Στην οδό Νικηταρά 7, στους Αγίους Ομολογητές, η πόρτα είναι πάντα ανοιχτή. Ένα διατηρητέο σπίτι, πιθανόν της δεκαετίας του '20, μετατράπηκε σιγά-σιγά από μια ομάδα νέων σε χώρο συνάντησης και αφετηρία των δράσεών τους. «Όλα τα έπιπλα και τα αντικείμενα που βλέπεις είναι μεταχειρισμένα ή πράγματα που θα κατέληγαν στα σκουπίδια. Ο καθένας μας έφερε κάτι δικό του και έτσι, βήμα-βήμα, διαμορφώσαμε τους χώρους και καθαρίσαμε τον κήπο», εξηγεί ο Ιάκωβος Λοΐζου, ένας εκ των δύο ιδρυτών της κολεκτίβας OPU (Organization for Positive Urbanism ή Οργανισμός για τον Θετικό Αστικό Σχεδιασμό στα ελληνικά). Ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που δημιουργήθηκε μόλις πριν δύο χρόνια από τον Ιάκωβο Λοΐζου και τον Γιώργο Σωτηρόπουλο.
«Σήμερα εργάζομαι ως ερευνητής μερικής απασχόλησης στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Κύπρου. Η έρευνά μου αφορά το Urban Planning for Future Practitioners: πώς εμπλέκεται το κοινό, πώς σχεδιάζουμε κινητικότητα, πώς αξιοποιούμε δεδομένα στη λήψη αποφάσεων και πώς δημιουργούμε δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στον πολίτη και τον λήπτη αποφάσεων. Σπούδασα Αστικό Σχεδιασμό στο Λονδίνο και έπειτα παρακολούθησα εξειδικευμένα μαθήματα στην Ολλανδία σχετικά με τον αστικό σχεδιασμό και τις ποδηλατικές πόλεις, και ταξίδεψα σε χώρες όπως το Μεξικό, την Ιαπωνία, το Μαρόκο και τον Καναδά. Όλες αυτές οι εμπειρίες με ενέπνευσαν να γυρίσω στην Κύπρο με στόχο την προσπάθεια να εφαρμόσω τις ιδέες που είχα δει. Ωστόσο, η ανταπόκριση σε αυτές τις ιδέες ήταν συχνά αρνητική, με σχόλια του τύπου «μην μας λέτε για ποδηλατόδρομους, έν' πυρά, ο Κυπραίος δεν περπατά», αναφέρει ο Ιάκωβος.
«Στην Κύπρο ακολουθούμε ακόμα το αγγλικό σύστημα πολεοδομίας, το οποίο δεν έχει αναθεωρηθεί ουσιαστικά εδώ και δεκαετίες. Στην Αγγλία, αντίθετα, το σύστημα εξελίχθηκε και πλέον εφαρμόζεται η φιλοσοφία της εντοπιότητας, όπου τα σχέδια γίνονται σε τοπικό επίπεδο με ενεργό συμμετοχή των κατοίκων. Οι ίδιοι μπορούν να συντάξουν το δικό τους σχέδιο και, με συλλογή υπογραφών, να διεκδικήσουν για παράδειγμα ένα πάρκο ή περιορισμό ύψους κτηρίων στη γειτονιά τους. Εδώ, αντίθετα, το «τοπικό σχέδιο» για ολόκληρη τη Λευκωσία είναι ένα κείμενο άνω των 300 σελίδων γεμάτο νομοθετική ορολογία, δύσκολο στην κατανόηση. Όμως η Πολεοδομία θα έπρεπε να στηρίζεται στην ανταλλαγή ιδεών, στο brainstorming, σε ερωτήματα όπως για παράδειγμα «Πώς φαντάζεσαι την πόλη σου σε δέκα χρόνια από σήμερα;». Χρειάζεται ένας τρόπος να επικοινωνούμε με τους πολίτες ώστε να ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες τους. Αυτά τα πολεοδομικά κενά είναι που προσπαθούμε να φωτίσουμε με το OPU», προσθέτει.
«Στη Γερμανία υπάρχει το παράδειγμα του Φράιμπουργκ, που θεωρείται η πιο πράσινη πόλη της Ευρώπης. Οι κάτοικοι ψήφισαν ποια γειτονιά ήθελαν να γίνει πιο πράσινη και έτσι επένδυσαν στο Βάουμπαν: έφτιαξαν περιφερειακά πάρκινγκ, απαγόρευσαν τα αυτοκίνητα μέσα στη γειτονιά και ξαφνικά οι δρόμοι γέμισαν με παιδιά που έπαιζαν, με ανθρώπους που συναντιούνταν καθημερινά. Δημιουργήθηκε κοινοτικό πνεύμα, συλλογικότητα, η ρύπανση μειώθηκε και σύντομα κι άλλες γειτονιές θέλησαν να ακολουθήσουν. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει και στη Λευκωσία. Να γίνει η αρχή με μια γειτονιά που οι κάτοικοι θέλουν πραγματικά να αλλάξει, που να υπάρχουν οι υφιστάμενες σωστές υποδομές και μια εγγύτητα στο κέντρο. Ίσως το Καϊμακλί ή οι Άγιοι Ομολογητές. Αναφέρω ιστορικές γειτονιές γιατί σε αυτές βλέπεις παράθυρα που «κοιτάνε» στον δρόμο, βλέπεις την οπτική σύνδεση του μέσα με το έξω. Αυτό είναι πολύ σημαντικό πολεοδομικά. Ενώ σε νεότερες γειτονιές όπως για παράδειγμα τα Λατσιά η πρόκληση είναι μεγαλύτερη αφού έχουν σχεδιαστεί με βάση το αυτοκίνητο, ο ζωντανός περίπατος δεν υπάρχει, ούτε αληθινή επαφή του μέσα με το έξω, χωρίς να σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί και εκεί.
Η αρχή
Η γνωριμία με τον Γιώργο έγινε τυχαία σε μια δημόσια διαβούλευση του Δήμου Λευκωσίας. «Ήμασταν οι μόνοι νέοι εκεί, οι μόνοι που πήγαμε με ποδήλατο. Οι περισσότεροι παρευρισκόμενοι ήταν άνω των 60, ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που διεκδικούσαν τα δικά τους συμφέροντα. Η διαβούλευση αφορούσε το Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας Λευκωσίας που προωθήθηκε από την ΕΕ. Ο Γιώργος, με σπουδές και εμπειρία στη νομική και στρατηγική διαχείριση, αλλά και με οκτώ χρόνια ζωής στην Ολλανδία, είχε αποκτήσει ευαισθησία για τα θέματα κινητικότητας. Από τότε, αρχίσαμε να συναντιόμαστε κάθε Πέμπτη και ανταλλάζαμε σκέψεις και ιδέες που οδήγησαν στη δημιουργία του OPU. Είμαστε καλή ομάδα αφού ο ένας συμπληρώνει τον άλλο κατά κάποιο τρόπο. Εγώ φέρνω την πιο δημιουργική, «έξω από το κουτί» σκέψη, και ο Γιώργος τη μεταφράζει σε πράξη», σημειώνει ο Ιάκωβος.
Ο φυσικός χώρος για συγκεντρώσεις, εργαστήρια, δράσεις και μια κοινοτική κουζίνα ήταν κάτι που ήθελαν από την αρχή. Αυτός ο χώρος δημιουργήθηκε τελικά τον Ιανουάριο του 2024. Η ομάδα μεγάλωσε με ανθρώπους που προσφέρουν τον χρόνο τους για τη λειτουργία του χώρου. Όλα είναι αυτοοργανωμένα και αυτοσυντηρούμενα. «Κάθε Τρίτη φιλοξενούμε την Κοινοτική Κουζίνα, ανοιχτή για όλους. Κάθε φορά μαγειρεύουμε κάτι διαφορετικό. Μπορείς να έρθεις απλώς να φας, χωρίς να χρειάζεται να φέρεις κάτι. Είναι ένας τρόπος να συναντιόμαστε, να τρώμε μαζί, να φέρνουμε μαζί την κοινότητα».
«Ο πυρήνας της ομάδας μας είναι τώρα έξι άτομα με υπόβαθρο στην αρχιτεκτονική, πολεοδομία, αστική βιωσιμότητα και εκπαίδευση. Μιλάμε κυρίως μέσω WhatsApp, βρισκόμαστε μια φορά την εβδομάδα είτε διαδικτυακά είτε διά ζώσης. Το γεγονός ότι μένουμε όλοι κοντά κάνει πιο εύκολη την οργάνωση. Αλλά η ομάδα μας δεν είναι στατική: μεγαλώνει ή μικραίνει ανάλογα με τις δράσεις. Για την επικείμενη δράση μας «Λάου Λάου», για παράδειγμα, ήρθε πολύς νέος κόσμος στο εργαστήρι δημιουργίας επίπλων. Άλλοι έρχονται για τα εργαστήρια, άλλοι για τις συζητήσεις «Philosophy shots». Κάθε δράση φέρνει κοντά καινούργιους ανθρώπους.
Από τον Δεκέμβριο του 2023 διοργανώνουμε τα «Curiosity Walkabouts», περίπατοι αστικής εξερεύνησης. Στην αρχή ήταν πιο αυθόρμητοι, αλλά πρόσφατα λάβαμε μια μικρή χρηματοδότηση και ανασχεδιάσαμε τη δράση, εισάγοντας επιπλέον εργαλεία για μια πιο καθοδηγητική και αισθητηριακή εμπειρία: Οι συμμετέχοντες καλούνται να παρατηρήσουν την πόλη με τις αισθήσεις τους και να σημειώσουν τις εμπειρίες τους σε χάρτη. Αυτά τα δεδομένα μπορούν να ψηφιοποιηθούν και να αξιοποιηθούν στον μελλοντικό σχεδιασμό ή ανάπλαση γειτονιών, με τον πολίτη να μαθαίνει να εντοπίζει τα προβλήματα με έναν πιο διαδραστικό τρόπο.
«Λάου Λάου»
Η δράση «Λάου Λάου» πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά πέρσι. Η ιδέα είναι απλή: για μια μέρα ρίχνουμε ταχύτητα και ζούμε τον δημόσιο χώρο χωρίς αυτοκίνητα. Στον πυρήνα των Αγίων Ομολογητών θα κλείσουν οι δρόμοι και θα ενεργοποιηθούν με δημιουργικά εργαστήρια, εργαστήρια τεχνολογίας, χαρτογραφήσεις, παρουσιάσεις από ομάδες πολιτών, ακόμα και κοινοτικά τραπεζώματα. Μια εμπειρία που στοχεύει στο να ξανασκεφτούμε πώς είναι μια γειτονιά χωρίς αυτοκίνητα, με έπιπλα, δέντρα και ανθρώπους να αλληλεπιδρούν. Θα συμμετάσχουν όλοι οι τοπικοί φορείς και θα γίνουν επίσης ξεναγήσεις με θέμα την ιστορία της γειτονιάς. Η δράση θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου από τις 10.00 το πρωί μέχρι τις 10.00 το βράδυ.
Συνεργασίες και επόμενα βήματα
«Πριν από δύο μήνες υπογράψαμε μνημόνιο συνεργασίας με τον Δήμο Λευκωσίας. Δεν ξέρουμε ακόμη πώς θα μεταφραστεί στην πράξη, αλλά η ιδέα είναι να παρέχουμε πολεοδομικές εισηγήσεις και δεδομένα, ως σύμβουλος σε ένα ευρύ φάσμα αστικών θεμάτων στο πλαίσιο της Λευκωσίας, όπως η ποδηλατική υποδομή, η βελτίωση της συνδεσιμότητας του κέντρου της πόλης και ο επανασχεδιασμός της βενετσιάνικης τάφρου ως χώρου με επίκεντρο τον άνθρωπο. Ένα παράδειγμα για το οποίο θα μπορούσαμε να προσφέρουμε εισηγήσεις είναι η ανάπλαση του παλιού ΓΣΠ, που πιστεύω δεν συνδέεται σωστά με τον περίγυρό του. Ένας σχεδιασμός πρέπει να λαμβάνει υπόψη την εμπειρία του πολίτη, που θέλει να συνδυάσει καφέ, ψώνια και χαλάρωση σε πάρκο μέσα σε μια οργανική διαδρομή. Στόχος μας είναι να γεφυρώσουμε αυτά τα κενά και να ενώσουμε τα συχνά διάσπαρτα έργα της Λευκωσίας μέσα από προτάσεις όπως η δημιουργία πράσινων διαδρομών που συνδέουν τους ιστορικούς πυρήνες. Επίσης σε συνεργασία με το Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας διοργανώνουμε στις 19 Οκτωβρίου, το Nicosia Bike Film Festival στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας όπου θα προβληθούν ταινίες για τη σημασία του ποδηλάτου ως μέσο αειφόρου κινητικότητας».
Οι συνεργασίες για την ομάδα του OPU είναι το κλειδί. Έχουν ήδη συνεργαστεί με διάφορες ομάδες και ΜΚΟ όπως οι Urban Gorillas, που ήταν αυτοί που άνοιξαν τον δρόμο και τους ενέπνευσαν. Μαζί τους συνεργάστηκαν στο πλαίσιο του περσινού φεστιβάλ «Πάμε Καϊμακλί» με μια ποδηλατική διαδρομή που ένωνε τις εκδηλώσεις του «Λάου Λάου» με το «Πάμε Καϊμακλί» που είχαν πραγματοποιηθεί την ίδια μέρα. Στη φετινή έκδοση του φεστιβάλ οι OPU θα λάβουν μέρος με ένα εργαστήρι. Συνεργάστηκαν επίσης με το ABR με μια δράση στην Αθήνα και στα τελευταία δύο φεστιβάλ ABR στα Λεύκαρα και στη Λευκωσία. «Επίσης ξεκινάμε το πρότζεκτ Y-Plan (Youth for Participatory and Localized Action inNeighborhoods) με τους ΜΚΟ Urbana στην Αθήνα, τους Toestand στο Βέλγιο, τους Youth Ambassadors στη Σερβία και τους Social Tech lab με βάση την Κύπρο. Σε αυτό θα δουλέψουμε πάνω στο πώς οι νέοι μπορούν να σχεδιάσουν τη γειτονιά τους: να βάλουν τα προβλήματα σε χάρτη, να κάνουν έρευνα, να φτιάξουν άτυπα τοπικά σχέδια. Όλα αυτά ξεκινούν με την κοινότητα των Αγίων Ομολογητών, αλλά μπορούν να επεκταθούν και παραπέρα».
Το πιο δύσκολο είναι το οικονομικό κομμάτι. Για να εξασφαλίσουμε μια βιωσιμότητα στραφήκαμε σε ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης, με στόχο να διατηρούμε το εγχείρημα με γνώμονα τον αντίκτυπο και όχι το κέρδος. Το να εξαρτάσαι μόνο από κονδύλια βέβαια δεν είναι λύση, και η συνεργασία με κρατικούς φορείς είναι δύσκολη, χρονοβόρα και συχνά όχι τόσο επικερδής οικονομικά. Νιώθουμε καμιά φορά σαν «ωρολογιακή βόμβα»: ή θα βρούμε τρόπο να γίνουμε βιώσιμοι ή θα «καούμε». Θέλουμε όμως να βρούμε τον τρόπο να αντέξουμε, να παραμείνουμε ενεργοί και χρήσιμοι, να συνεχίσουμε να δίνουμε πίσω στην κοινότητα.
Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις τους, μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα www.opucollective.com
