Το χαρτί είναι η πρώτη ύλη στην έκθεση που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο στο Μουσείο Λουκίας και Μιχαλάκη Ζαμπέλα, στο Καϊμακλί της Λευκωσίας. Η έκθεση φέρει τον τίτλο Livres d' artistes και τόσο στην αίθουσα προσωρινών εκθέσεων του μουσείου, αλλά και στον 1ο όροφο όπου εκτείνεται, παρουσιάζονται έργα που κινούνται γύρω από την ιδέα των βιβλίων καλλιτεχνών. Από το πρώτο δείγμα βιβλίου καλλιτέχνη, μια συνεργασία του Χριστόφορου Σάββα με τον ποιητή Θεοκλή Κουγιάλη, μέχρι τις εκδόσεις που παρουσιάστηκαν στην κυπριακή συμμετοχή στη φετινή Μπιενάλε Βενετίας [και που πρώτη φορά παρουσιάζονται στην Κύπρο], η έκθεση καλύπτει μια ευρεία και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ενότητα έργων, που συναντιούνται με κοινό άξονα το χαρτί και την ιδέα της δημιουργίας έργων με βάση τη δομή ενός βιβλίου.

Η γραμμή ανάμεσα στα έργα που παρουσιάζονται είναι πολύ λεπτή, σημειώνει στο "Π" η Μαρίνα Χριστοδουλίδου, επιμελήτρια της έκθεσης. «Η φύση του κάθε έργου είναι ξεχωριστή, το ένα δημιουργεί ένα νέο διάλογο με το άλλο», σχολιάζει.

Η πολύμορφη έκθεση περιλαμβάνει μεταξύ άλλων χειροποίητα, one-of-a-kind βιβλία, multiples, altered books - υφιστάμενες εκδόσεις που έχουν αλλοιωθεί από τους καλλιτέχνες με αποτέλεσμα ένα νέο βιβλίο, zines, βίντεο, εγκαταστάσεις, παραστάσεις, έντυπα, ειδικές εκδόσεις κ.ά. Καταλυτική για το στήσιμο της έκθεσης ήταν η συμβολή της Ρουθ Κεσεσιάν του βιβλιοπωλείου Μούφλον, στο αρχείο του οποίου ανήκουν και πολλά από τα έργα. Άλλα έργα προέρχονται από τη συλλογή της Κρατικής Πινακοθήκης Σύγχρονης Τέχνης, από ιδιωτικές συλλογές και από τα αρχεία των ίδιων των καλλιτεχνών.

Ο τίτλος της έκθεσης είναι παρμένος από το ομώνυμο πολύπτυχο έργο του Χριστόφορου Σάββα, του 1963, που παρουσιάζεται στην έκθεση και αποτελεί το πρώτο δείγμα βιβλίου καλλιτέχνη που δημιουργήθηκε στην Κύπρο. Στην έκθεση παρουσιάζονται 10 από τα 15 γνωστά έργα αυτής της μορφής, τα οποία παρήγαγε ο Σάββα σε συνεργασία με τον ποιητή Θεοκλή Κουγιάλη. Ο Κουγιάλης συνέγραψε δεκατέσσερα χειρόγραφα ποιήματα στην ελληνική γλώσσα σε κινεζικό χαρτί τέχνης, τα οποία εικονογράφησε ο Σάββα. Πρόκειται για έργα που συνδυάζουν ποίηση και ζωγραφική και για τα οποία ετοιμάζεται η έκδοση βιβλίου από τον Κώστα Χατζηγεωργίου, φιλόλογο και κριτικό λογοτεχνίας και θεάτρου, ο οποίος αναφέρεται σε 16 τέτοια έργα. Τα έργα μάλλον αποτελούν δουλειά που παρήγαγε ο Σάββα στην ιστορική γκαλερί Απόφαση, στη Λευκωσία.

Η έκθεση ξεκινά από την αίθουσα προσωρινών εκθέσεων στον ισόγειο χώρο του μουσείου, με μια γλυπτική εγκατάσταση του Θεόδουλου Γρηγορίου στην οποία -σαν κατάλογος έργων- περιλαμβάνονται κομμάτια από τη δουλειά του. Μια δεύτερη εγκατάσταση φέρει την υπογραφή του Άγγελου Μακρίδη ο οποίος χρησιμοποίησε σαν πρώτη ύλη τόμους της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας ενώ ο Λοΐζος Ολύμπιος, σε ένα έργο που έφτιαξε με αφορμή την έκθεση. Το έργο έχει τίτλο Non island και αποτελεί ένα φανταστικό τοπίο/ χάρτη από τον οποίο αφαιρεί τις ονομασίες χωρών και νησιών και τα αφήνει σαν αποκόμματα στην εγκατάσταση. Στην πρώτη αίθουσα περιλαμβάνονται επίσης έργα της Μαίρη Πλαντ και του Χορστ Βάιερσταλ, που είναι οι κύριοι εκπρόσωποι του μέσου που ονομάζεται "βιβλίο του καλλιτέχνη", όσον αφορά την παλαιότερη γενιά στην Κύπρο, με τον μεγαλύτερο όγκο έργων σε αυτή την κατηγορία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το πλαίσιο έχει ένα έργο της Πλαντ με τίτλο "Γράμματα σε αγαπημένους στον κήπο της Αφροδίτης", χωρισμένο σε δύο μέρη. Το πρώτο είναι ένας ζωγραφικός πίνακας που αποδίδει τη δομή ενός βιβλίου. Το 2003, η Πλαντ απευθύνθηκε σε πολλούς ποιητές, εικαστικούς και άλλα οικεία της πρόσωπα, από τα οποία ζήτησε να "μεταφράσουν" τα ανθογράμματα -ένα δικό της αλφάβητο που ετοίμασε η ίδια- που περιλαμβάνονται στα γράμματα του πίνακα. Το αποτέλεσμα ήταν μια ανθολογία από κείμενα στα οποία ανταποκρίνονται οι καλεσμένοι της Πλαντ.

Στον ίδιο χώρο παρουσιάζονται έργα των Γλαύκου Κουμίδη, Σαβέλλας Μιχαήλ, Κύριλλου Σαρρή, Στέλλας Ευαγγελίδου, Χουρίκ Τοροσιάν, Μαρίνας Κασσιανίδου, Ανδριάνας Νικολαΐδου, Βίκυς Περικλέους και μια συνεργασία της Μαρίνας Γεραλή και της Κάλλης Σώζου.

Ο όγκος των έργων που μαζεύτηκαν ήταν τέτοιος ώστε η προσωρινή έκθεση επεκτάθηκε και στον 1ο όροφο του μουσείου, όπου φιλοξενούνται έργα νεότερων καλλιτεχνών, ανάμεσά τους ο Πήτερ Εραμιάν, η Ναταλί Γιαξή, ο Γιάννης Χριστοφίδης, η Νάγια Σάββα, ο Παναγιώτης Μηνά, ο Λευτέρης Τάπας κ.ά. Ο Πήτερ Εραμιάν συμμετέχει στην έκθεση με το έργο Found Argos Catalogue, έναν κατάλογο που βρήκε πεταμένο στον δρόμο, τον "περιέθαλψε" και τον μετέτρεψε σε έργο τέχνης. Ο Γιάννης Χριστοφίδης συμμετέχει με την ηχητική εγκατάσταση Postcards Nicosia. Η συμπερίληψη του έργου του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έκθεση, καθώς οι ήχοι που δημιουργεί είναι τόσο χαρακτηριστικοί της πόλης της Λευκωσίας που θυμίζουν πραγματικά έντυπες καρτ ποστάλ από την πρωτεύουσα. Στη δική της συμμετοχή, η Ναταλί Γιαξή -της οποίας ο όγκος δουλειάς αποτελείται από βιβλία του καλλιτέχνη- παρουσιάζει βιβλία που εκτίθενται για πρώτη φορά στην Κύπρο αλλά και τον κατάλογο που ετοίμασε για την Κυπριακή Συμμετοχή στην 55η Μπιενάλε της Βενετίας το 2013.

Στην έκθεση παρουσιάζεται, εξάλλου, για πρώτη φορά στην Κύπρο και μια έκδοση για τη φετινή συμμετοχή της Κύπρου στην Μπιενάλε. Πρόκειται για τρία φύλλα -σε σχήμα υπερμεγέθους εφημερίδας- στα οποία περιλαμβάνεται μια συνέντευξη του κεραμίστα Βαλεντίνου Χαραλάμπους, ένα ποίημα των Νεοτερισμών Τουμάζου και ένα κείμενο της Μιρένε Αρσάνιος από τα βιώματά της στην Κύπρο όταν ήταν παιδί.

Στον 1ο όροφο φιλοξενείται επίσης ένα βίντεο του Παναγιώτη Μιχαήλ από το πρότζεκτ Scenic Affairs που παρουσίασε το 2010-11 στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών μέσα από μια σειρά θεατρικών παραστάσεων βασισμένων σε δικό του σκηνικό.

Μια αναδρομή στα "βιβλία του καλλιτέχνη" στην Κύπρο από το 1960 μέχρι σήμερα παρουσιάζει από τις 13 Οκτωβρίου το Μουσείο Λουκίας και Μιχαλάκη Ζαμπέλα στη Λευκωσία. Η έκθεση με τίτλο Livres d' Artistes είναι η πρώτη στη σειρά περιοδικών εκθέσεων για τη νέα σεζόν και παρουσιάζει βιβλία καλλιτεχνών, ένα μέσο που άρχισε να αναδύεται από τα μέσα του 20ού αιώνα στις εικαστικές τέχνες της Κύπρου και που επιδεικνύεται σε πολύμορφες εκδοχές: hand-crafted, one-of-a-kind-books, multiples, altered books, zines, βίντεο, εγκαταστάσεις, παραστάσεις, έντυπα, ειδικές εκδόσεις και βιβλία τύπου.

Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα από την Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης, από Κύπριους καλλιτέχνες που εξασκούν την πρακτική αυτή, όπως και από τα αρχεία του βιβλιοπωλείου Moufflon Λευκωσίας.

Στην αίθουσα προσωρινών εκθέσεων, σε πρώτο πλάνο το γλυπτό του Άγγελου Μακρίδη με πρώτη ύλη τη Μεγάλη Ελληνική Βιβλιοθήκη, και στον τοίχο τα έργα του Χριστόφορου Σάββα με ποιήματα του Θεοκλή Κουγιάλη.

Για την Ιστορία

Αξίζει να αναφερθεί ένα μικρό ιστορικό για τα βιβλία των καλλιτεχνών: Το 2001, για πρώτη φορά δύο Κύπριοι καλλιτέχνες αντιπροσώπευσαν την Ελλάδα στην Έκθεση Βιβλίων Καλλιτεχνών που αποτελούσε μέρος της Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης. Πιο πρόσφατα, Κύπριοι καλλιτέχνες συμμετείχαν και συμμετέχουν σε εκθέσεις καθιερωμένων χώρων τέχνης και μουσείων τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό: Μπιενάλε Τέχνης στη Βενετία με εθνικές συμμετοχές κατά τα έτη 2013 και 2017, εκθέσεις και φεστιβάλ σε όλη την Ευρώπη, ΗΠΑ, Αυστραλία, Βραζιλία, Ν. Κορέα και τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Τέλος, το βιβλιοπωλείο Moufflon παρείχε διαχρονικά χώρο αφιερωμένο στα Βιβλία Καλλιτεχνών μέσω εκθέσεων που πραγματοποίησε από το 1995 έως το 2013, και τώρα παρουσιάζει και προωθεί το εικαστικό μέσο σε διάφορους τοπικούς και διεθνείς χώρους.

+ Livres d' Artistes: Αναδρομή στο "Βιβλίο του Καλλιτέχνη" στην Κύπρο από το 1960 μέχρι σήμερα, στο Μουσείο Λουκίας και Μιχαλάκη Ζαμπέλα [Καϊμακλί, Λευκωσία]. Η έκθεση συνεχίζεται μέχρι τις 11 Νοεμβρίου 2017, οπότε θα πραγματοποιηθεί ξενάγηση στον χώρο της έκθεσης κατά τις ώρες 11:00-12:00 από τους Μαρίνα Χριστοδουλίδου και Ευαγόρα Βανέζη. Πληροφορίες τηλ. 22456098.