράσεις όπως ‘ναρκισσισμός’ ή ‘εντυπωσιασμός ως αυτοσκοπός’. Έχω κατηγορηθεί ότι γράφω για να προκαλέσω ‘ντόρο’ ή ‘για να ταράξω τα νερά’. Αν η γραφή των νέων ξεφεύγει από τα δικά τους στεγανά, αν ‘ταράζονται’ από τις θεματικές ή τη γλώσσα που δεν χειραγωγείται, δεν φταίει κατ’ ανάγκην αυτός που ‘ταράζει’. Να αναρωτηθούν γιατί ‘ταράζονται’. Δεν είμαι εδώ, για να ωραιοποιήσω την πραγματικότητα της κυπριακής κοινωνίας, ώστε να ευχαριστηθούν ορισμένοι. Δεν με ενδιαφέρει να τους ευχαριστήσω. Με ενδιαφέρει η αλήθεια, και η αλήθεια πολύ συχνά δεν ευχαριστεί. Γράφει ο Halberstam: «νομίζω, η δουλειά μου είναι να κάνω τους άλλους λίγο, λιγότερο ευχαριστημένους». Ε, λοιπόν, νομίζω ότι και η δική μου δουλειά, αυτή είναι. Αν κοιτάξουμε, κατάμουτρα τις «ρωγμές», τότε δημιουργούμε νέες δυνατότητες για αλλαγή. Παρ’ όλα αυτά, δεν θα μπορούσα να παραλείψω το γεγονός, ότι υπάρχουν άνθρωποι που με πίστεψαν, και στους οποίους, είμαι ευγνώμων.
Ποια η επίδραση του Κυπριακού ζητήματος σε μια νέα ποιήτρια όπως εσύ;
Θεωρώ, ανασταλτικό παράγοντα, το Κυπριακό ζήτημα για τη λογοτεχνία [και όχι, μόνο για τη λογοτεχνία]. Έχω μεγαλώσει με τη «νοσταλγία του ερειπίου» και με τον «πόθο της επιστροφής», καθώς ο πατέρας μου κατάγεται από την Αμμόχωστο. Έχουν γραφτεί, και γράφονται ακόμα, εκατοντάδες ποιήματα για το Κυπριακό. Που καλώς, γράφτηκαν και γράφονται. Αυτό που με ενοχλεί, είναι όταν αυτά τα ποιήματα, φέρουν σκοπιμότητες πίσω από τους στίχους. Υπάρχει μια πίεση, μια αναμονή ή υποχρέωση αν θέλεις, από τις μεγαλύτερες γενιές προς τις νεότερες, να γραφούν ποιήματα που αφορούν στο Κυπριακό. Αν δεν γράψεις, θεωρείσαι αγενής ή αποστασιοποιημένος από τη μνήμη και την ιστορία. Δεν υποτιμώ καθόλου, την σοβαρότητα του Κυπριακού ζητήματος. Όμως, προς το παρόν, πολύ συνειδητά, επιλέγω να αφήσω την αφήγηση σε αυτούς που κατέχουν το βίωμα, από πρώτο χέρι. Ο «τόπος», είναι γεμάτος από την παρουσία του «τώρα». Αυτό που διαφοροποιεί το Κυπριακό, από άλλα ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος, είναι ότι παραμένοντας «άλυτο», ο χρόνος στέκει στο «ακόμα», έχει δηλαδή, σταματήσει εκεί. Κατά συνέπεια, μπλοκάρει την εξέλιξη και σπέρνει τη διχόνοια, ανάμεσα σε ποιητές «που τρώνε ψάρι, στην Κερύνεια» και ποιητές «που δεν τρώνε ψάρι, στην Κερύνεια». Κατ’ εμένα, η τέχνη πρέπει να είναι απαλλαγμένη από τον φανατισμό για εθνικά ή/και εθνικιστικά και θρησκευτικά ιδεώδη. Όταν ένας νέος άνθρωπος, βιώνει χίλιες δυο δυσκολίες στο «τώρα», τότε ναι, το Κυπριακό δεν είναι προτεραιότητά του. Επιλέγω, λοιπόν, να καταπιάνομαι με απτά ζητήματα του παρόντος.
Θεωρείς ότι δίνονται οι κατάλληλες ευκαιρίες στις νέες ποιήτριες και στους νέους ποιητές της χώρας μας; Ποιες οι προτάσεις σου;
Δεν θα το έλεγα. Σ’ ένα μικρό και συντηρητικό τόπο, όπως είναι η Κύπρος, οι κατάλληλες ευκαιρίες συνήθως δίνονται ‘όταν τα έχεις καλά’. Κάτω υπό τέτοιες συνθήκες, προτιμώ να μην μου δοθεί καμιά ευκαιρία. Όσες ευκαιρίες μου δόθηκαν έντιμα, μου χάρισαν μια στιγμή ευτυχίας, όπως το είπε ο Καρούζος: «έναν ελιγμό ευτυχίας, ώστε να υπάρξω κάπως αναπαυτικά δυστυχισμένη».
Λαμβάνοντας υπόψη, το κυπριακό συγκείμενο, δεν τάσσομαι υπέρ της ίδρυσης του Υφυπουργείου Πολιτισμού. Η επινόησή του, είναι εξουσιαστικά και πατριαρχικά τοποθετημένη. Είναι μια νόμιμη συγκάλυψη, στην ήδη υπάρχουσα αστυνόμευση, καταστολή και οργάνωση της τέχνης -και μιλώ έχοντας πλήρη επίγνωση του τι λέω-, καθώς υποψήφιοι για το Υφυπουργείο Πολιτισμού, με προσέγγισαν με θράσος και αναίδεια. Κάπως έτσι, το α-όρατο βλέμμα θεσμοθετείται, για να ελέγχει [ακόμη περισσότερο] τον χώρο, την τέχνη, τον καλλιτέχνη.
Αν δεν κυριαρχούσαν τα λογοτεχνικά σινάφια, τα ρουσφέτια, οι εύνοιες όταν τα [πολιτικά] πιστεύω κάποιων συμπίπτουν με άλλων, αν υπήρχαν κονδύλια και αν αυτά τα κονδύλια δίδονταν «αξιοκρατικά» για παραγωγή ποιητικών έργων, αν η γραφή αναγνωριζόταν ως «δουλειά», αν οι μεγαλύτερες γενιές ποιητών έβλεπαν με λιγότερη καχυποψία τους νέους, τότε ίσως, κάτι ελπιδοφόρο να πλανιόταν στον δικό μας μικρόκοσμο. Μέχρι τότε, θα παραμείνω «Κάτω απ’ το πάπλωμα».
Με την άδεια της ποιήτριας, παραθέτω τα δικά μου αγαπημένα ποιήματα από την ποιητική της συλλογή «Κάτω απ’ το Πάπλωμα»:
--------------------------
ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΠΑΠΛΩΜΑ
Κοιμάμαι
Με φως
Πώς αλλιώς θα υπέμενα
Το σκοτάδι;
Γλείφω
Το παιδί
Που αποκοιμιέται
Μέσα μου
Όπως το γατί
Το πετσί του
Και το πρωί
Απ’ την αρχή
Θάβω το φως
Κάτω απ’ το πάπλωμα.
--------------------------
#HΑSHTAG
στη μνήμη των MaryRose, Sierra, Maricar,
ΑrianPalanas, Livia, Elena, Ashmita
Τις ιστορίες του έθνους μου
Έμαθα από παιδί να τις μνημονεύω
Να θυμάμαι / Να θυμάμαι / Να θυμάμαι
Να πενθώ / Να πενθώ / Να πενθώ
Να θυμηθώ
Να πενθήσω
*
Έμαθα ότι η τραγωδία εξυψώνεται
Όταν αποστηθίζω κατορθώματα
Της κληρονομιάς μου
και ότι εγώ δεν θα βλέπω πέρα από τη γαμημένη μύτη μου
Γιατί οι ζωές δεν είναι μετρίσιμες
Αν δεν είναι ηρωικά γαμημένες
*
Τον περασμένο Απρίλη μετρούσα σορούς /
Γυναικείες σορούς / Με #hashtag ηλικία ή καταγωγή /
Σορούς σε ειδυλλιακά και απομακρυσμένα σημεία /
Με τη ρετσινιά της φιλιππινέζας / Της Ρουμάνας /
Της γυναίκας που οι αρχές εκτιμούν ότι η καταγωγή της
ήταν από το Νεπάλ / Ή τις Ινδίες /
Της γυναίκας που ήταν μάνα /
και τι τις ήθελε τις ευκαιριακές γνωριμίες /
Τι το ήθελε το χάδι / Τι το ήθελε το γαμήσι
*
Τον φετινό Απρίλη -ποιος χέστηκε για τον προηγούμενο;
Μετρώ ξανά σορούς
Απαριθμημένες με #hashtag ηλικία ή καταγωγή
*
και τον επόμενο Απρίλη
Μαδώντας μαργαρίτες
Θα μετρώ -κάποιων άλλων- τις σορούς
--------------------------
ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Όσο τα άλλα παιδιά
Έπαιζαν κουτσό
Ξεγύμνωνα τις κούκλες μου
Πιπιλίζοντας τα δάχτυλα
Της χαμένης μου αθωότητας
--------------------------
ΚΑΚΗ ΣΥΣΤΑΤΙΚΗ
Δεν μπορώ
Να σου μιλήσω για έρωτα
Είμαι καταθλιπτική
Εθισμένη
Σε χάπια / βιβλία / μοναχικότητα
Κλαίω για ώρες χωρίς λόγο
Γελώ με το ίδιο - Είμαι παιδί
Τρώω την σοκολάτα απ’ το κρουασάν ενώ περιμένω
ακόμα στο ταμείο.
Δεν συχνάζω πουθενά
Δεν κοιμάμαι καθόλου ή κοιμάμαι πολύ
Ξεχνώ να σβήσω τον φούρνο
Κάνω άπειρες σκέψεις το δευτερόλεπτο
Ξεχνώ να λέω σ’ αγαπώ
Απεχθάνομαι όσους θέλουν να με σώσουν
Δεν έχω προίκα
Παράξενο κορίτσι επαρχίας;
Έχω γύμνια
Αν αντέχεις
Πάρε με
Συνέντευξη στην Μαρίνα Χριστοφίδη / Φωτογραφίες: KleanthiKArt
