Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως/ΦΩΤΟ: Παύλος Βρυωνίδης

Πώς μπορεί να πεισθεί κανείς για να χρηματοδοτήσει μια μορφή τέχνης, και δη τον σύγχρονο χορό; Ο χορογράφος, χορευτής, επιμελητής και πολιτιστικός μάνατζερ Κοσμίν Μανολέσκου εξηγεί στο "Π" γιατί σε καιρούς κρίσης ενεργοποιείται ο πολιτισμός

Ο Κοσμίν Μανολέσκου είναι μια σημαντική προσωπικότητα σε ό,τι αφορά τον σύγχρονο χορό, αρχικά στη χώρα του, Ρουμανία, και τώρα στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ξεκίνησε ως χορογράφος και χορευτής σε μια δύσκολη χρονική στιγμή για τη χώρα του, όταν η Ρουμανία ζούσε σε εξαιρετικά δύσκολες οικονομικές συνθήκες μετά την πτώση του σιδηρούν παραπετάσματος και την Επανάσταση του 1989. Η οικονομική εξαθλίωση διήρκεσε περίπου δέκα χρόνια. Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, ο Κοσμίν Μανολέσκου δημιούργησε τον πρώτο ιδιωτικό οργανισμό για τον σύγχρονο χορό στη Ρουμανία. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία.

Τον συναντήσαμε στη Στέγη Σύγχρονου Χορού Λεμεσού, όπου πραγματοποίησε ένα εργαστήρι τον περασμένο Μάη στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος E-motional Bodies and Cities. O ίδιος πρότεινε το εν λόγω πρόγραμμα, το οποίο αφορά την ανάπτυξη εργαλείων πολιτιστικής διαχείρισης στον τομέα του χορού. Στη συζήτηση που ακολουθεί, εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί πως τα όσα λέει δεν χρειάζεται να περιοριστούν στη χορευτική τέχνη αλλά σε κάθε μορφή της.

Ξεκινήσατε την καριέρα σας στην ταραχώδη δεκαετία του '90 στη Ρουμανία. Ζούμε σε παρόμοιους καιρούς σήμερα.

Πράγματι, ξεκίνησα στις αρχές του '90, ότα στην Ρουμανία περνούσαμε από τη δικτατορία στην ελευθερία. Το πολιτικό θέμα είχε εξέχουσα σημασία. Σήμερα η χώρα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι συνθήκες διαβίωσης είναι πολύ διαφορετικές. Βεβαίως η κατάσταση είναι ακόμη πολύ δύσκολη και περίπλοκη, κυρίως λόγω της παρούσας οικονομικής κρίσης. Ξεκίνησα ως χορευτής και χορογράφος, σύντομα όμως κατάλαβα πως δεν θα μπορούσα να αναπτύξω την τέχνη μου αν δεν αποκτούσα πρώτα κάποιες ικανότητες σχετικά με την πολιτιστική διαχείριση. Έτσι, το 1995 ξεκίνησα μαθήματα σ' αυτό το θέμα. Τότε, ο χορός δεν ήταν αναγνωρισμένο επάγγελμα στη Ρουμανία. Δεν υπήρχαν υποδομές, ο σύγχρονος χορός έκανε τα πρώτα βήματά του. Κι εμείς ήμασταν νέοι, δεν ξέραμε τι έπρεπε να κάνουμε. Τα μαθήματα πολιτιστικής διαχείρισης με βοήθησαν να κατανοήσω από πού έπρεπε να ξεκινήσω. Το 1997 ιδρύσαμε με τον Γκαμπριέλ Αρτούρο έναν οργανισμό, τον πρώτο ιδιωτικό οργανισμό χορού στη χώρα μου. Αρχικά είπα πως θα αφιερώσω δύο χρόνια στη δημιουργία υποδομών για τον σύγχρονο χορό και πως θα επιστρέψω στην καλλιτεχνική μου ιδιότητα. Πέρασαν δεκαπέντε χρόνια και ακόμη αυτό κάνω. Είναι μια συνεχής διαδικασία. Σ' αυτό το διάστημα, πετύχαμε το 2004 τη δημιουργία του Εθνικού Κέντρου Χορού και την επίσημη αναγνώριση του χορού ως αυτόνομης τέχνης. Βεβαίως η κατάσταση εξακολουθεί να είναι δύσκολη, με τα πάνω και τα κάτω της.

Ποια είναι τα προβλήματα του σύγχρονου χορού;

Δεν υπάρχει παράδοση στο χορό. Το κομουνιστικό καθεστώς δεν ανέπτυξε την τέχνη του χορού, εκτός από το μπαλέτο και τους παραδοσιακούς χορούς. Με την πτώση του Σιδηρούν Παραπετάσματος, έχασαν κι αυτά τη "δύναμή" τους.Άλλο ένα πρόβλημα είναι πως ο σύγχρονος χορός θεωρείται μια μορφή τέχνης για την ελίτ. Λένε πως είναι μια περίπλοκη τέχνη, ακατανόητη. Βεβαίως, αν το σκεφτεί κανείς, ο σύγχρονος χορός μάς αφορά όλους γιατί πραγματεύεται προσωπικά ζητήματα με τα οποία μπορούν όλοι να ταυτιστούν. Ωστόσο εξακολουθεί να είναι ένα πρόβλημα. Επίσης ο χορός εξακολουθεί να είναι κλειστός. Κινείται μέσα σε μια φούσκα απομονωμένη. Αυτή η φούσκα θα πρέπει να ανοίξει και να φτάσει σε άλλες τέχνες, να ανοίξει διάλογο με το κοινό. Και βεβαίως το οικονομικό ζήτημα προκαλεί πολλά προβλήματα. Για παράδειγμα, το Εθνικό Κέντρο Χορού στη Ρουμανία, το οποίο είναι ένας ιδιωτικός οργανισμός για τον σύγχρονο χορό, έχει κονδύλι 250.000 ευρώ, ενώ στο θέατρο δίνονται δύο εκατομμύρια ευρώ.

Μήπως όμως το θέατρο χρειάζεται πράγματι περισσότερα χρήματα;

Είναι μια συζήτηση. Τόσο ο χορός όσο και το θέατρο είναι παραστατικές τέχνες που έχουν τις ίδιες ανάγκες. Αλλά η πίτα είναι πάντα μεγαλύτερη για το θέατρο. Βεβαίως η θεατρική τέχνη έχει μια μακρά ιστορία, δεν θα έλεγα όμως ότι χρειάζεται περισσότερα χρήματα από το χορό. Οι ανάγκες είναι οι ίδιες.

Πώς πείθεται λοιπόν κανείς να δώσει χρήματα για τον σύγχρονο χορό;

Υπάρχουν κάποιες στρατηγικές που αναπτύσσονται με το χρόνο. Μια στρατηγική είναι η ανάπτυξη διεθνών προγραμμάτων, τα οποία μπορεί να στηρίξει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Για παράδειγμα στη Ρουμανία, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, αν επιτύχεις κάποια επιχορήγηση από την ΕΕ, είναι βοηθητικό για να εξασφαλίσεις επιχορηγήσεις και από την ίδια τη χώρα. Η Ρουμανία είναι νέο μέλος και πρέπει να απορροφήσει κονδύλια. Αν λοιπόν πάρεις κονδύλια από τις Βρυξέλλες, είναι πολύ εύκολο να πάρεις και από τη Ρουμανία. Άλλη στρατηγική είναι η ανάπτυξη ενός τομέα που να επενδύει στους ανθρώπους, γιατί τις υποδομές οι άνθρωποι τις δημιουργούν. Αυτό βέβαια είναι πολύ πιο δύσκολο. Υπάρχουν πολύ λίγοι πολιτιστικοί μάνατζερ. Συνήθως εργάζονται σε μεγάλες εταιρείες. Είναι όμως σημαντικό να εργάζονται και στους πολιτιστικούς τομείς.

Η Κύπρος

Γνωρίζετε την πραγματικότητα της χορευτικής κοινότητας της Κύπρου και θα ήθελα τα σχόλιά σας.

Όταν ήρθα για πρώτη φορά το 2008, ήταν μια νέα και εύθραυστη κοινότητα. Οι καλλιτέχνες ξεκινούσαν τη δραστηριοποίησή τους, δεν είχαν χώρους. Είχα δει πολύ καλούς καλλιτέχνες, η δουλειά όμως δεν ήταν ώριμη από άποψη σκεπτικού, αισθητικής... Δεν υπήρχε ρίσκο. Επέστρεψα τον περασμένο Μάρτη στην Πλατφόρμα Χορού και είδα σημαντική εξέλιξη. Είδα καλλιτέχνες να ρισκάρουν, να θέτουν ερωτήματα ακόμη και για την ίδια την Πλατφόρμα, που είναι ένα καλό σημάδι ωριμότητας. Τώρα η κοινότητα των χορευτών της Λεμεσού έχει τη δική της στέγη και αναπτύσσει διεθνή πρότζεκτ. Ακούω επίσης πως ξεκίνησε η διαδικασία δημιουργίας Στέγης Χορού και στη Λευκωσία. Και βεβαίως προσελκύουν χορηγίες από το κράτος και τον ιδιωτικό τομέα που είναι πολύ καλό. Το 2008 προσκλήθηκα στην Κύπρο για να συζητήσουμε στρατηγικές που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν για τον σύγχρονο χορό. Τότε μιλούσαμε για την ανάπτυξη εργαλείων, για τις δυνατότητες, για τα πιλοτικά προγράμματα. Σήμερα υπάρχει ένα πιλοτικό πρόγραμμα. Χρειάζεται λίγος χρόνος για να διευκρινιστούν κάποια πράγματα και για να φανταστούμε πώς θα είναι το μέλλον.

Νομίζετε πως οι τέχνες πρέπει να είναι ανεξάρτητες, ή αυτό καταργείται από τη στιγμή που δίδονται κρατικά κονδύλια;

Δύσκολη ερώτηση. Προσωπικά θεωρώ πως η ανεξαρτησία των τεχνών ξεκινά από μια ιδιωτική πρωτοβουλία. Αρχικά λοιπόν είσαι ανεξάρτητος. Ωστόσο, το κράτος -και δεν εννοώ μόνο την εκάστοτε κυβέρνηση αλλά και τις τοπικές Αρχές- πρέπει να στηρίζει τις τέχνες γιατί επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων. Ο πολιτισμός είναι κάτι μοναδικό και θα πρέπει να στηριχθεί. Σε ποιον βαθμό, είναι μια συζήτηση. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω πως το κράτος οφείλει να στηρίζει τις τέχνες, τουλάχιστον για τη δημιουργία μιας βάσης για την εξέλιξή τους. Όταν υπάρχει στήριξη από το κράτος, είναι ευκολότερο να προσελκύσει κανείς κονδύλια και από τον ιδιωτικό τομέα.

Πολλοί υποστηρίζουν πως οι τέχνες αναπτύσσονται σε καιρούς κρίσης. Συμφωνείτε;

Υπάρχει οπωσδήποτε μια βάση σ' αυτό. Για παράδειγμα, στη Ρουμανία, όταν δεν υπήρχαν χρήματα και πηγές χρηματοδότησης, οι χορογραφίες ήταν δυναμικές και ενδιαφέρουσες από καλλιτεχνικής άποψης. Γιατί οι καλλιτέχνες έθεταν ερωτήματα, αμφισβητούσαν την κατάσταση, ήταν αναγκασμένοι να βρουν λύσεις. Τώρα που υπάρχουν περισσότερα χρήματα, υπάρχουν λιγότερο ενδιαφέρουσες δουλειές κατά κάποιο τρόπο. Υπάρχει επίσης λιγότερο το αίσθημα της κοινότητας, γιατί, όταν δεν υπάρχει οικονομική στήριξη, οι άνθρωποι συναντιούνται για να φτιάξουν κάτι μαζί. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ζούμε πάντα σε καιρούς κρίσης.
Ωστόσο, είναι μια ενδιαφέρουσα αντίφαση: οι πολιτιστικοί φορείς ζητούν ολοένα και περισσότερα χρήματα, όταν γνωρίζουμε πως μπορεί κανείς να πετύχει πολλά, με λίγα χρήματα. Είναι φυσιολογικό σε έναν οργανισμό να ξεκινά με μικρά πρότζεκτ και λιγότερες ανάγκες για να φτάσει σε μεγάλα πρότζεκτ με μεγαλύτερες ανάγκες. Από το 2008 εργάζονται περισσότεροι καλλιτέχνες που χρειάζονται περισσότερους χώρους και γίνονται περισσότερες παραγωγές που χρειάζονται περισσότερα χρήματα.
Είναι λοιπόν ένας κύκλος μέσα στον οποίο αναπτύσσονται κάποια πράγματα. Δεν μπορούμε να αναπτυσσόμαστε αλλά να παραμένουμε με προϋπολογισμούς που ίσχυαν πριν δέκα χρόνια. Εκείνο που μπορεί να δουλέψει καλά είναι να βρούμε τρόπους καλύτερης χρηματοδότησης. Για παράδειγμα υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός προγραμμάτων που ετοιμάζουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά τώρα υπάρχουν μειώσεις στους προϋπολογισμούς. Αυτό μας υποχρεώνει να σκεφτούμε νέους τρόπους χρηματοδότησης. Προσωπικά πιστεύω πως οι διασυνοριακές συνεργασίες είναι εξαιρετικά σημαντικές. Έτσι μαθαίνεις, έρχεσαι σε επαφή με νέους ανθρώπους κι αυτό δεν μπορεί παρά να είναι κέρδος. Πέρασα δέκα χρόνια στην κλειστή κοινότητα της Ρουμανίας και τώρα καταλαβαίνω πόσο μικρή ήταν και περιοριστική ήταν. Έτσι κι αλλιώς οι καλλιτέχνες είμαστε νομάδες. Μετακινούμαστε συνεχώς. Κι αυτό το πρότζεκτ [σ.σ. το Ε-motional Bodies and Cities] είναι μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη αυτής της μετακίνησης. Γι' αυτό βρέθηκα στην Κύπρο, για να βοηθήσω τους καλλιτέχνες εδώ να βρουν τα απαραίτητα εργαλεία για την ανάπτυξη της τέχνης τους. Δημιουργήσαμε επίσης μια σειρά από δράσεις ώστε οι καλλιτέχνες να μετακινούνται στα διάφορα φεστιβάλ, ή για να βρούμε πολιτιστικούς μάνατζερ. Το πρότζεκτ είναι σαν ένα δέντρο με κλαδιά, δεν εστιάζει μόνο στους καλλιτέχνες αλλά και στους καλλιτεχνικούς παραγωγούς γιατί σε αυτόν το χώρο, ανάμεσα στο κοινό και τον καλλιτέχνη, υπάρχει ένας τρίτος άνθρωπος, ο μάνατζερ. Όταν δεν υπάρχει, η σχέση του καλλιτέχνη με το κοινό είναι μικρή.

Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με το μέλλον του σύγχρονου χορού;

Ιδιαίτερα σε μικρές χώρες που δεν έχουν παράδοση σ' αυτό; Θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται, αυτή η ανάπτυξη ωστόσο είναι μια αργή διαδικασία. Εξαρτάται και από τους επικεφαλής στα υπουργεία αλλά και από την οικονομική κατάσταση. Τα αποτελέσματα θα είναι ορατά σε δέκα χρόνια.
Και για την Κύπρο ειδικότερα; Έχω την αίσθηση πως ο χορός είναι ακόμη κατακερματισμένος και πως για να έχει μεγαλύτερη υπόσταση, πρέπει όλοι να είναι δεμένοι. Πιστεύω επίσης ότι θα πρέπει οι καλλιτέχνες να πάρουν περισσότερο ρίσκο, στη δουλειά και στη συμπεριφορά τους. Είδα για παράδειγμα στην Πλατφόρμα έναν νεαρό χορογράφο, τον Αλέξη Βασιλείου, την παράσταση του οποίου βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα [σ.σ. ο Α. Βασιλείου άνοιξε την Πλατφόρμα με μια περφόρμανς όπου οι χορεύτριες έβγαιναν διαδοχικά στη σκηνή "ενημερώνοντας" το κοινό πως η παράσταση ακυρώνεται]. Δεν έφτασε όμως στην ουσία. Έπρεπε να προχωρήσει τη σκέψη του. Βεβαίως ήταν ήδη ένα ρίσκο γιατί αμφισβήτησε μια κατάσταση, ωστόσο έμεινε στα μισά. Θεωρώ επίσης ότι η κριτική είναι σημαντική όχι μόνο επί σκηνής αλλά και σε συζητήσεις. Πρέπει να βρεθούν τρόποι ώστε να αναπτυχθεί ο διάλογος.

Απ' όσα είδατε στην Πλατφόρμα, υπάρχουν καλλιτέχνες που θα μπορούσαν να βρεθούν στο εξωτερικό;

Φυσικά. Αρκετοί έχουν πολλές δυνατότητες. Βεβαίως δεν είναι όλοι στο ίδιο επίπεδο κι αυτό είναι ένα ζήτημα για την ίδια την Πλατφόρμα: εστιάζει σε ανερχόμενους χορογράφους; Και τι είδους στήριξη παρέχει σ' αυτούς; Για μένα η Πλατφόρμα δεν έχει ξεκάθαρους στόχους. Τουλάχιστον τώρα. Γιατί, όταν ξεκίνησε, η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική. Είναι πολλά τα χρήματα που λαμβάνουν οι καλλιτέχνες κι αυτό είναι καλό, ωστόσο πρέπει να αναρωτηθούμε πώς χρησιμοποιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Δεν μπορεί να επαναλαμβάνεται. Το κράτος στηρίζει τον χορό. Υπάρχει επικοινωνία κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Ο επικεφαλής του πολιτισμού έρχεται στις παραστάσεις, ο δήμαρχος της πόλης ξέρει τη δράση της κοινότητας. Βεβαίως, αν υπήρχε ένας μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, η στήριξη θα ήταν πιο ορατή. Αλλά το όραμα πάντα απουσιάζει από το κράτος. Πώς θέλουν να αναπτύξουν τον τομέα; Και βεβαίως δεν χρειάζεται να μιλούμε μόνο για λεφτά, δεν είναι ο μόνος τρόπος κρατικής στήριξης. Η παροχή στέγης είναι εξίσου σημαντική. Ο κόσμος στην Ευρώπη δεν το βλέπει όμως αυτό. Όλοι σκέφτονται τα λεφτά. Όμως τα λεφτά δεν είναι το μόνο που χρειαζόμαστε. Χρειαζόμαστε στέγη και ανθρώπινο δυναμικό.