Διατήρηση και ανάδειξη μιας απειλούμενης παράδοσης
Γράφει η Yuliia Labetska Kutna, πρόεδρος Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας, Κρατικό Πανεπιστήμιο Μαριούπολης, Ειδική Επιστήμονας Έρευνας MSC4Ukraine στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
Τα ρουμέικα είναι μια ελληνική γλωσσική ποικιλία που ομιλείται από τους Έλληνες της Αζοφικής στη Μαριούπολη και σε αρκετά χωριά στη γύρω περιοχή. Η κοινότητα των Ελλήνων της Αζοφικής υπήρξε για αιώνες μία από τις σημαντικότερες παρουσίες και αναπτύχθηκε ως ένας θύλακας μέσα σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, αρχικά στην Κριμαία και από το 1778 στην Αζοφική. Η χρήση της ρουμέικης γλώσσας έχει μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως λόγω της γλωσσικής μετατόπισης προς τη ρωσική και την ουκρανική. Η πρόσφατη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει επιφέρει επιπρόσθετους κινδύνους για την επιβίωση της ρουμέικης κοινότητας, καθώς αρκετοί έχουν φύγει από τα χωριά τους, που είναι υπό ρωσική κατοχή, αλλά και λόγω της καταστροφής ή του περιορισμού της λειτουργίας των πολιτιστικών κέντρων που δρούσαν ως φορείς διατήρησης της πολιτιστικής μνήμης.
Τα ρουμέικα δημοτικά τραγούδια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της προφορικής παράδοσης της κοινότητας, μεταφέροντας ιστορίες, μύθους και συλλογικά βιώματα από τη μια γενιά στην άλλη. Η καταγραφή και η μελέτη τους συνιστά ένα σημαντικό βήμα για τη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας της κοινότητας και την ανάδειξη της μοναδικότητας της γλωσσικής ποικιλίας της. Η χρήση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων επιτρέπει τη διεύρυνση του ακροατηρίου μέσω της προσβασιμότητας, στα τραγούδια, που δίνεται στους ερευνητές, στα ίδια τα μέλη της κοινότητας αλλά και στο ευρύτερο κοινό.
Με γνώμονα τη δυσχερή κατάσταση της ρουμέικης κοινότητας, έχει ξεκινήσει στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, από το 2023, μια προσπάθεια συλλογής, καταγραφής και επεξεργασίας των δημοτικών τραγουδιών της.
H έρευνα ευθυγραμμίζεται με το Διεθνές Δεκαετές Πρόγραμμα για τις Γηγενείς Γλώσσες (2022-2032) της UNESCO, συμβάλλοντας στην παγκόσμια προσπάθεια διατήρησης των απειλούμενων γλωσσών. Η συλλογή και ψηφιοποίηση των ρουμέικων τραγουδιών μπορεί επίσης να αποτελέσει τη βάση για μελλοντικά εγχειρήματα αναβίωσης της γλώσσας. Στην παρούσα φάση της, η έρευνα επικεντρώνεται στην καταγραφή, ανάλυση και προβολή των ρουμέικων δημοτικών τραγουδιών, ακολουθώντας τα εξής βήματα:
1. Συλλογή υλικού:Τα τραγούδια συλλέγονται από διάφορες πηγές, όπως το προσωπικό αρχείο της ερευνήτριας, αρχεία ήχου και βίντεο, κάποιες σπάνιες και δυσεύρετες δημοσιεύσεις ρουμέικων τραγουδιών, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης των μελών της κοινότητας κ.λπ.
2. Μεταγραφή και μετάφραση: Καθώς τα ρουμέικα για πολύ καιρό δεν είχαν γραφή, παρουσιάζονται ποικίλοι τρόποι γραπτής αναπαράστασής τους. Τα κείμενα καταγράφονται έτσι ώστε να είναι κατανοητά σε διάφορες κατηγορίες κοινού: στα κυριλλικά, στο ελληνικό αλφάβητο και στο διεθνές φωνητικό. Επιπλέον, παρέχεται μετάφραση στη νεοελληνική κοινή, στα ουκρανικά και στα αγγλικά.
3. Γλωσσολογική και λογοτεχνική ανάλυση: Εξετάζονται τα ιδιαίτερα γλωσσικά και δομικά χαρακτηριστικά των τραγουδιών, γίνεται συγκριτική ανάλυση στο πλαίσιο της ευρύτερης ελληνικής δημοτικής παράδοσης.
4. Δημιουργία ηλεκτρονικού σώματος κειμένων:Το υλικό που θα προκύψει από την έρευνα θα είναι διαθέσιμο για ελεύθερη πρόσβαση μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Στο πλαίσιο του προγράμματος έχει συγκεντρωθεί ένα σύνολο κειμένων που αποτελείται από 150 ρουμέικα τραγούδια. Έχει δημιουργηθεί ένας κατάλογος τραγουδιών συνοδευόμενος από λεπτομερή μεταδεδομένα.
Λαμβάνοντας υπόψη την προέλευση των πιο δημοφιλών τραγουδιών, μπορούμε να διακρίνουμε δύο κατηγορίες: (α) τοπικές παραλλαγές ελληνικών δημοτικών τραγουδιών που μπορούν επίσης να εντοπιστούν στην Ελλάδα και σε άλλες ελληνόφωνες κοινότητες σε όλο τον κόσμο και (β) πρωτότυπα ρουμέικα τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία δημιουργήθηκαν κατά τα τελευταία 150 χρόνια στην Αζοφική.
Μέσα από την ανάλυση αυτών των τραγουδιών διαφαίνονται γλωσσικές και πολιτισμικές συνδέσεις μεταξύ των Ελλήνων της Αζοφικής και των προγονικών τους εστιών στη Μικρά Ασία και στην Ελλάδα. Αναδεικνύονται η ύπαρξη αρχαϊκών γλωσσικών στοιχείων καθώς και οι εξωτερικές επιρροές που αντικατοπτρίζουν τις ιστορικές και πολιτισμικές ανταλλαγές με τον ευρύτερο ελληνόφωνο κόσμο. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στον αντίκτυπο της σοβιετικής πολιτικής της ιθαγενοποίησης (1926-1938), όταν επιβλήθηκε η δημοτική ως γλώσσα διδασκαλίας στα σχολεία των Ελλήνων της Αζοφικής. Η έρευνα τονίζει τη σημασία αυτών των ιστορικών διεργασιών για τη διαμόρφωση του πολιτισμικού και γλωσσικού προφίλ των Ελλήνων της Αζοφικής.
Η έρευνα για τα ρουμέικα δημοτικά τραγούδια δεν αποτελεί μόνο μια προσπάθεια διατήρησης μιας πολύτιμης πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και μια συμβολή στην ευρύτερη μελέτη των γλωσσών και των λαϊκών παραδόσεων. Η τεκμηρίωση, ανάλυση και διάδοση αυτών των τραγουδιών μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, ενισχύοντας τη συλλογική μνήμη και την πολιτιστική συνέχεια της ρουμέικης κοινότητας.
*Το έργο έχει λάβει χρηματοδότηση μέσω του προγράμματος MSCA4Ukraine της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι μόνο της συγγραφέως και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα εκείνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*Πρόεδρος Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας, Κρατικό Πανεπιστήμιο Μαριούπολης, ειδική επιστήμονας Έρευνας MSC4Ukraine στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ