Ο Βαρνάβας Κυριαζής υποδύεται τον βασιλιά Ληρ του ομώνυμου έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, το οποίο ανεβαίνει στην κεντρική σκηνή του ΘΟΚ. Με όχημα τη νέα μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα, ο σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις προσεγγίζει τη σκληρή ιστορία του Ληρ με ερευνητική διάθεση, προτείνοντας μια σύγχρονη «ανασύνθεσή» της.

Ο «βασιλιάς Ληρ» αποφασίζει να μοιράσει το βασίλειό του στις τρεις κόρες του, θέτοντας ως μοναδικό προαπαιτούμενο την αγάπη και την αφοσίωσή τους. Προδομένος και τυφλωμένος από την ίδια του τη μεγαλομανία, πασχίζει να λυτρωθεί. «Ο βασιλιάς Ληρ είναι ένας πολύπλοκος, πολυσύνθετος και ευαίσθητος χαρακτήρας, όπως και καλός πατέρας», λέει ο Βαρνάβας Κυριαζής για τον ρόλο του. Μια τραγωδία για την ερημιά της ανθρώπινης ψυχής, τη φύση της εξουσίας, τις έννοιες της ηθικής και του δικαίου, καθώς και για τον κραταιό ρόλο της αγάπης.

O διάλογος με τον βασιλιά Ληρ

Ο Βαρνάβας Κυριαζης με κάθε ρόλο ανοίγει ένα διάλογο με τον ρόλο και αναφέρει πως «με τον συγκεκριμένο ρόλο, ο διάλογος ήταν πολύ δύσκολος, επίπονος, ερευνητικός, στοχαστικός. Με τον βασιλιά Ληρ, έκανα μια προσπάθεια να μικρύνω τη σκιά του, να μεγαλώσω το μπόι του και να σκοτώσω τη ματαιοδοξία του. Γενικά, υπάρχουν δύο είδη ηθοποιών. Από τη μία, είναι ο ηθοποιός που ξεκινάει την αναζήτηση από τον πυρήνα και από την άλλη, ο ηθοποιός που ξεκινά από τα εξωτερικά στοιχεία ενός χαρακτήρα και οδεύει προς τον πυρήνα. Εγώ ανήκω στη δεύτερη κατηγορία. Η κύρια δυσκολία μου ήταν να περπατήσω λίγο το μυαλό αυτού του ανθρώπου, ο οποίος είναι ένας άνθρωπος πολύπλοκος και πολυσύνθετος.

Ποιος είναι ο βασιλιάς Ληρ;

«Μέσα από το έργο καταλαβαίνουμε ότι ο βασιλιάς Ληρ είναι ένας πολύπλοκος, πολυσύνθετος και ευαίσθητος χαρακτήρας και καλός πατέρας. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα μέσα από τη σκηνή που φεύγει από το σπίτι της πρώτης του κόρης Γκόνεριλ και λέει «το μυαλό μου είναι αλλού, την αποπήρα». Επίσης, μία πολύ σημαντική φράση του λέει «θα ξεχάσω ποιος είμαι, ένας στοργικός πατέρας». Στην αρχή, φαίνεται ένας άνθρωπος τυφλός, με την έννοια ότι κάνει λανθασμένες επιλογές. Μία από αυτές είναι στη σκηνή του διαμοιρασμού, όπου λέει στη μικρή του κόρη «εσύ, χαρά μου, ήρθες τελευταία στη ζωή αλλά όχι τελευταία στην καρδιά μου, πες μου, τι έχεις να μου πεις; Για να κερδίσεις μερίδιο μεγαλύτερο από τις αδελφές σου». Ίσως η πιο ευσταθής δικαιολογία για την αντίδρασή του σε αυτή τη σκηνή είναι πως θα έδινε το στέμμα στην Κορντέλια για να είναι κοντά στο στέμμα και επομένως στην εξουσία. Άρα θα μπορούσε να εποπτεύει. Το ταξίδι του Ληρ είναι ένα πολύ επίπονο ταξίδι και είναι ένα ταξίδι προς την ανθρώπινη γνώση. Ξεκινά από την απόλυτη εξουσία, για να καταλήξει στην απόλυτη γνώση και εκεί καταλήγει με έναν πολύ απελευθερωτικό τρόπο, έχει αποδεχτεί τα πάντα. Προς το τέλος, ο βασιλιάς Ληρ είναι σαν ένας ώριμος καρπός ενός ώριμου δέντρου. Το δέντρο αυτό τρέφεται από αυτό που θα έπρεπε να είναι η ανθρωπότητα και όχι από αυτό που είναι.

Πώς ένα πανίσχυρος άνθρωπος γελοιοποιείται από τις κόρες του;

«Δεν θα έλεγα πως γελοιοποιείται, αλλά αδικείται από τις κόρες του. Αισθάνεται φοβερή αδικία. ‘Η τρικυμία που δέρνεται μέσα μου έχει σκληρύνει τη σάρκα μου, μόνο έναν πόνο μπορεί να νιώσει: την αχαριστία των παιδιών μου’, λέει στο έργο ο βασιλιάς Ληρ. Έχει προσωποποιήσει την αμαρτία και της έχει δώσει ένα πρόσωπο τέρατος, ενώ λέει ‘η αχαριστία είναι χειρότερη και από θαλάσσιο τέρας, όταν πάρει μορφή παιδιού’. Η λέξη επαναλαμβάνεται συνεχώς, διότι δεν μπορεί να δεχτεί ένας άνθρωπος, όπως ο Ληρ, που τους έδωσε τα πάντα και κρατάει μόνο 100 ιππότες για εκείνον, ότι τον διώχνουν οι κόρες του και καταλήγει τρελός. Εκεί είναι η κατάβαση προς τον δικό του θάνατο, η οποία γίνεται και διαμέσου μιας τρέλας. Διατηρεί τα συγκαλά του μέχρι και τη σκηνή της καταιγίδας, μετά αρχίζει και το λέει κι ο ίδιος, ‘σαλεύει το μυαλό μου’».

Ένας ηγέτης του «σήμερα»

Ο Βαρνάβας Κυριαζής θεωρεί πως είναι ένα πολύ σύγχρονο έργο. «Βλέπουμε τρομακτικές ομοιότητες με το σήμερα. Για παράδειγμα, μία από τις ομοιότητες ίσως υποδηλώνεται στη φράση 'Θα επιζήσουμε στη φυλακή μας όσο οι παλίρροιες της εξουσίας θα τρέχουν πίσω από το φεγγάρι'. Κάποια άλλη στιγμή, θα απευθυνθεί προς το κοινό και θα τους πει 'Δύστυχοι φτωχό-διάβολοι, πλάσματα θλιβερά, όπου κι αν είστε, πώς αντέχετε -της άσπλαχνης νύχτας- τον λιθοβολισμό; Πώς τα άστεγα κεφάλια, τα πλευρά -τα μετρημένα από την πείνα, τα ανεμόδαρτα κουρέλια σας, σας προστατεύουν από θύελλες σαν κι αυτή;' και μετά βάζει μια κραυγή και λέει 'Να λοιπόν, ηγεμόνες και άρχοντες, ποιο είναι το καλύτερο φάρμακο στην κατάντια σας. Βγείτε από τα παλάτια σας, να νιώσετε τι νιώθουν οι φτωχοί, μοιράστε τους το αμύθητο περίσσευμά μας. Κάντε τα ουράνια… δίκαια να ρίξουν'. Ολοφάνερα, αυτά τα λόγια λέχθηκαν στις αρχές του 17ου αιώνα και ισχύουν μέχρι σήμερα. Καταστρέφουμε τον πλανήτη μας, αυτοί που κατέχουν εξουσία… ‘κλέβουν’, οι μίζες και άλλα πολλά. Κι όλα αυτά, από τον απλό άνθρωπο, γι’ αυτό το έργο είναι τόσο διαχρονικό». Το έργο που έχει γράψει ο Σαίξπηρ είναι ένα αριστούργημα, είναι μία απάντηση στην όποια μορφή βαρβαρότητας, είτε σημαίνει πόλεμος, είτε προδοσία, αγνωμοσύνη.

Είναι η ζωή ένα απέραντο θέατρο γελωτοποιών;

«Είναι. Αν κοιτάξουμε γύρω μας, μπορούμε να βγάλουμε κάποιο άλλο συμπέρασμα; Ο Ληρ μιλώντας στον Γκλόστερ, είπε ‘Όταν γεννιόμαστε κλαίμε, γιατί ερχόμαστε σε αυτό το τεράστιο θέατρο των γελωτοποιών’».

Είναι ένας ρόλος τόσο σημαντικός όσο λέγεται;

«Είναι ένας σπουδαίος ρόλος και είναι πολύ σημαντικό για έναν ηθοποιό, στην ωριμότητά του, να παίξει αυτόν τον ρόλο. Ο ρόλος αυτός είναι τόσο σημαντικός λόγω της πορείας του βασιλιά Ληρ. Από την κορυφή πέφτει στα τάρταρα, έχει καθοδική πορεία.

Η σκηνοθετική πρόταση του Τσεζάρις Γκραουζίνις

«Η πρότασή του ήταν ότι ήθελε να δημιουργήσει έναν κόσμο γύρω από τον Ληρ, ο οποίος συμπεριφέρεται εντελώς διαφορετικά από τον ίδιο, ακόμη και υποκριτικά. Με εξαίρεση τον ίδιο, ο οποίος ζει τον δικό του κόσμο. Σε έναν πιο ‘ρεαλιστικό’ κόσμο και όλη η τρέλα είναι γύρω του. Νομίζω πως το πέτυχε», αναφέρει ο Βαρνάβας Κυριαζής. Επιπλέον, προσθέτει, «είναι ένας σκηνοθέτης που πιστεύει πολύ στον ρεαλισμό. Όπως το λέει ο ίδιος, δεν πιστεύω στον ρεαλισμό της ‘κουζίνας’. Για παράδειγμα, γίνονται τόσοι φόνοι και ο θεατής δεν βλέπει φόνο. Ο θεατής το βλέπει από απόσταση, κάπως σχηματικά. Όπως και η χρήση του σπαθιού στα χέρια μας. Είναι ένα αντικείμενο που δεν ξέρουμε τι είναι, ούτε πώς ήρθε στα χέρια μας. Με τη λογική του Τσεζάρις, σήμερα δεν υπάρχει σπαθί. Είναι σκηνοθέτης της απόστασης, θέλει τον ηθοποιό να είναι αποστασιοποιημένος από τον χαρακτήρα. Σε σημείο που αρκετές φορές, μας είχε τονίσει ότι θα ήθελε το παίξιμο του ηθοποιού να είναι τέτοιου είδους, που να λέει στον θεατή πως παίζω με αυτό τον τρόπο γιατί θέλω να ενεργοποιήσω τη φαντασία σου, για να δεις ουσιαστικά τι θα ήθελα να παίξω. Είναι μία πολύπλοκη διαδικασία. Επίσης, ο Τσέζαρις, νομίζω πολύ σοφά αποφάσισε τη σκηνή της καταιγίδας, που είναι σημαντική στο έργο, να τη φτιάξει με τέτοιο τρόπο που να φαίνεται πως είναι μέσα στο μυαλό του, μέσα στην ψυχή του. Η καταιγίδα δεν είναι εξωτερική, αλλά εσωτερική, και δέρνει το μέσα του, δεν τον δέρνει το νερό και η βροχή. Η βροχή, η αστραπή και η φωτιά υπάρχουν μέσα του».

Φωτογραφἰα ©Δημήτρης Βαττής