Στην περιοχή της Μεσαορίας, κοντά στο χωριό Αυγόρου, έχει επιβιώσει ένα τοπωνύμιο, τα Άβια, και όπως φαίνεται ήταν ένα χωριό που χάθηκε στον χρόνο

Αφιερωμένο στην κ. Χρυστάλλα Κανάρη

Το χωριό Αυγόρου ανήκε επί Φραγκοκρατίας και επί Βενετοκρατίας στο διαμέρισμα της Μεσαορίας, περιοχή που περιλάμβανε περίπου γύρω στα εκατό πενήντα χωριά. Ωστόσο, αρκετά από αυτά τα χωριά χάθηκαν με την πάροδο των ετών. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι η αυστηρή γραφειοκρατία της Δημοκρατίας της Βενετίας μάς παρέχει σήμερα τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τον πληθυσμό κάθε χωριού μας, κατά το έτος 1565, έστω και εάν στους αριθμούς της απογραφής αυτής περιλαμβανόταν μόνο ένα μέρος του πληθυσμού. Στην εν λόγω απογραφή οι Βενετοί δεν περιλάμβαναν τους παροίκους, γιατί ήταν υποκείμενοι στους αφέντες τους, δηλαδή δεν φορολογούνταν αφού μέρα και νύχτα δούλευαν για τους φεουδάρχες. Ούτε βέβαια, για ευνόητους λόγους, τα γυναικόπαιδα. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο καταμετρούσαν στις απογραφές μόνο τους ελεύθερους καλλιεργητές, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν φόρους και να κάνουν κάποιες αγγαρείες, να μαζεύουν από τις Αλυκές το αλάτι που ήταν κρατικό μονοπώλιο, να εργάζονται για την κατασκευή δρόμων ή στα οχυρωματικά έργα κ.ά. Έτσι κατά προσέγγιση μπορούμε να γνωρίζουμε επακριβώς πόσους κατοίκους είχε στην προκειμένη περίπτωση η Αυγόρου. Το 1565 λοιπόν, στην τελευταία απογραφή που διενήργησαν οι Βενετοί, η Αυγόρου είχε πενήντα εννέα κατοίκους αρσενικού γένους ελεύθερους καλλιεργητές και το 1881, στην πρώτη απογραφή των Άγγλων, είχε συνολικά τριακόσιους ενενήντα δύο.

Σημαντικά στοιχεία για το χωριό κατά την εξεταζόμενη εποχή της Λατινοκρατίας, δηλαδή της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας, αφορούν τους φεουδάρχες της κοινότητας. Επίσης ενδιαφέρον στοιχείο που αφορά την ιστορία της Αυγόρου είναι η δημιουργία ενός άλλου χωριού κοντά σε αυτήν, λίγο μετά το 1540, για να εγκατασταθούν πρόσφυγες από το Ναύπλιο και τη Μονεμβασία, όταν πλέον οι δύο βενετικές αποικίες πέρασαν στην εξουσία των Οθωμανών. Η ιστορία του χωριού Αυγόρου συνδέεται με δύο φεουδάρχες του και ένας μάλιστα από τους δύο έχει αφήσει και τα ίχνη του στην παλαιά εκκλησία της Αυγόρου.

Η μία οικογένεια είναι αυτή των Σγουρών ή Σγουρόπουλων, γιατί ένα μέλος της εν λόγω οικογένειας κατείχε τον 15ο αιώνα, στα τέλη της Φραγκοκρατίας, την Αυγόρου ως φέουδο. Πρόκειται για τον Νικόλαο Σγουρό στον οποίο είχε παραχωρήσει την Αυγόρου ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β' Lusignan. Η οικογένεια των Σγουρών ή Σγουρόπουλων απαντά στις βενετικές πηγές και τα μέλη της αναφέρονται συνήθως ως φεουδάρχες. Σημαντικό μέλος της οικογένειας ήταν ο Δημήτρης Σγουρόπουλος, προσωπικός γιατρός του βασιλιά Ιακώβου Β' Lusignan. Οι Σγουρόπουλοι, εκτός από τη Λάνια της Λεμεσού και τη Μελούσια της Μεσαορίας, είχαν κατά καιρούς ως φέουδα και κάποια χωριά της χερσονήσου Καρπασίας, όπως η Έλυση, η Κώμα του Γιαλού και ο Άγιος Συμεών.

"Εκοιμήθη ο δούλος του Θεού Βραχίμης..."

H άλλη μεγάλη κυπριακή οικογένεια η οποία σχετίζεται με την Αυγόρου κατά τον 16ο αιώνα είναι η οικογένεια Βραχίμη, της οποίας κάποιοι απόγονοι ζουν έως σήμερα στην Κύπρο. Η εν λόγω οικογένεια είχε απώτερη καταγωγή από τη Συρία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο άλλωστε ότι στην παλαιά εκκλησία της Αυγόρου, στον Άγιο Γεώργιο, στην κατάγραφη οροφή υπάρχουν τα ίχνη του φεουδάρχη Βραχίμη, τα οποία τεκμηριώνουν τη σχέση του με το χωριό. Από την επιγραφή στον ναό, αν και είναι δυσανάγνωστη, μας γνωστοποιούνται τα εξής: "Εκοιμήθη ο δούλος του Θεού Βραχίμης... εγράφη εις μακάρισήν του". Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι κατά τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα ένα μέλος της οικογένειας Βραχίμη ήταν ορθόδοξος επίσκοπος Αμμοχώστου (episcopo Greco di Famagosta). Δεν γνωρίζουμε το μικρό του όνομα, αλλά κατέχουμε την είδηση ότι ο ίδιος είχε δύο γιους, τον Αντώνιο και τον Λουκά Βραχίμη, οι οποίοι το 1539 είχαν ως φέουδο το χωριό Πηγάδια της Μεσαορίας, το οποίο δεν υφίσταται πλέον γιατί χάθηκε με την πάροδο των χρόνων. Ο Ιωάννης Πλούταρχος Βραχίμης μαρτυρείται ως φεουδάρχης του χωριού. Το 1525 ο φεουδάρχης αυτός μετά από σχετικό αίτημά του στις βενετικές αρχές εκμίσθωσε τόσο το μισό χωριό Παραλίμνι όσο και το μισό χωριό Αυγόρου. Ο Βραχίμης για την πραγματοποίηση της εκμίσθωσης των δύο χωριών κατά το ήμισυ προσέφερε δάνειο στη Δημοκρατία της Βενετίας οκτακόσια δουκάτα και ετήσιο ενοίκιο εκατό δεκατρία και μισό δουκάτα σε μετρητά. Επίσης, παράλληλα προσέφερε ετησίως τριακόσια είκοσι τέσσερα μόδια σιτάρι και εξακόσια πενήντα πέντε μόδια κριθάρι.

Δύο χωριά τα οποία ήταν κάποτε οικοδομημένα κοντά στην Αυγόρου, αλλά έσβησαν στο διάβα των αιώνων, σχετίζονται επίσης με την ιστορία της Αυγόρου. Εκτός από την Αβίτα, στην οποία θα αναφερθούμε εκτενώς, υπήρχε και χωριό Άγιος Κενδέας προφανώς κοντά στην ομώνυμη μονή. Αναφέρεται στις βενετικές πηγές έως το 1565 και μάλιστα στην απογραφή του ιδίου έτους είχε τριάντα εννέα κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές, αρσενικού γένους φραγκομάτους. Το χωριό αυτό, όπως και πολλά άλλα χωριά της Κύπρου, άρχισε να ερημώνεται από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Το χωριό Άβια

Στην περιοχή της Μεσαορίας, κοντά στο χωριό Αυγόρου, έχει επιβιώσει ένα τοπωνύμιο, τα Άβια. Εκεί, στο ίδιο μέρος, πριν από μερικά χρόνια υφίστατο και μία εκκλησία, η οποία είχε οικοδομηθεί τον 16ο αιώνα και ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Η εκκλησία αυτή ήταν γνωστή, από τους κατοίκους κυρίως της Αυγόρου, ως Άης Γιώρκης των Αβίων. Σκέφτομαι ότι κανείς δεν υποψιάστηκε ποτέ, ή ίσως κάποιοι το πληροφορήθηκαν τα τελευταία χρόνια μέσα από τις έρευνές μας, ότι πίσω από το τοπωνύμιο Άβια κρύβεται η ιστορία ενός πάλαι ποτέ χωριού. Ούτε βέβαια κανείς γνώριζε μέχρι πρότινος ότι το τοπωνύμιο Άβια είναι η κατά παραφθορά ονομασία ενός χωριού της Κύπρου του 16ου αιώνα με το όνομα Αβίτα των Ναυπλιωτών (Avita dei Napolitani). Το μόνο στοιχείο το οποίο έχει διασώσει η προφορική παράδοση, όπως διηγούνται οι υπερήλικες κάτοικοι της Αυγόρου, ήταν ότι τα Άβια ήταν κάποτε χωριό. Στα ερωτήματα γιατί και πότε δημιουργήθηκε αυτό το χωριό, ποιοι το κατοίκησαν, γιατί έλαβε αυτή την ονομασία, πότε ερημώθηκε και χάθηκε για πάντα έρχεται να μας δώσει ιστορικές ειδήσεις και διεξοδικές απαντήσεις η αρχειακή έρευνα. Ας επιστρέψουμε λοιπόν στον 16ο αιώνα μέσω των πηγών και κυρίως των αρχειακών μαρτυριών για να γνωρίσουμε αυτό το χωριό, το οποίο φαίνεται να καταστράφηκε και παντελώς να χάθηκε κατά τις πρώτες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας στην Κύπρο. Οι αναφορές των Βενετών διοικητών της Κύπρου προς το Κολλέγιο, τα αιτήματα των Βενετών υπηκόων καθώς και των ελαφρών ιππέων προς τη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου, οι περιγραφές του πολέμου της Κύπρου 1570-1571 και κάποια άλλα βενετικά έγγραφα είναι ουσιαστικά οι αρωγοί μας για να φωτίσουμε την άγνωστη ιστορία του χωριού Αβίτα του 16ου αιώνα, του οποίου τα ίχνη εντοπίζονται στο υφιστάμενο τοπωνύμιο, τα Άβια, κοντά στην Αυγόρου.

Η ιστορία του Ναυπλίου και του πώς τελικά πέρασε στην εξουσία των Βενετών μέσω ενός μέλους της οικογένειας των Κορνάρων ομοιάζει με την Ιστορία της Κύπρου, αφού και η μεγαλόνησος πέρασε στους Βενετούς με την παραχώρησή της από ένα άλλο μέλος της οικογένειας των Κορνάρων, αυτής της ίδιας της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο. Το 1388 η Μαρία ντ' Ανγκιέν, χήρα του αντιβασιλέα του Ναυπλίου Πέτρου Κορνάρου, εκχώρησε την πόλη και τη γύρω περιοχή στον δόγη κι έτσι το Ναύπλιο πέρασε στην εξουσία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας. Τον Σεπτέμβριο του 1537 το Ναύπλιο υπέστη τη σφοδρότερη πολιορκία από τους Τούρκους και η αντίσταση των πολιορκημένων κράτησε τρία χρόνια και τρεις μήνες. Με τη μεσολάβηση των Φράγκων υπεγράφη συνθήκη που τερμάτιζε τον βενετοτουρκικό πόλεμο με βαρύτατους όρους για τη Βενετία. Το Ναύπλιο παραδόθηκε στους Οθωμανούς τον Νοέμβριο του 1540 και οι Βενετοί αποχώρησαν μαζί με τους υπερασπιστές της πόλης και τις οικογένειές τους. Άλλοι αναχώρησαν για τη Βενετία, ένας αριθμός εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα και κάποιοι στην Κύπρο. Την ίδια ακριβώς εποχή στη Μεσαορία, κοντά στο χωριό Αυγόρου, παραχωρούνται κτήματα και οικοδομούνται κατοικίες για πολλούς ελαφρούς ιππείς, πρόσφυγες Ναυπλιώτες, οι οποίοι μετά την απώλεια της πατρίδας τους έφθασαν στην Κύπρο για να εγκατασταθούν και να υπηρετήσουν στο ελαφρύ ιππικό. Όπως μαρτυρούν οι πηγές, στον συγκεκριμένο χώρο που εγκαταστάθηκαν δημιουργήθηκε ένα νέο χωριό με την ονομασία Avida dei Napolitani. Ως γνωστόν, το Ναύπλιο κατά τον Μεσαίωνα ονομαζόταν Napoli di Romania, έτσι και οι κάτοικοί του καλούνταν Napolitani, δηλαδή Ναυπλιώτες. Κατά την άποψή μας η ονομασία του χωριού Avida (Avita) θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως εφ' όρου ζωής ή ισοβίως στους Ναυπλιώτες (...a vita dei Neapolitani). Άλλωστε οι Ναυπλιώτες ως πρόσφυγες ήταν ακτήμονες γι' αυτό ό,τι περιουσιακό στοιχείο τους είχε παραχωρηθεί στην Κύπρο ίσχυε ισοβίως. Το χωριό Αβίτα απαντά στις πηγές και ως Stavita ή και Avia, αλλά τις περισσότερες φορές ως Avida, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι υπόλοιπες ονομασίες είναι παραφθορά του Avida. Η αρχειακή έρευνα για ακόμη μια φορά ως θαυματοποιός μάς ταξίδεψε στο παρελθόν στην ιστορία του χωριού Αυγόρου, αλλά και στην ιστορία του χωριού των Ναυπλιωτών προσφύγων που εξέλιπε...

Στη φωτογραφία η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην Αυγόρου, όπου απαντούν και τα ίχνη του φεουδάρχη Βραχίμη.