Στην Brunehilde Imhaus για ό,τι μας χάρισε…

Ένα θραύσμα μόνο από την επιτύμβια πλάκα ενός  Βενετού αξιωματούχου στην Κύπρο και με χαραγμένο το όνομά του, αλλά με  κολοβό το επίθετό του, μας οδήγησε σε ένα νέο και συναρπαστικό, όπως πάντα, ταξίδι έρευνας. Στη δημοσίευση τής εν λόγω επιτύμβιας πλάκας αναφέρεται ότι βρέθηκε στον καθεδρικό της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία. Στο επίθετο, επίσης, του αξιωματούχου που συμπληρώθηκε, δηλώνεται αβεβαιότητα με ένα ερωτηματικό. Ας σημειωθεί ωστόσο ότι το επίθετό του, αν και κολοβό και με ερωτηματικό, εύλογα οδήγησε στη χρονολόγηση της επιτύμβιας πλάκας, αφού αναφέρεται κατά τον 16ο αιώνα ένας Βενετός αξιωματούχος με το ίδιο όνομα και επίθετο. Αυτά τα πιο πάνω στοιχεία ήταν για μας αρκετά για ένα νέο προσωπογραφικό ιστορικό «αφήγημα»,  αφού για έναν Βενετό αξιωματούχο που έφερε το ίδιο όνομα και επίθετο είχαμε ήδη  στο παρελθόν δημοσιεύσει στοιχεία και  επιβεβαιώσαμε με αρχειακό υλικό ότι είχε υπηρετήσει ως τοποτηρητής Κύπρου και είχαμε ταυτίσει το οικόσημό του. Το ερωτηματικό από το όνομά του πρέπει να απαλειφθεί, γιατί τα στοιχεία της ταυτότητάς του μας είναι λεπτομερώς γνωστά. Ας σημειωθεί ότι ο εν λόγω τοποτηρητής δεν περιλαμβάνεται στους  βενετικούς καταλόγους με τους αξιωματούχους που υπηρέτησαν στην Κύπρο, και ως εκ τούτου είναι παντελώς άγνωστος. Η θητεία του άλλωστε στο αξίωμα αυτό κράτησε μόλις έναν μήνα. Ο ίδιος είχε όμως προσφέρει σημαντικό έργο  στην Κύπρο υπηρετώντας από άλλο αξίωμα για μία διετία. Και το όνομα αυτού Μαρίνος Gradenigo, υιός του αείμνηστου Πέτρου.

Ποιος όμως Μαρίνος Gradenigo;

Η μελέτη αρχειακού υλικού μάς πρόσφερε την ευχέρεια να ανακαλύψουμε σε ποιον Μαρίνο Gradenigo ανήκει η επιτύμβια πλάκα, αφού με το ίδιο όνομα και επίθετο και κατά την ίδια εποχή υπηρέτησε και ένας άλλος Βενετός αξιωματούχος στην Κύπρο. Οι ίδιες πηγές μάς γνωστοποίησαν επίσης τα έργα και τις ημέρες του Βενετού αξιωματούχου, που είναι χαραγμένο το όνομά του στην επιτύμβια πλάκα, η οποία βρέθηκε στην Αγία Σοφία. Από τα πρώτα στοιχεία που έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν για τον ίδιο, από τότε έως σήμερα το υλικό μας εμπλουτίστηκε με νέες ιστορικές ειδήσεις. Το γεγονός αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα για τυχόν ερωτηματικά και αμφιταλαντεύσεις μας να έχουμε πλέον βέβαιες απαντήσεις.

Αρκετά μέλη της βενετικής οικογένειας Gradenigo είχαν υπηρετήσει στην Κύπρο κατά καιρούς σε υψηλές διοικητικές θέσεις. Ένας μεταξύ αυτών ήταν και ο Τρύφωνας Gradenigo, που είχε διοριστεί το 1520 φρούραρχος στην Κερύνεια και ένας Ιωάννης Παύλος Gradenigo, του Giusto, που είχε διοριστεί το 1511 ως τοποτηρητής.  Τρεις επίσης Gradenighi είχαν υπηρετήσει ως καπιτάνοι των Αλυκών Λάρνακας και οι δύο από αυτούς έφεραν το ίδιο όνομα και επίθετο, αλλά εννοείται με διαφορετικό όνομα πατρός. Στις αρχές του 16ου αιώνα, καπιτάνος των Αλυκών διετέλεσε ο Πέτρος Gradenigo του Ανδρέα. Ένας Μαρίνος Gradenigo του Ζαχαρία υπηρέτησε στο ίδιο αξίωμα από το 1552 έως το 1554 και είχε επιτελέσει σημαντικό έργο. Υπήρξε ένας από τους πρώτους καπιτάνους που προσπάθησε να απαλλάξει τις Αλυκές από τις καταστροφές που προκαλούσαν στο αλάτι δύο γειτονικοί χείμαρροι. Ο άλλος Μαρίνος Gradenigo, του αείμνηστου Πέτρου, είναι ο πρωταγωνιστής του όλου αφηγήματος και σ' αυτόν ανήκει η επιτύμβια πλάκα με την κολοβή επιγραφή. Υπηρέτησε κανονικά μία διετή θητεία έως το τέλος του έτους 1564 και θα αναχωρούσε μάλλον στις αρχές του 1565, και το ίδιο έτος τον είχε διαδεχθεί ως καπιτάνος Αλυκών ο Ιωάννης Φραγκίσκος Venier. Προσέφερε έργο που εγκωμιάστηκε από συναδέλφους και ανώτερούς του για τα έργα ανάπτυξης που επιτέλεσε στις Αλυκές. Πρέπει μάλλον να πρόκειται για γιο του καπιτάνου Αλυκών Πέτρου Gradenigo. Πριν προχωρήσουμε στα άλλα στοιχεία της έρευνάς μας για τον Μαρίνο Gradenigo του ποτέ Πέτρου, πρέπει να κάνουμε αναφορά και σε  έναν άλλο Μαρίνο Gradenigo. Μία πηγή του 19ου αιώνα εξακολουθεί έως σήμερα να αναπαράγεται για έναν τοποτηρητή με το όνομα Μαρίνο Gradenigo του Ιωάννη, που πέθανε πριν αναχωρήσει για την Κύπρο, αλλά σε καμιά άλλη πηγή δεν τον έχουμε συναντήσει.

Το  1565, η θητεία του Μαρίνο Gradenigo, όπως μας πληροφορούν οι πηγές, έληγε και ο ίδιος κανονικά θα έπρεπε να επιστρέψει πίσω στην πατρίδα, αλλά, όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια, κατ’ εντολή της Γαληνοτάτης έπρεπε να αναλάβει κάποιο άλλο αξίωμα λόγω του αιφνίδιου θανάτου ενός Βενετού αξιωματούχου. Ποιο έργο επιτέλεσε όμως ως καπιτάνος των Αλυκών ο Μαρίνος Gradenigo; Μόνο επαινετικά λόγια απαντούν στις βενετικές πηγές για τον καπιτάνο αυτόν. Εκτός από τα έργα ανάπτυξης που είχε εκτελέσει στις Αλυκές, πρότεινε και ένα ολόκληρο έργο δικής του επινόησης ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη παραγωγή άλατος. Συνέταξε ένα έγγραφο στο οποίο παρουσίαζε την επινόησή του για εκτέλεση. Ουσιαστικά είχε προτείνει, αφού το 1563 υπήρχε ανομβρία, όπως μεταφερθεί νερό στις Αλυκές από τη θάλασσα, για να δοθεί η δυνατότητα να παραχθεί περισσότερο αλάτι. Ο τότε τοποτηρητής Πέτρος Νavagiero έστειλε στον δόγη και στη Σύγκλητο το προτεινόμενο έργο του Gradenigo προς έγκριση και κλήθηκαν και ως εμπειρογνώμονες να διατυπώσουν τις απόψεις τους οι Κλαύδιος Τσεκκίνης και Νικόλαος Benedetti. Όλοι χαρακτηρίζουν τον καπιτάνο ως άνθρωπο ευφυή με σπουδαία υπηρεσία.

O Μαρίνος Gradenigo, όπως κατέδειξε η έρευνα, ήταν και ένας από τους συντελεστές της οικοδόμησης του πύργου Κιτίου το 1563, όταν κατείχε το αξίωμα του καπιτάνου των Αλυκών. Το γεγονός αυτό τεκμηριώνεται και πάλι από τις  πηγές, και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το οικόσημό του είναι χαραγμένο πάνω από το υπέρθυρο του πύργου Κιτίου, στη δεξιά πλευρά, ενώ στα αριστερά βρίσκεται το οικόσημο του τότε γενικού προνοητή Ιωάννη Ματθαίου Bembo. Ας σημειωθεί ότι τα οικόσημα αυτά ταυτίστηκαν για πρώτη φορά και δημοσιεύτηκαν πριν από μία δεκαπενταετία, και αυτό είχε πραγματοποιηθεί χάρη στην αρχειακή έρευνα. Αυτό ήταν το έργο του πρωταγωνιστή του αφηγήματός μας σε γενικές γραμμές ως καπιτάνου των Αλυκών. Τι γνωρίζουμε όμως για τη συντομότατη  υπηρεσία του στο αξίωμα του  τοποτηρητή;

Στις 15 Δεκεμβρίου 1564, ο Benetto Contarini, που εκτελούσε χρέη υποτοποτηρητή, και ο γενικός προνοητής  Bernardo Sagredo, κοινοποιούσαν στις βενετικές αρχές ότι ο τοποτηρητής Δαυίδ Trevisan είχε χάσει τη ζωή του από κακοήθη πυρετό (febbre maligna). Μετά τον θάνατό του τοποτηρητή, όπως ενημέρωναν τον δόγη και τη Σύγκλητο, διόρισαν τον γιο του Πέτρο Trevisan στη θέση του οικονομικού επιθεωρητή. Πρώτο μέλημα του δόγη και της Συγκλήτου ήταν να διοριστεί διάδοχος στην κενωθείσα θέση του τοποτηρητή και, συνήθως, όπως συνάγεται από τις πηγές, σε αυτές τις περιπτώσεις αρκετά συχνά έδιναν εντολή  να διορίζονται αξιωματούχοι που μόλις είχε λήξει η θητεία τους και δεν είχαν επιστρέψει ακόμη πίσω στη Βενετία. Ή  ακόμη έδιναν εντολή κάποιου αξιωματούχου συμβούλου, στην προκειμένη περίπτωση, για να υπηρετήσει ως υποτοποτηρητής. Αυτό έγινε τότε στην Κύπρο γιατί, όπως αναφέραμε πιο πάνω, ανέλαβε ως υποτοποτηρητής ο Benetto Contarini. Αλλά και αυτός σύντομα πέθανε μετά από μερικούς μήνες αφότου είχε αναλάβει. Έως τον Ιούνιο του 1565, η υπογραφή του απαντά σε υπηρεσιακά έγγραφα με τον τίτλο που κατείχε. Ο θάνατός του επιβεβαιώνεται και στην έκθεση του καπιτάνου Αμμοχώστου Λαυρέντιου Bembo. Στη συνέχεια είχε αναλάβει επισήμως στη θέση του τοποτηρητή Κύπρου ο Μαρίνος Gradenigo του αείμνηστου Πέτρου, στον οποίο ανήκει η εν λόγω επιτύμβια πλάκα.

Η υπηρεσία του τεκμηριώνεται σε εννέα έγγραφα με τη δική του υπογραφή και με τον τίτλο του αξιώματός του. Ως προνοητής υπηρετούσε τότε μαζί του ο Αντώνιος Bragadin, που και αυτός επίσης θα αποχαιρετούσε στην Κύπρο τον παρόντα κόσμο. Τα έγγραφα αυτά φέρουν ημερομηνία από 17 Οκτωβρίου 1565 έως και 7 Νοεμβρίου του ιδίου έτους. Υπηρέτησε δηλαδή στο υψηλό αυτό αξίωμα έως τον θάνατό του χωρίς να συμπληρώσει  έστω έναν μήνα.

Η μοίρα του ευφυούς καπιτάνου Αλυκών, και μετέπειτα βραχύβιου στο αξίωμα του τοποτηρητή Κύπρου, έμελλε να αφήσει την τελευταία του πνοή στην πιο ανατολική αποικία της πατρίδας του. Με επιστολή τους, οι ρέκτορες της Κύπρου Ιάκωβος Ghisi υποτοποτηρητής και οι δύο σύμβουλοι, ανακοίνωναν το θλιβερό νέο στις βενετικές αρχές ότι είχε πεθάνει ο τοποτηρητής Μαρίνος Gradenigo. Μεταξύ άλλων ανέφεραν, επίσης, ότι στα κατάλοιπα του αείμνηστου Gradenigo, μεταξύ άλλων εγγράφων είχαν βρει τη διαθήκη του, την οποία, όπως σημείωναν, θα έστελλαν στη Βενετία. Ως Βενετός αξιωματούχος στην Κύπρο, και μάλιστα τοποτηρητής, ενταφιάστηκε στον καθεδρικό της Αγίας Σοφίας ,όπως και άλλοι Βενετοί αξιωματούχοι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον τοποτηρητή Κάρολο Capello, του οποίου την επιτύμβια επιγραφή, η οποία χάθηκε, διέσωσε περιηγητής. Κάποτε  ανακαλύπτοντας , μεταξύ άλλων, πληθώρα στοιχείων για τον θάνατο Βενετών αξιωματούχων στην Κύπρο, είχα γράψει ότι   ίσως στο μέλλον θα είχαμε την τύχη να εντοπίσουμε κάποια ίχνη από τον χώρο που ενταφιάστηκαν ή έστω ένα οικόσημο ή μία επιτύμβια  επιγραφή… Η τύχη, όσον αφορά τον Μαρίνο Gradenigo, μας δόθηκε απλόχερα, αφού όχι μόνο ταυτίσαμε το οικόσημό του, αλλά και την επιτύμβια πλάκα του, ή μάλλον ένα θραύσμα από την επιτύμβια πλάκα του με μία κολοβή υπογραφή. Ναι, η τύχη μας δόθηκε απλόχερα. Πλην όμως, δεν μας χαρίστηκε…

*Ευχαριστίες στον Γιάννο Χατζηδημητρίου για τις φωτογραφίες του οικοσήμου των Gradenigo