Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος, διαβάζοντας τον τίτλο του δημοσιεύματος αυτού,  ποια σχέση αλήθεια θα μπορούσε να έχει τον 16ο αιώνα η Αθηένου με τον σπουδαίο αναγεννησιακό ζωγράφο  Giorgione από το Καστελφράνγκο.  Ωστόσο, στο ερώτημα αυτό μπορεί άνετα να απαντήσει ευθαρσώς η αρχειακή έρευνα, μέσω της οποίας η υπογράφουσα  το παρόν κείμενο, έφερε στο φως την εκπληκτική αυτή σχέση που φωτίζει, μεταξύ άλλων, και τον ορίζοντα της ιστορίας του  πολιτισμού της Κύπρου.

Και ιδού το γοητευτικό “αφήγημα”  αυτής της σχέσης,  θεμελιωμένο σε αρχειακή  τεκμηρίωση. Τον 15ο αιώνα κατέφθασαν στο λιμάνι της Πάφου οι Muzio  και Tuzio Κωνστάντζο, πατέρας και γιος και προσελήφθηκαν στην υπηρεσία του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου, Ιακώβου Β´ Lusignan.  H οικογένεια των Κωνστάντζο, με απώτερη καταγωγή από την Γερμανία, εγκαταστάθηκαν στη Νεάπολη και στη Μεσσήνη της Σικελίας, απέκτησαν μεγάλη δύναμη και  τα μέλη της αναδείχθηκαν σε σπουδαίους στρατιωτικούς. Ο βασιλιάς της Κύπρου, για τις υπηρεσίες τις οποίες του προσέφεραν, τους χάρισε αξιώματα και φέουδα και φρόντισε να τους  παντρέψει, σε δεύτερους γάμους, με Κύπριες αρχόντισσες. Ο Τuzio τότε νυμφεύθηκε την Ισαβέλλα Verny, θυγατέρα του Καταλανού φεουδάρχη Θωμά Verny του οποίου η σύζυγος καταγόταν από τον αυτοκρατορικό οίκο των Παλαιολόγων, που ήρθε στην Κύπρο από τον Μιστρά μαζί με τη βασίλισσα  Ελένη Παλαιολόγου.  Η Ισαβέλλα έλαβε, μεταξύ άλλων, ως προίκα και το χωριό Αθηένου, και έτσι το χωριό  πέρασε στον Tuzio Κωνστάντζο, στη συνέχεια στον γιο του Θωμά και τελευταίος φεουδάρχης της Αθηένου υπήρξε ο γιος του Θωμά,  Σκιπίωνας Κωνστάντζο.

Ο Tuzio ακολούθησε  τη βασίλισσα Αικατερίνη  Κορνάρο όταν παρέδωσε την Κύπρο στους Βενετούς και εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά του στο Καστελφράνγκο, μια κωμόπολη κοντά στο Άζολο. Αργότερα  εισήλθε στην υπηρεσία της Δημοκρατίας της Βενετίας ως αρχηγός μισθοφόρων στρατιωτών, το ίδιο και ο γιος του Θωμάς αλλά και ο εγγονός του Σκιπίωνας.  Η ανακάλυψη  ενός  ανέκδοτου  εγγράφου   του έτους  1564, του εγγονού Σκιπίωνα Κωνστάντζο προς το Συμβούλιο των Δέκα, τεκμηρίωσε ότι η Αθηένου ανήκε ως φέουδο  στην οικογένεια Κωνστάντζο  έως το τέλος της Βενετοκρατίας. Ο Σκιπίωνας  ζητούσε με αίτημά του όπως του επιτραπεί να πωλήσει ή να υποθηκεύσει την Αθηένου για να προικοδοτήσει τις τρεις θυγατέρες του, που ήταν μνηστευμένες με  επιφανείς και τιτλούχους μνηστήρες. Παράλληλα, τη σχέση των Κωνστάντζο με την Αθηένου, με βάση  αρχειακή έρευνα, διατράνωσε  και η ύπαρξη ενός κειμηλίου στην ίδια την εκκλησία της Παναγίας της Χρυσελεούσας. Πρόκειται για μια  εικόνα  με τον Τίμιο Πρόδρομο, όπου στο κάτω μέρος της υπάρχουν δύο οικόσημα, ένα εκ των οποίων δεν είναι άλλο παρά το οικόσημο της οικογένειας  Κωνστάντζο.  Το άλλο οικόσημο ανήκει στη νύφη του Tutio, σύζυγο του γιου του Ιωάννη, της βενετικής οικογένειας Malipiero.

Οι καλλιτεχνικές ευαισθησίες του φεουδάρχη

Ο φεουδάρχης της Αθηένου Tuzio  Κωνστάντζο, αν και αρχηγός μισθοφόρων στρατιωτών, φαίνεται ωστόσο ότι ανέπτυξε και καλλιτεχνικές  ευαισθησίες, αφού έζησε στην περιοχή του Βένετο, σε μια εποχή έντονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και γνωρίστηκε και συνδέθηκε με μεγάλους αναγεννησιακούς ζωγράφους. Ο Tuzio  Κωνστάντζο συνδέθηκε με τον μεγάλο ζωγράφο Giorgione από το Καστελφράνγκο  και με ένα από τα πιο σπουδαία έργα του. Πρόκειται για την “Παναγία με το Θείο Βρέφος  και τους Αγίους Νικάζιο και Φραγκίσκο ( Pala di Castelfranco)”, ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της ιταλικής αναγέννησης του οποίου εντολοδότης  ήταν  ο Κύπριος φεουδάρχης της Αθηένου και αρχηγός μισθοφόρων στρατιωτών Tuzio Κωνστάντζο. Η παραγγελία αυτού του έργου έγινε εις μνήμη του γιου του Ματθαίου, που πέθανε νέος, μόλις 23 ετών. Έτσι ο φεουδάρχης της Αθηένου συνδέθηκε  αμετάκλητα με την παγκόσμια ιστορία της τέχνης, αφού πάμπολλες μελέτες έχουν συνταχθεί και συνεχίζουν να συντάσσονται για το εν λόγω έργο, στις οποίες  ασφαλώς γίνεται και εκτενής αναφορά  στον ίδιο τον εντολοδότη του έργου. Ωστόσο, η στενή σχέση του εντολοδότη με την Αθηένου παρέμεινε στο σκοτάδι έωςmτην ανακάλυψη του σχετικού εγγράφου. Το πιο ενδιαφέρον και γοητευτικό, θα έλεγα, είναι ότι το οικόσημο της οικογένειας Κωνστάντζο δεν απεικονίζεται μόνο στο θαυμάσιο αυτό έργο του Giorgione, αλλά υπάρχει και σε εικόνα της εκκλησίας της Παναγίας της Χρυσελεούσας στην Αθηένου με τον Τίμιο Πρόδρομο. Ο φεουδάρχης της Αθηένου, ως εντολοδότης της “Παναγίας με το Θείο Βρέφος” του Giorgione, δεν σχετίστηκε αμετάκλητα μόνο με την παγκόσμια ιστορία τέχνης, αλλά ταυτόχρονα συνέδεσε τον μεγάλο ζωγράφο και το σπουδαίο έργο του με την Αθηένου και κατ΄επέκταση και με τη μεγαλόνησο Κύπρο. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι τo γεγονός αυτό  δεν είναι παρά μία εξακτίνωση του ανεξάντλητου αλλά και  άγνωστου πολιτισμού της Κύπρου, που οφείλουμε  όχι μόνο να κοινοποιούμε αλλά  και να προβάλλουμε…

Κεντρική φωτο: Η εικόνα του Τιμίου Πρoδρόμου των αρχών του 16ου αι. από την εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας στην Αθηένου. Το οικόσημο αριστερά ανήκει στην οικογένεια Κωνστάντζο και το οικόσημο δεξιά στη βενετική οικογένεια Malipiero της  νύφης του εντολοδότη του μεγάλου έργου του Giorgione.

*Ιστορικός-ερευνήτρια