Συνέντευξη στη Θεοδώρα Χρυσοστόμου

Με φόντο την Παλιά Αγορά της Λευκωσίας και σύνθημα την επαναδιεκδίκηση των δημόσιων χώρων της πόλης, το Φεστιβάλ Οικοπόλις έρχεται να διεκδικήσει ξανά τους χώρους όπου παγκάκια, καλλιτεχνικά δρώμενα και πλατείες αντικαθίστανται από τραπεζάκια καφετεριών και μαγαζιών.

Η Μαρία Χατζημιχαήλ, ερευνήτρια στον τομέα της περιβαλλοντικής οικολογίας και μέλος της συνέλευσης «Φεστιβάλ Οικοπόλις», μιλά στο «Π» για την αυτοοργανωμένη κοινωνία, την ελπίδα που γεννιέται μέσα από αυτές τις δράσεις, αλλά και την ουτοπία της ιδανικής κοινωνίας.

Τι είναι το Φεστιβάλ Οικοπόλις;

Το Οικοπόλις είναι ένα τριήμερο αντιεμπορευματικό φεστιβάλ, χωρίς χορηγούς και ελεύθερη είσοδο, στην Παλιά Αγορά. Περιλαμβάνει συζητήσεις, παρουσιάσεις, καλλιτεχνικές εκθέσεις και συναυλία από τους Social Waste.Διοργανώνεται από μια αυτοοργανωμένη συνέλευση, αποτελούμενη από άτομα τα οποία ασχολούνται με θέματα οικολογίας, περιβάλλοντος, αλλά και το δικαίωμα στην πόλη.

 Ποιος είναι ο στόχος του φεστιβάλ;

Στόχος είναι να αναδείξουμε τις διενέξεις που υπάρχουν στις πόλεις, όπως ο εξευγενισμός (gentrification). Μέρος του λόγου είναι ότι πολλά από τα μέλη της συνέλευσης είναι άνθρωποι οι οποίοι ζούσαν στην παλιά πόλη και με την εμπορευματοποίησή της αναγκάστηκαν να φύγουν.Η αφήγηση που προηγείται του εξωραϊσμού της πόλης είναι πάντα η ίδια και ξεκινά με την παρουσίασή της ως ενός επικίνδυνου χώρου με μετανάστες, ναρκωτικά και εγκληματικότητα.Η πρώτη συζήτηση του φεστιβάλ θα είναι μια θεωρητική προσέγγιση με παράδειγμα την παλιά πόλη, με ομιλητές εμένα, την Εύη Τσελίκα και την Τζωρτζίνα Χρίστου.

Τι θέλετε να φέρετε στην επιφάνεια;

Αντιλαμβάνομαι την πόλη ως έναν χώρο που σημαίνει κάτι για τους χρήστες του πέρα από το εμπόριο. Μια κοινωνική πρακτική δημιουργεί τη σχέση του χώρου με τα άτομα που τον χρησιμοποιούν. Η χρήση μιας πλατείας είναι το πιο έντονο παράδειγμα.Θέλουμε να βάλουμε στο τραπέζι τις θεωρητικές προσεγγίσεις γύρω από τα κοινά και το δικαίωμα στην πόλη, εστιάζοντας στο παράδειγμα της παλιάς Λευκωσίας. Το αντι-gentrification είναι ένα πρόταγμα στη νεοφιλελεύθερη πρακτική του εξευγενισμού των πόλεων, η οποία αντιλαμβάνεται τον χώρο ως εμπόρευμα.

Επομένως, μια πλατεία αποκτά αξία εάν εξωραϊστεί, καθαριστεί από τον κόσμο που τη χρησιμοποιεί χωρίς να πληρώνει και να μετατραπεί σε έναν χώρο για πολίτες που είναι διατεθειμένοι να δώσουν χρήματα είτε για να πιουν έναν καφέ, είτε για να αγοράσουν κάτι από τα γύρω καταστήματα.

Είναι κακό αυτό;

Δεν υποστηρίζουμε ότι αυτό είναι κακό. Αυτό που λέμε είναι ότι έχουμε και εμείς το δικαίωμα να μπορούμε να απολαμβάνουμε τους δημόσιους χώρους χωρίς να πρέπει να πληρώσουμε. Θυμάμαι έντονα όταν πριν λίγα χρόνια είχαν ξηλώσει ένα παγκάκι στην παλιά πόλη, ένας παππούς της περιοχής είχε πει «ο φτωχός πού θα κάτσει;».Αυτό αντικατοπτρίζει τη λογική του εξευγενισμού, δηλαδή αν έχεις λεφτά μπορείς να απολαύσεις την πόλη, εάν όχι, τότε πρέπει να πας κάπου αλλού.

Το φεστιβάλ θέλει να ξεκινήσει μια συζήτηση γύρω από τις αιτίες και τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούνται. Να γίνει μια επαναδιαπραγμάτευση με τον χώρο, μια συζήτηση των ατόμων που επηρεάζονται και να δούμε αν υπάρχει έδαφος για να έρθουμε ως κοινωνία σε σύγκρουση με τις δυνάμεις που δημιουργούν αυτό το θέμα.

Υπάρχει αντίλογος;

Ο αντίλογος υπάρχει παντού, είναι ο ηγεμονικός λόγος, κάτι που ζούμε καθημερινά. Εμείς αυτό που θέλουμε είναι να αντιπαραθέσουμε τις δικές μας απόψεις.

Πιστεύεις στην αυτοοργανωμένη κοινωνία;

Τα τελευταία δύο χρόνια αυξήθηκαν οι πρωτοβουλίες πολιτών που ξεκινούν να αντιτίθεται σε διάφορα σχέδια τόσο στην ελεύθερη Κύπρο όσο και στα κατεχόμενα. Αυτό είναι ελπιδοφόρο, δείχνει την ανάγκη για αλλαγή.

Η δεύτερη μέρα του φεστιβάλ ονομάζεται το «Συναπάντημα των αγώνων», με στόχο να φέρουμε κοντά διάφορες ομάδες που ασχολούνται με την πόλη και την οικολογική κληρονομιά, όπως η πρωτοβουλία «Λεμεσός για όλους» που ξεκίνησε τη διαμαρτυρία για τα υψηλά ενοίκια, η ομάδα για τη διάσωση των φυσικών ακτών που ασχολείται με τις περιοχές του Ακάμα κ.ά.

Στόχος είναι να παρουσιάσει κάθε ομάδα τη δουλειά της, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και να προσπαθήσουμε όλοι μαζί να θέσουμε ένα πλαίσιο γύρω από τον κοινό αγώνα.

 Το φεστιβάλ είναι καθαρά αντιεμπορευματικό, χωρίς χορηγούς, λειτουργούμε με εισφορές. Δουλεύουμε όλοι εθελοντικά, κανένας δεν βγάζει κέρδος. Για εμάς αυτό είναι η βάση για τη δημιουργία αυτού του φεστιβάλ.

Έχει αποτελέσματα;

Σίγουρα είναι κάτι δύσκολο, απαιτεί αρκετό χρόνο και την υιοθέτηση της αντίληψης από τα άτομα που είναι μέλη ότι αυτό που κάνουμε είναι συλλογικό.

Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό μιας αυτοοργανωμένης κοινωνίας;

Η συλλογικότητα. Στις μέρες που διανύουμε, με τη γενικότερη απογοήτευση που κυριαρχεί, είναι πολύ ελπιδοφόρο ότι υπάρχουν ομάδες και άτομα που αφιερώνουν τόσο χρόνο σε κάτι χωρίς αντάλλαγμα. Αυτό που γίνεται τώρα είναι ένα όραμα για το πώς θα θέλαμε να είναι οι ζωές μας στο μέλλον.

Τι κερδίζει κάποιος από τη συμμετοχή του σε αυτές τις ομάδες;

Ελπίδα. Μέσω αυτών των δράσεων βλέπεις ότι υπάρχει μια εναλλακτική ματιά. Το γεγονός ότι οργανώνονται συνελεύσεις, δράσεις, νέα άτομα μπαίνουν στην ομάδα, είναι πολύ αισιόδοξο.

Είναι οι αυτοοργανωμένες συνελεύσεις μια μορφή επανάστασης;

Σίγουρα είναι μια μορφή αντίδρασης στο πώς λειτουργεί σήμερα η κοινωνία. Στο πώς μας επιβάλλουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να λειτουργούμε.Χρειαστήκαμε δύο μήνες για να πάρουμε τη σχετική άδεια για τη χρήση ενός δημόσιου χώρου ώστε να πραγματοποιήσουμε μια δωρεάν συναυλία, της οποίας το θέμα είναι το δικαίωμα στην πόλη. Αυτό από μόνο του είναι οξύμωρο και καταδεικνύει την ανάγκη αυτού του φεστιβάλ.

Μπορεί μια αυτοοργανωμένη κοινωνία να λειτουργήσει ή υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθεί στην αναρχία;

Σίγουρα πρόκειται για κάτι δύσκολο. Σε τοπικό επίπεδο μια κοινωνία χρειάζεται κανόνες, το ίδιο ισχύει και για την αυτοοργανωμένη. Το σημαντικό είναι ότι οι κανόνες θα πρέπει να δημιουργηθούν από τα ίδια τα μέλη ώστε να μπορούν να αυτοδιοικούν έναν χώρο με βάση κοινές αξίες και αλληλοσεβασμό. Όταν αυτοί οι κανόνες έρχονται εκ των άνωθεν, συνήθως ευνοούν κάποιους περισσότερο από άλλους.Υπάρχουν παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών, όπως οι Ζαπατίστας στο Μεξικό, οπόταν υπάρχουν δυνατότητες, απλώς χρειάζεται να μπουν οι σωστές βάσεις.

Είμαστε πολιτικά δραστήριοι ως λαός;

Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται κινητοποίηση σε μερίδα της κοινωνίας.Βλέπεις εξωκομματικές ομάδες να αντιτίθενται, π.χ., στη λειτουργία ενός μεταλλείου ή να διαμαρτύρονται για τα υψηλά ενοίκια στη Λεμεσό.

Έχουμε οικολογική συνείδηση στην Κύπρο;

Σίγουρα δεν έχουμε οικολογικές πόλεις. Η μόνη προσπάθεια που γίνεται είναι η ανακύκλωση και η φύτευση δέντρων. Πλέον η ανακύκλωση δεν είναι το πρώτο βήμα, πρέπει να προχωρήσουμε ένα βήμα παρακάτω. Η έννοια της αποανάπτυξης είναι πολύ σημαντική για εμάς και το Οικοπόλις.  Στηρίζεται στο  ότι ως κοινωνία καταναλώνουμε με ένα μη αειφόρο τρόπο με άμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον και την οικολογία.

Έχουμε κοινωνικές δομές στην Κύπρο;

Σε έναν ιδανικό κόσμο -ο οποίος δεν μπορεί να γίνει αύριο- κάποιες εναλλακτικές δομές θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει η έννοια της άχρηστης εργασίας.Στην Κύπρο δεν υπάρχουν οι απαραίτητες κοινωνικές δομές, με αποτέλεσμα κάποιος να μην έχει δίχτυ ασφαλείας. Ωστόσο, έχουμε δυνατές οικογενειακές δομές ακόμη που μας στηρίζουν. Κάτι που οι επόμενες γενιές δεν θα έχουν.Τα μέλη της συνέλευσης εξακολουθούμε να είμαστε μέρος της υπάρχουσας κοινωνίας -δουλεύουμε, τηρούμε τους νόμους-, η ενασχόλησή μας με τη συνέλευση είναι κάτι που κάνουμε παράλληλα.Δεν μπορείς να ξεφύγεις από το σύστημα. Το σημαντικό είναι να αντιλαμβάνεσαι το πλαίσιο του οποίου είσαι κομμάτι και να ξέρεις ότι μπορείς να κάνεις κάτι για να το αλλάξεις.

Η ιδανική κοινωνία είναι εφικτή;

Ο συγγραφέας Εδουάρδο Γκαλεάνο περιέγραψε την ουτοπία ως κάτι που δεν θα φτάσεις ποτέ. Είναι κάτι που υπάρχει στον ορίζοντα. Η σκέψη και μόνο σε βοηθά να συνεχίσεις να περπατάς.Αντιλαμβάνεσαι το πλαίσιο στο οποίο είσαι, αλλά ξέρεις ότι η ιδανική κοινωνία βρίσκεται κάπου εκεί έξω και υπάρχουν μικρά βήματα που μπορείς να κάνεις τα οποία σε βοηθούν σε κοινωνικό αλλά και σε προσωπικό επίπεδο.

*Το φεστιβάλ Οικοπόλις θα πραγματοποιηθεί 25-27 Ιουλίου στην Παλιά Αγορά της Λευκωσίας. Είσοδος ελεύθερη.

Περισσότερες πληροφορίες εδώ: https://www.facebook.com/ecopolisfestival/