Η τεχνολογία μπορεί, τόσο να υποστηρίξει όσο και να εμποδίσει την ανάπτυξη της γλώσσας ―ενώ το διαδραστικό και εκπαιδευτικό περιεχόμενο μπορεί να εμπλουτίσει το λεξιλόγιο και τις επικοινωνιακές δεξιότητες, η υπερβολική χρήση οθονών μπορεί να περιορίσει τις διά ζώσης αλληλεπιδράσεις, οι οποίες είναι κρίσιμες για την απόκτηση της γλώσσας. Το παρόν άρθρο θα έχει έτσι δύο μέρη: σε αυτό το πρώτο μέρος συζητούμε τις αρνητικές επιδράσεις της χρήσης οθονών στην ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων των παιδιών, ενώ στο επόμενο θα δούμε τα θετικά της.

Ο αντίκτυπος της υπερβολικής χρήσης οθόνης στην πρώιμη γλωσσική ανάπτυξη

Η έκθεση στις οθόνες σήμερα φαντάζει αναπόφευκτη. Τα παιδιά χρησιμοποιούν οθόνες πολύ περισσότερο από ό,τι προτείνουν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία. Τα παιδιά ηλικίας κάτω των δύο δεν πρέπει να εκτίθενται στις οθόνες, ενώ παιδιά ηλικίας δύο έως τεσσάρων ετών δεν πρέπει να ξεπερνούν τη μία ώρα ημερησίως (WHO 2019).

Η υπερβολική έκθεση στις οθόνες, ιδιαίτερα στις προσχολικές ηλικίες, μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες που σχετίζονται με τη γλώσσα, όπως καθυστερήσεις στο εκφραστικό λεξιλόγιο (Kucker, 2024), και στη φωνολογική μνήμη, το τμήμα της λειτουργικής μνήμης που βοηθά στην αποθήκευση και διαχείριση των ήχων ταυτόχρονα, απαραίτητο στη διαδικασία σχηματισμού λέξεων και συνεπώς στη γλωσσική ανάπτυξη (Veraksa et al., 2021). Οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να εμφανιστούν νωρίς ή και αργότερα· η αυξημένη χρήση οθονών στην ηλικία των 2 μπορεί να οδηγήσει σε μικρότερο λεξιλόγιο στην ηλικία των 5 (Sundqvist et al., 2024).

Πώς κατακτούμε την πρώτη μας γλώσσα

Χρειαζόμαστε ερεθίσματα («input») και αλληλεπίδραση («interaction») για να κατακτήσουμε την πρώτη μας γλώσσα. Ωστόσο, η απλή έκθεση δεν αρκεί. Για παράδειγμα, πριν από την ηλικία των 2 τα παιδιά δεν μπορούν να μάθουν νέες λέξεις από την τηλεόραση (Saxton, 2017). Η αλληλεπίδραση δίνει στα παιδιά πρόσβαση σε γλώσσα προσαρμοσμένη στο επίπεδο κατανόησής τους. Όταν το παιδί δεν καταλαβαίνει, ο ενήλικας επαναλαμβάνει ή παραφράζει, ενώ η ανταπόκρισή του επιτρέπει στα παιδιά να διαπιστώσουν πότε γίνονται κατανοητά (Lightbown & Spada, 2021).

Παθητική χρήση οθόνης και περιεχόμενο 

Παθητική χρήση οθόνης γίνεται όταν κάποιος/α παρακολουθεί μια οθόνη χωρίς να μετέχει, όπως όταν βλέπει άσκοπα βίντεο. Η παθητική χρήση, ιδίως η παρατεταμένη καθημερινή παρακολούθηση τηλεόρασης, συνδέεται με φτωχότερη ανάπτυξη της φωνολογικής μνήμης στις μικρές ηλικίες (Veraksa et al., 2021). Το είδος του περιεχομένου που καταναλώνεται είναι επίσης σημαντικό. Τα μη εκπαιδευτικά προγράμματα χρησιμοποιούν συχνά γλώσσα που απευθύνεται σε ενήλικες, την οποία το παιδί δεν μπορεί να επεξεργαστεί εύκολα. Παραδόξως, ακόμη και περιεχόμενο που απευθύνεται στα παιδιά μπορεί επίσης να αποφέρει αρνητικές επιπτώσεις όταν παρακολουθείται παθητικά (Duch et al., 2013). Τέλος, ακόμα και όταν η τηλεόραση λειτουργεί στο παρασκήνιο, αυτό ενδέχεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις, διότι διαταράσσει το παιχνίδι των νηπίων και επηρεάζει την επικοινωνία με άλλα μέλη της οικογένειας (Massaroni et al., 2024)

Περιορισμένη αλληλεπίδραση και χρήση ιδιωτικής ομιλίας

Η χρήση οθονών επηρεάζει έμμεσα τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Όσο περισσότερο χρόνο περνούν χρησιμοποιώντας μια ηλεκτρονική συσκευή, τόσο λιγότερο περνούν αλληλοεπιδρώντας με ανθρώπους. Επιπλέον, η υπερβολική έκθεση στην οθόνη μειώνει την παραγωγή λόγου (Kucker, 2024). Αυτή η μείωση αφορά τόσο τη γλώσσα που παράγουν τα παιδιά όταν απευθύνονται σε άλλους αλλά και την ιδιωτική ομιλία (όταν δηλαδή μιλούν μόνα τους). Η τελευταία έχει κεντρική σημασία για τη γλωσσική τους ανάπτυξη και αυτορρύθμιση (Bochicchio et al., 2022). Ενώ η ποσότητα ιδιωτικής ομιλίας αυξάνεται όταν ασχολούνται με απαιτητικές δραστηριότητες, έχει προκύψει ότι τα παιδιά χρησιμοποιούν την ιδιωτική ομιλία αισθητά λιγότερο κατά τη διάρκεια ψηφιακών δραστηριοτήτων σε σύγκριση με δραστηριότητες, όπως η επίλυση παζλ ή η ανάγνωση βιβλίων (Bochicchio et al., 2022). Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι η χρήση ιδιωτικού λόγου μειώνεται περαιτέρω όσο οι ψηφιακές δραστηριότητες γίνονται πιο απαιτητικές.  

Χρήσεις ηλεκτρονικών συσκευών από ενήλικες

Ο χρόνος που αφιερώνουν οι ίδιοι οι κηδεμόνες στις οθόνες μπορεί επίσης να επηρεάσει τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού (Tulviste & Tulviste, 2024), επειδή αφαιρείται από τον πολύτιμο χρόνο που θα μπορούσαν να αφιερώσουν στην αλληλεπίδραση με τα νήπια. Η αυξημένη χρήση οθονών από τους ενήλικες φαίνεται επίσης να συνδέεται με περισσότερη χρήση από τα παιδιά, κυρίως τα Σαββατοκύριακα (Duch et al., 2013).

Είναι η χρήση οθονών, άραγε. ποτέ ωφέλιμη για τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών;

Στο επόμενο μέρος θα δούμε πώς οι οθόνες μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύτιμο εργαλείο στην ενίσχυση της γλωσσικής κατάκτησης. Μείνετε συντονισμένοι/ες!

Βιβλιογραφία

Bochicchio, V., Keith, K., Montero, I., Scandurra, C., & Winsler, A. (2022). Digital media inhibit self-regulatoryprivate speech use in preschool children: The “digital bubble effect.” Cognitive Development, 62, 101180. https://doi.org/10.1016/j.cogdev.2022.101180

Duch, H., Fisher, E. M., Ensari, I., Font, M., Harrington, A., Taromino, C., Yip, J., & Rodriguez, C. (2013). Association of screen time use and language development in Hispanic toddlers: a cross-sectional and longitudinal study. Clinical pediatrics, 52(9), 857–865. https://doi.org/10.1177/0009922813492881

Kucker, S. C. (2024). Developing language in a digital world. Trends in Cognitive Sciences, 28(10), 871–873

Lightbown, P. M., & Spada, N. (2021). How Languages are Learned, Oxford Handbooks for LanguageTeachers (5th edition). Oxford: OUP.

Massaroni, V., Delle Donne, V., Marra, C., Arcangeli, V., & Chieffo, D. P. R. (2024). The Relationship between Language and Technology: How Screen Time Affects Language Development in Early Life—A Systematic Review. Brain Sciences, 14(1), 27. https://doi.org/10.3390/brainsci14010027.

Saxton, M. (2017). Child language acquisition and development. SAGE Publications Inc

Sundqvist, A., Barr, R., Heimann, M., Birberg‐Thornberg, U., & Koch, F. (2023). A longitudinal study of therelationship between children’s exposure to screen media and vocabulary development. Acta Paediatrica,113(3), 517–522. https://doi.org/10.1111/apa.17047

Tulviste, T., & Tulviste, J. (2024). Weekend screen use of parents and children associates with child languageskills. Frontiers in Developmental Psychology, 2. https://doi.org/10.3389/fdpys.2024.1404235

Veraksa, N., Veraksa, A., Gavrilova, M., Bukhalenkova, D., Oshchepkova, E., & Chursina, A. (2021). Short- and Long-Term Effects of Passive and Active Screen Time on Young Children’s Phonological Memory. Frontiers in Education, 6. https://doi.org/10.3389/feduc.2021.600687

WHO. (2019). Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age. Geneva: WHO.