Γράφει η Χριστίνα Λάμπρου

*"Ο χαμένος χρόνος ουδέποτε ανακτάται με την επάνοδο σε έναν τόπο"

Πέρα από την ασφάλεια της νοσταλγίας, η νέα έκδοση του Μ. Πήττα συνεχίζει τη σημαντική καταγραφή μιας εποχής, φέρνοντας στον δημόσιο χώρο προσωπικές αφηγήσεις με ιδιαίτερη σημασία. Μιλούμε μαζί του με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία της έκδοσης που εστιάζει σε ιστορίες πατεράδων και πατρίδων.

Όλη η φωτογραφική εργασία του Μένελαου Πήττα, την οποία γνωρίζουμε μέσα από εκθέσεις αλλά κυρίως μέσα από τις εκδόσεις που κυκλοφορούν από τον [δικό του] οίκο Ραβδοσκόπο, ακολουθεί μια συγκεκριμένη αισθητική αναζήτηση η οποία αποτελεί το συνδετικό νήμα των έργων του. Ο ίδιος, προλαβαίνοντας οποιοδήποτε βιαστικό συμπέρασμα περί επαναληπτικότητας, εξηγεί: "H δουλειά μου διακρίνεται από μια εμμονή. Την εμμονή της καταγραφής μιας εποχής. Με ενδιαφέρει πολύ η εποχή του '50 και του '60 στην Κύπρο".

Προτάσσοντας αρχικά τη δική του υποκειμενικότητα, λέει για την "εμμονή" του: "Αυτή η περίοδος είναι πολύ προσωπική για μένα - είναι γεμάτη από σύμβολα που αναγνωρίζω. Τα σύμβολα που καταγράφουμε και αφομοιώνουμε κατά τα πρώτα δώδεκα χρόνια της ζωής μας, όπως αναφέρει και ο Ρολάν Μπαρτ, αναδεικνύονται σε δόκιμα στοιχεία της προσωπικότητάς μας. Προσπαθούμε πάντα να αναπαραγάγουμε αυτά που είδαμε στα πρώτα δώδεκα χρόνια. Εγώ γεννήθηκα το 1958 και έτσι όλο το '60 για μένα υπήρξε η εποχή κατά την οποία 'κατέγραφε' ο σκληρός μου δίσκος. Σε κάποιον βαθμό η αισθητική της εποχής μπορεί να καθορίσει και αυτό που θέλω να αναπαράγω συνεχόμενα και το οποίο μου δημιουργεί κάποιου είδους ασφάλεια. Αναμφίβολα, η περίοδος αυτή είναι πολύ σημαντική για την Κύπρο, όχι μόνο για τους γνωστούς πολιτικούς λόγους αλλά και αισθητικά και όσον αφορά τις εικόνες". Η εποχή ασκεί μια νοσταλγική γοητεία στον φωτογράφο: "Το 'φωτογραφίζεσθαι', τότε, είχε σημασία. Οι φωτογραφίες απαιτούσαν μια προεργασία στο στήσιμο, στις πόζες, στη φωτομέτρηση. Τίποτα δεν είναι τυχαίο σε αυτές. Τότε, σε αντίθεση με σήμερα, το να φωτογραφίζεσαι ήταν ένα γεγονός με σημασία και με το δικό του τελετουργικό".

Μέσα από τα λόγια [και βέβαια τις εικόνες] του Μ. Πήττα αρχίζει να γίνεται φανερός ένας σημαντικός παράγοντας που τον ωθεί στην εμμονή με την οποία καταγράφει την περίοδο αυτή της Κύπρου: "Είναι και μια αντίδραση στον τρόπο με τον οποίο παρουσιαζόμαστε πάντα. Είναι κάτι που συχνά συζητούμε και με τον Νίκο Φιλίππου, και επιδιώκουμε, θεωρώ και οι δύο, να ανατρέψουμε μέσα από τη δουλειά μας αυτήν τη γραφική εικόνα της Κύπρου, την αισθητική της καρτ-πόσταλ ή την προσέγγιση τύπου National Geographic. Υπήρχε εδώ μια κοινωνία που σκεφτόταν, που δημιουργούσε, που είχε άποψη, που είχε αισθητική. Αυτό είναι κάτι που είναι καλά να το καταγράψουμε σαν ένα σημείο αναφοράς για τον τόπο".
Στο εισαγωγικό του σημείωμα για την έκδοση "Των πατέρων ημών" ο Μ. Πήττας συνδέει το κεντρικό θέμα και έννοιες που τον απασχολούν επανειλημμένα, όπως ο χρόνος, ο τόπος, η μνήμη και η νοσταλγία με την πατρίδα. Τι σημαίνει για τον ίδιο αυτή η λέξη; "Στην εισαγωγή μου στην έκδοση σημειώνω: 'Πόση πατρίδα χρειάζεται ο άνθρωπος... Όσο ολιγότερη ή όσο περισσότερη μπορεί κάποιος να κουβαλήσει. Το βάρος το δικό μου είναι η μικρή πατρίδα που έμεινε πίσω. Το σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει επιστροφή. Ο χαμένος χρόνος ουδέποτε ανακτάται με την επάνοδο σε έναν τόπο [...]. Πατρίδα τελικά είναι ο τόπος της παιδικής ηλικίας και της νιότης [για μένα είναι η Κερύνεια]. Όποιος τη χάσει παραμένει μετέωρος ακόμα και αν κάποια στιγμή, ζώντας εκτοπισμένος σε ξένους τόπους, μάθει να μην τρεκλίζει πίσω σαν μεθυσμένος αλλά να πατά το πόδι του στο έδαφος με όσο δυνατόν λιγότερο φόβο. Μπορεί να έχουμε ανοσία στον τύφο, στον τέτανο, στην ανεμοβλογιά, μα στη μνήμη ποτέ. Δεν υπάρχει εμβόλιο για τη μνήμη. Το να θυμάσαι είναι μεγάλη λύπη.

Όταν τελειώσει η αναθύμηση, έρχεται μια παράξενη γαλήνη. Διότι έχεις καρφώσει τη σημαία στην κορυφή της λύπης. Την έχεις κατακτήσει".
Η έντονα νοσταλγική αύρα των φωτογραφικών εργασιών του Μ. Πήττα χαρακτηρίζει και την τελευταία έκδοση με τίτλο "Των πατέρων ημών". Αυτό που διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από τις προηγούμενες δουλειές του είναι ο τρόπος με τον οποίο εργάστηκε, εγκαταλείποντας -φαινομενικά- το αυτοβιογραφικό ύφος των προηγούμενων βιβλίων / εργασιών του, για να φιλοξενήσει ιστορίες άλλων. Στο ίδιο προσωπικό ύφος του Μ. Πήττα οι σελίδες της έκδοσης παρουσιάζουν μια σειρά αφηγήσεων, τόσο φωτογραφικών όσο και λεκτικών. "Σ' αυτή την έκδοση ήθελα να γίνω πολλαπλά προσωπικός. Εμπιστεύτηκα φίλους ικανούς στο γράψιμο να αφηγηθούν τις δικές τους προσωπικές ιστορίες περί πατέρων, ώστε να υπάρχει μια πολυδιάστατη έκφραση αυτής της σχέσης. Με συναρπάζει το ότι κάποιοι είχαν πολύ στενή σχέση με τον πατέρα, κάποιοι πιο απομακρυσμένη, ενώ κάποιοι δεν είχαν καθόλου σχέση με τον πατέρα τους". Στην έκδοση λοιπόν φιλοξενούνται ιστορίες και εικόνες από τους: Μαρίνα Παρισινού, Jules Παρισινό, Ανδριάνα Ιεροδιακόνου, Μιχάλη Ιεροδιακόνου, Αθηνά Ιεροδιακόνου, Στέφανο Στεφανίδη, Δήμο Στεφανίδη, Celia Potoudis Macpherson, Νικόλα Σπαρσή, Πήτερ Λοΐζο και Νίκη Μαραγκού.

Ανάμεσα στις ιστορίες και αυτή του Πήτερ Λοΐζου, ίσως ένα από τα τελευταία δημοσιευμένα κείμενα του ανθρωπολόγου, πριν το θάνατό του τον περασμένο Μάρτιο. "Όταν πρότεινα στον Πήτερ Λοΐζο να συμμετάσχει στο πρότζεκτ μού απάντησε ότι αυτό θα τον ενδιέφερε για δύο λόγους: Πρώτον, δεν γνώρισε ποτέ τον πατέρα του, μιας και αυτός εγκατέλειψε τη μητέρα του πολύ νωρίς, και, δεύτερον, απουσίαζε σχεδόν ολοκληρωτικά οποιοδήποτε οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο έκτος από 5-6 φωτογραφίες, μία εκ των οποίων παρουσιάζει τον Πήτερ με τον πατέρα του. Αυτή η απόλυτη απουσία πατέρα τον οδήγησε -μετά τον θάνατο της μητέρας του στην Αγγλία και λίγα χρόνια πριν από την εισβολή- να επιστρέψει στον τόπο καταγωγής του πατέρα του, το Αργάκι, στη Μόρφου, ως φοιτητής Ανθρωπολογίας. Αυτή η απόλυτη απουσία πατέρα τον οδήγησε σε μια από τις πιο αξιόλογες ανθρωπολογικές καταγραφές στην Κύπρο. Δεν πρόλαβα να παραδώσω το βιβλίο στον Πήτερ, αλλά παρέδωσα ένα αντίτυπο στα παιδιά του, Χάνα και Ντάνιελ, όταν βρέθηκαν στην Κύπρο για μια τελετή μνήμης που διοργανώθηκε στη Λευκωσία τον Ιούνιο".

Η "ανθρωπολογική" αίσθηση της έκδοσης δεν περιορίζεται στη συμμετοχή του γνωστού ανθρωπολόγου. Τον φωτογράφο, ο οποίος σε αυτή την έκδοση δανείζεται τον ρόλο του επιμελητή, απασχολεί ιδιαίτερα όχι μόνο η σημασία της καταγραφής μιας περιόδου της Κύπρου αλλά και ο ρόλος της εικόνας ως φορέα νοημάτων: "Καταπιάνομαι πολύ με το θέμα της αισθητικής. Ζήτησα από τους συντελεστές να γράψουν κάτι σε σχέση με τον πατέρα. Με την άδειά τους μου δόθηκε πρόσβαση σε οικογενειακά φωτογραφικά αρχεία, ώστε να επιλέξω ορισμένες φωτογραφίες για αυτή την έκδοση. Απαλλαγμένος από τη συναισθηματική φόρτιση που μπορεί να κουβαλούν κάποιες φωτογραφίες στους συγγενείς, επικεντρώθηκα στο να κάνω επιλογές με βασικό κριτήριο την αισθητική ποιότητα και τη συνοχή μεταξύ των εικόνων. Αρκετές από τις φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην έκδοση ξεπερνούν την απλή αναμνηστική καταγραφή και κάποιες ακόμη ξεχωρίζουν σαν μοναδικές εικαστικές εκφράσεις".