Ο συλλογικός «Οιδίπους Τύραννος»
Για τη φετινή του καλοκαιρινή παραγωγή ο ΘΟΚ επέλεξε την κορυφαία τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος». Το κατά πολλούς σημαντικότερο έργο της αρχαιότητας, κληρονομιά πολύτιμη και θησαυρός του παγκόσμιου πολιτισμού, ασκεί μέχρι και σήμερα ακατανίκητη γοητεία με την άφταστη ποιητικότητά του, την υψηλή τεχνική και το βαθύ περιεχόμενό του. Η Μαρία Κυριάκου σκηνοθετεί για πρώτη φορά έργο του αρχαίου ελληνικού δράματος και μας μίλησε για την εμπειρία της.
Ποια ήταν η δική σου σκηνοθετική προσέγγιση;
Σκεφτόμουν τι με συνδέει με το αρχαίο δράμα; Σκεφτόμουν τι με συνδέει με το αρχαίο δράμα.Τι είναι αυτό που μου ξεκλειδώνει σήμερα; Είναι ένα απίστευτα υπαρξιακό έργο. Ένα έργο που μιλά για την ανακάλυψη του εαυτού μέσα από αυτήν την πλοκή που όλοι γνωρίζουμε. Είναι ένας ήρωας πολύ ανθρώπινος, ένας ήρωας που επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του, που μέσα από όσα του συμβαίνουν σε αυτή τη μία μέρα που εκτυλίσσεται το έργο, ανακαλύπτει ποιος πραγματικά είναι. Είναι αυτοδημιούργητος, αφού το αξίωμα του βασιλιά της Θήβας το κέρδισε με την εξυπνάδα του. Διευκρινιστικά, το “τύραννος” δεν έχει την έννοια που έχει σήμερα. Είναι ο ηγεμόνας που δεν κληρονόμησε τον θρόνο αλλά τον διεκδίκησε .Την εξουσία την κέρδισε με το σπαθί του και οι πολίτες του τον αγαπούν. Απευθύνεται στον κόσμο με τέτοιο τρόπο σαν να λέει τα βάσανά σας είναι και δικά μου. Ό,τι περάσουμε θα το περάσουμε μαζί». Είναι ένας καλός ηγεμόνας και από εκεί ξεκίνησε και η δική μου σκέψη για την παράσταση. Αυτός ο άνθρωπος κατά κάποιο τρόπο γεννήθηκε από αυτή την πόλη, προσδιορίστηκε από αυτήν. Επίσης ο Οιδίποδας είναι ένας και ταυτόχρονα πολλοι.. Οπότε οι ρόλοι γεννιούνται μέσα από αυτό το σύνολο. Όπως αυτός γεννιέται μέσα από το σύνολο λοιπόν, έτσι γεννιούνται και όλοι οι ρόλοι στην παράσταση. Μπαινοβγαίνουν από τους ρόλους, στο σύνολο. Έτσι ο ένας και οι πολλοί ταυτίζονται. Όπως ο Οιδίποδας που έχει πολλές ταυτότητες. Είναι γιος του βασιλιά της Κορίνθου αλλά ταυτόχρονα βασιλιάς της Θήβας, είναι ο άντρας της Ιοκάστης αλλά στην πραγματικότητα και ο γιος της. Αυτό με οδήγησε να σκεφτώ ότι ενδεχομένως ο καθένας θα μπορούσε να είναι Οιδίποδας και όλοι μας ενσαρκώνουμε πολλές ταυτότητες μέσα από την πορεία μας στη ζωή. Αυτή ήταν η βασική μου προσέγγιση και μετά από αυτό η σχέση μου με το αρχαίο δράμα και γενικά με την αρχαιότητα, που για μένα είναι η φύση, οι πέτρες. Εκεί καταλήξαμε στο σκηνικό μας. Είναι όλα οργανικά, υπάρχει μια φυσικότητα στα υλικά που χρησιμοποιήσαμε, μια διαχρονικότητα στα κοστούμια, τα αντικείμενα είναι σύγχρονα και παλιά και σημειολογικά έχουν μια σύνδεση με τον άνθρωπο.
Τι ήταν σημαντικό για εσένα να μεταδώσεις μέσα από αυτήν την παράσταση;
Ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Ο «Οιδίπους Τύραννος» ανέβηκε πολλές φορές με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Εμένα δεν ήταν ποτέ ο στόχος μου να κάνω κάτι νέο, κάτι διαφορετικό. Βασική μου έγνοια ήταν να μπορέσει να κατανοήσει ο θεατής το κείμενο. Να το ακούσει καλά, να πιάσει αυτήν την πυκνότητα του λόγου, τα νοήματα. Δεν μπορείς να τα αφομοιώσεις όλα ούτε καν διαβάζοντάς το και μελετώντας το. Είναι τόσο πυκνά η γλώσσα και ο λόγος. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι πώς εγώ το κατανοώ και πώς προσπαθώ να επικοινωνήσω το κείμενο πρώτα στους συνεργάτες μου και στους ηθοποιούς και όταν επιτευχθεί αυτό τότε αισθάνομαι ότι θα επικοινωνήσει και με το κοινό. Έρχομαι με μια οπτική γωνία μετά από μελέτη, σκέψεις, εικόνες αλλά ουσιαστικά με τη δημιουργική ομάδα χτίζουμε πάντα μια παράσταση. Είναι σημαντικοί οι συνεργάτες. Να σε καταλαβαίνουν και να μπορούν να πορευτούν μαζί σου σε αυτό το ταξίδι. Είμαι τυχερή γιατί με τη σκηνογράφο Έλενα Κοτασβήλι και ενδυματολόγο Κωνσταντίνα Ανδρέου είχα ξανασυνεργαστεί και μπόρεσαν να καταλάβουν τι φαντάστηκα και πρόσθεσαν πάνω σε αυτό. Οι μουσικοί είναι μια καταπληκτική μπάντα από την Ελλάδα, οι ΜΜΜΔ, που συνεργάζομαι για πρώτη φορά μαζί τους. Η μουσική τους είναι ένας βαθύς ήχος σαν να βγαίνει από τα έγκατα της γης και αυτό ήθελα για την παράσταση. Με τον Μιχάλη Αριστείδου, ο οποίος ανέλαβε την κίνηση, μπήκαμε μαζί στη διαδικασία να βρούμε τον κινησιολογικό κώδικα της παράστασης που είναι κάτι πάρα πολύ απλό, κάτι ανθρώπινο και φυσικό. Η Βασιλική Αναστασίου πρόσθεσε πολλά στα φωνητικά, στον τρόπο που κτίσαμε αυτήν την έννοια του Χορού και πώς αντιδρά μέσα από ένα φωνητικό τοπίο και με την ομιλία στην παράσταση. Και βέβαια οι ηθοποιοί που είναι η ψυχή της παράστασης. Είναι μια πολύ ωραία ομάδα, με δεκαπέντε άτομα διαφορετικών ηλικιών. Όλοι μαζί καταφέραμε να μεταφέρουμε στη σκηνή αυτήν την εικόνα που είχα μέσα στο μυαλό μου. Ό,τι και να βγει στον θεατή, νιώθω ότι δημιουργήσαμε κάτι με ειλικρίνεια και αυτό με ενδιαφέρει περισσότερο.
Τι είναι αυτό που κάνει το έργο διαχρονικό;
Το υπαρξιακό στοιχείο. Η ανακάλυψη του εαυτού. Το πώς και αν μπορείς να αποφύγεις τη μοίρα σου, τι σημαίνουν μοίρα, τύχη, πεπρωμένο. Στον Οιδίποδα δόθηκε αυτός ο χρησμός, τον οποίο προσπάθησε να αποφύγει, και στην πορεία έμαθε τον εαυτό του. Είναι πολύ απλή ανάγνωση αλλά νιώθω ότι αυτά τα έργα μετακινούν κάτι μέσα μας πολύ πραγματικό, που το αισθανόμαστε όλοι, πραγματικό και ανοίκειο ταυτόχρονα. Δηλαδή, είναι πράγματα που ξέρουμε για την ύπαρξή μας αλλά πάλι δεν θέλουμε να ξέρουμε. Νομίζω απαντούν σε αυτήν τη ρωγμή της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι αυτό που τα κάνει τόσο σημαντικά. Είναι τόσο ποιητικές η γλώσσα, οι λέξεις. Η καταπληκτική μετάφραση του Βολανάκη συμπυκνώνει τα νοήματα της γλώσσας του Σοφοκλή με έναν υπέροχο τρόπο. Είναι ποίηση και μέσα από αυτήν γίνεται άμεσο και επικοινωνιακό, μπαίνει στη διαδικασία να βγάλει πολλαπλά νοήματα μέσα σε μια φράση, αυτό είναι μαγεία. Εκείνο που επικοινωνεί μαζί μας είναι αυτός ο αγώνας, η περιέργεια για γνώση. Αυτά είναι πράγματα πολύ οικεία, αυτά που όλοι ξέρουμε και νομίζω γι’ αυτό ονομάζονται τραγικοί ήρωες, γιατί μιλούν σε κάτι οικουμενικό, σε κάτι πολύ βαθύ στην ανθρώπινη ύπαρξη. Στο συγκεκριμένο έργο τουλάχιστον. Επίσης, εγείρονται και άλλα θέματα, η ευθύνη, η πολιτική ευθύνη, η σχέση με τον Θεό. Το σημαντικό είναι ότι αυτό το έργο ταυτίζει το πολιτικό με την ανθρώπινη ύπαρξη. Το ατομικό και συλλογικό γίνονται ένα και αυτό είναι πολιτικό από μόνο του σαν πρόταση. Αν όλοι θεωρήσουμε τους εαυτούς μας όντα με πολιτική συνείδηση αυτό είναι αρκετό, θα μπορούσαν να αλλάξουν πολλά πράγματα. Ότι η ύπαρξή μας έχει σημασία στο σύνολο. Πλέον ζούμε σε μια εποχή που η ατομικότητα είναι πιο σημαντική από τη συλλογικότητα και νομίζω ότι αυτό το έργο δείχνει ότι η συλλογικότητα είναι κάτι πάρα πολύ δυνατό και ταυτίζει αυτήν την πολιτική ταυτότητα με την ανθρώπινη ύπαρξη και το τι είμαστε όλοι τελικά.
Πώς βλέπεις το θεατρικό κοινό στο νησί;
Στην Κύπρο είναι πολύ δύσκολο να κτίσεις κοινό. Νομίζω η Λευκωσία κατέκτησε αυτό το πράγμα, ο μέσος πολίτης θα πάει θέατρο, είναι μέσα στην κουλτούρα του. Έχει και η πολιτεία ευθύνη αφού δεν βάζει την τέχνη ψηλά στις προτεραιότητες. Αρχίζει από την παιδεία, από τα σχολεία. Πρόσφατα είχε γίνει θέμα όταν το Υπουργείο Παιδείας έκρινε την παιδική παράσταση «STILL!» ακατάλληλη για θέαση από μαθητές δημοτικού. Που εν τέλει μετά από πιέσεις και κινητοποιήσεις άλλαξαν την απόφασή τους και την ενέκριναν. Το να αναμασούμε κάποια πράγματα, που θα τολμήσω να πω υποτιμούν και τη νοημοσύνη των παιδιών, είναι πρόβλημα. Τα παιδιά έχουν υψηλή αντίληψη και μπορούν να καταλάβουν πάρα πολλά πράγματα. Όταν βρεθεί ο σωστός τρόπος τα μηνύματα μπορούν να περάσουν με πολλούς διαφορετικούς και άμεσους τρόπους. Είχα πάει στη Δανία πριν από κάποια χρόνια όπου επισκέφτηκα ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης με φιλοξενούμενη έκθεση του Άντι Γουόρχολ. Για να προχωρήσεις προς τον κύριο εκθεσιακό χώρο περνούσες από έναν θάλαμο όπου κάθονταν παιδιά του νηπιαγωγείου στο σκοτάδι και παρακολουθούσαν ένα βίντεο που τους εξηγούσε με σκίτσα το έργο του Άντι Γουόρχολ. Αυτό αναπτύσσει τον τρόπο σκέψης τους. Όταν τα υποτιμάς δεν τους δίνεις εργαλεία για να σκεφτούν κριτικά. Αυτό είναι που βοηθά στην ανάπτυξη του κοινού.
Όταν ανεβάσαμε την παράσταση «Out of necessity», που είχε ως θέμα την Κύπρο και την ιστορία της, όλοι μας έλεγαν ότι πρέπει οπωσδήποτε να ανέβει στα σχολεία. Μα πώς θα ανέβει στα σχολεία; Αφού περνάει διαφορετικά μηνύματα από αυτά τα οποία διδάσκονται τα παιδιά στα σχολεία. Θυμάμαι σε μια νύχτα συζήτησης ένας 14χρονος μας παρακάλεσε να τη φέρουμε στο σχολείο του: «για να καταλάβουμε και εμείς την ιστορία μας», είχε πει. Αυτό δεν το αφουγκράζεται κανένας. Πώς θα αναπτύξεις κοινό που να ενδιαφέρεται για το θέατρο, τη λογοτεχνία, την τέχνη ως εργαλείο κριτικής σκέψης;
Είναι όλα μασημένη τροφή και αυτό σε απωθεί από το να αγαπήσεις την τέχνη γιατί δεν σου δίνεται ως ένα εργαλείο για να σε πάρει παρακάτω. Είναι ένα πολύ δυνατό εργαλείο και μπορεί να επικοινωνήσει με πάρα πολλούς τρόπους. Δεν είναι μόνο για τους διανοούμενους, δεν είναι αυτό. Πρέπει να μιλά και να συγκινεί και τον πιο απλό άνθρωπο. Αυτό είναι το σημαντικό και αυτό μας λείπει. Αυτή η ευαισθησία του να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε την απλότητα και την ειλικρίνεια μέσα από την τέχνη και να καταλάβουμε ότι δεν είναι κάτι έξω από εμάς. Είναι μέρος της ζωής μας και θα πρέπει να είναι. Αυτά με προβληματίζουν και ως δημιουργό σε αυτήν τη χώρα.
+ Παραστάσεις: Λευκωσία, Αμφιθέατρο Σχολής Τυφλών, Πέμπτη 21 και Παρασκευή 22/07/2022 (με ελληνικούς υπέρτιτλους) | Λεμεσός, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου, Παρασκευή 08/07/2022, Σάββατο 9 Ιουλίου 2022 (με αγγλικούς & τουρκικούς υπέρτιτλους) | Πάφος, Αρχαίο Ωδείο, Τετάρτη 13/07/2022 | Λάρνακα, Παττίχειο Δημοτικό Αμφιθέατρο, Σάββατο 16/07/2022| Ελεύθερη Αμμόχωστος, Δημοτικό Αμφιθέατρο Δερύνειας, Παρασκευή 29/07/2022 |Έναρξη παραστάσεων 9 μ.μ. Πληροφορίες / εισιτήρια: www.thoc.org.cy και Ταμείο Θεάτρου ΘΟΚ, τηλ. 77772717.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ