Συνέντευξη στον Χρίστο Λαζανιά / Φωτογραφίες Παύλος Βρυωνίδης
Παρατηρεί, καταγράφει, εκφράζει και αναδεικνύει στο έργο του την πραγματικότητα. Είναι ο σπουδαιότερος εν ζωή Έλληνας ζωγράφος, επίγονος της μεγάλης γενιάς του '30. Καλλιτέχνης με παγκόσμια εμβέλεια και αναγνώριση. "Σπάθα του Φασιανού ο μύθος των παιδικών του χρόνων...", έγραψε ο Ελύτης. Η έμπνευσή του αδιάκοπη και το καλλιτεχνικό του έργο πολύπλευρο: ζωγραφική, χαρακτική, σκηνογραφία, εικονογραφήσεις λογοτεχνικών βιβλίων. Επιμένει στην ελληνικότητα και στο δελφικό παράγγελμα "γνώθι σαυτόν". Η τέχνη του είναι λαοφίλητη. Έχει κάνει δεκάδες εκθέσεις, έχει εκθέσει σε γνωστές γκαλερί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έργα του βρίσκονται σε πολλά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο.
Συναντήσαμε τον Αλέκο Φασιανό στη Λεμεσό με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσής του "Μικρά, μικρά, μικρά". Λιτός, μετρημένος και ξεκάθαρος στον λόγο του μάς ξεναγεί στον προσωπικό του δρόμο, στην τέχνη.
"Αν δεν είσαι ελεύθερος ή ακολουθείς αυτό που σου έχουν μάθει, τότε δεν είσαι καλλιτέχνης"
"Μικρά, μικρά, μικρά" είναι ο τίτλος της έκθεσής σας, η οποία φιλοξενείται στην Golden Gallery by Kapatays στη Λεμεσό. Ποια είναι η αφετηρία της έμπνευσής σας γι' αυτήν τη δουλειά;
"Μικρά, μικρά,μικρά" γιατί τα έργα αρχίζουν από μικρά. Η σκέψη είναι μικρή σαν σπόρος και στη συνέχεια αναπτύσσεται. Το μεγάλο έργο είναι εύκολο να το κάνεις, το δύσκολο είναι να βρεις την έμπνευση, η οποία είναι γενική, και όχι ειδική. Ζωγραφίζω ανθρώπους σε παραλίες, σε βουνά, σε δωμάτια. Αυτά κάνω. Η στιγμή είναι που τα κάνει διαφορετικά. Ο καλλιτέχνης μπορεί να εμπνέεται από παντού. Και σε ένα δωματιάκι να μένει, μπορεί να βγει έξω και να πηγαίνει παντού. Πρέπει να έχεις ευρύ πνεύμα ακόμη κι αν ζεις μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο. Άμα δεν έχεις ευρύ πνεύμα, δεν μπορείς να είσαι καλλιτέχνης. Έχω πολλές εμπνεύσεις τις οποίες προσπαθώ να εξωτερικεύσω. Όταν δεν έχω έμπνευση, είμαι άρρωστος.
Παρατηρείτε και αποτυπώνετε την πραγματικότητα. Μάλιστα, έχετε δηλώσει ότι μέσω της τέχνης σας τη διορθώνετε.
Δεν ζωγραφίζω την πραγματικότητα όπως είναι. Για παράδειγμα, ένα αντικείμενο που το βλέπω σε ένα σημείο -όπου δεν θα έπρεπε να ήταν- το τοποθετώ κάπου αλλού. Η τυχαία τοποθέτηση είναι λανθασμένη. Είναι σαν να ζωγραφίζεις μια νεκρή φύση, την οποία φτιάχνεις - συνθέτεις ο ίδιος. Φτιάχνω την πραγματικότητα όπως είναι τώρα, σήμερα ο άνθρωπος. Και ασφαλώς κάθε εποχή έχει τη δική της πραγματικότητα.
Στα πρώτα σας βήματα συναντήσατε μεγάλα ονόματα των τεχνών και των γραμμάτων: Τσαρούχης, Μόραλης, Ελύτης κ.ά. Πόσο σας έχουν επηρεάσει αυτές οι προσωπικότητες;
Ευτύχησα να τους γνωρίσω όλους αυτούς τους μεγάλους δημιουργούς, οι οποίοι έχουν δώσει μέσα από το έργο τους το στίγμα της ελληνικότητας. Πάντα αναζητούσα την ελληνικότητα. Μου άρεσαν αυτοί οι μεγάλοι δημιουργοί γιατί με προσέξανε.
Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του μύθου;
Ο μύθος υπάρχει για να πλάθει την πραγματικότητα. Γνωρίζω πολύ καλά την αρχαία μυθολογία και τη συγκρίνω με την πραγματικότητα. Είχα την ευτυχία η μητέρα μου να είναι φιλόλογος, με την οποία περνούσαμε πολλές ώρες στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο παππούς μου ήταν ιερέας και ο πατέρας μου στρατιωτικός (αξιωματικός μουσικής) - από νωρίς ζωγράφιζα στρατιωτικούς από φωτογραφίες. Όλα αυτά επέδρασαν στον ψυχικό μου κόσμο, με βοήθησαν να καταλάβω τη σημερινή πραγματικότητα, γιατί και οι ίδιοι ζούσαν μια πραγματικότητα.
Θυμάστε το πρώτο σας ολοκληρωμένο έργο;
Ένα έργο τέχνης δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένο. Πάντα κάτι μένει και λέμε... στο επόμενο, και συνεχίζεις να φτιάχνεις έργα. Ζωγραφίζοντας την πραγματικότητα μπορείς να ανακαλύψεις πολλά πράγματα. Προσπαθώ να ζωγραφίζω αυτό που βλέπω. Μου αρέσουν οι λαϊκοί άνθρωποι γιατί είναι πιο αυθεντικοί -ζουν τα πράγματα έτσι όπως είναι- και είναι πιο κοντά στο επάγγελμά τους. Από αυτούς διδάσκομαι.
Στα έργα σας κυριαρχεί ιδιαιτέρα το μπλε και το κόκκινο. Τι σημαίνουν για εσάς αυτά τα δύο χρώματα;
Σημαίνουν τη θάλασσα, τα βουνά, τους κόκκινους ανθρώπους. Δεν κυριαρχούν όμως μόνο αυτά τα χρώματα, αν και με έχουν κατηγορήσει γι' αυτό. Τον ψόγο τον θεωρούσα πλεονέκτημα και προτέρημα. Όταν άρχισα να ζωγραφίζω δεν υπήρχε χρώμα, ήθελα να βάλω χρώμα στη ζωγραφική."Πολύχρωμος. Αυτό δεν μου το έχουν γράψει ποτέ"
Πέρα από τις κριτικές και τα σχόλια για τη δουλειά σας που έχετε διαβάσει όλα αυτά τα χρόνια, ποιο επίθετο θα δίνατε στην τέχνη σας, το οποίο -ίσως- δεν έχετε ακούσει μέχρι σήμερα;
Πολύχρωμος. Αυτό δεν μου το έχουν γράψει ποτέ. Η ζωγραφική είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορείς να εκφραστείς ελεύθερα. Αν δεν εκφράζεσαι ελεύθερα, τι ζωγραφίζεις; Πρώτα ήμουν μαθητής του Μόραλη και μετά πήγα στον Τσαρούχη, γιατί είχε ελευθερία. Αυτό μου άρεσε. Η ελευθερία είναι μεγάλο πράγμα για τον καλλιτέχνη. Αν δεν είσαι ελεύθερος ή ακολουθείς αυτό που σου έχουν μάθει, τότε δεν είσαι καλλιτέχνης.
Στο Παρίσι είχατε γνωρίσει -μεταξύ άλλων- τον Φρανσουά Μιτεράν και τον κορυφαίο Γάλλο ποιητή και πεζογράφο Λουί Αραγκόν.
Είχα γνωρίσει τον Μιτεράν, ο οποίος ήταν πολύ φιλότεχνος και γνώστης της τέχνης, σε αντίθεση με πολλούς πολιτικούς που δεν έχουν ιδέα από τέχνη. Είχα γνωρίσει επίσης τον Λουί Αραγκόν, ο οποίος στο σπίτι του είχε έργα όλων των μεγάλων ζωγράφων της εποχής του. Είχε γράψει για πολλούς ζωγράφους - ήμουν ο τελευταίος για τον οποίο έγραψε κάτι.
Ο Λουί Αραγκόν είχε στο σπίτι του έργα του Αλέκου Φασιανού. "Είσαι ο τελευταίος μεσογειακός ζωγράφος", του είπε σε μια συνάντηση. Αργότερα θα γράψει σε ένα κείμενό του: "Ω, Φασιανέ! Θυμάμαι τις πρώτες μέρες, την πρώτη έκπληξη ενός καινούργιου τρόπου να αγαπάς". Βιολί, συγγραφή, λιθογραφία, εικονογράφηση.
Προσπάθησα να μάθω βιολί, όμως δεν είχα ταλέντο. Από μικρός μου άρεσε το γράψιμο, διάβαζα συγγραφείς. Έχω διαβάσει ολόκληρο τον Ιούλιο Βερν, όπως και πολλούς άλλους συγγραφείς. Σπούδασα λιθογραφία στο Παρίσι με υποτροφία. Έχω ασχοληθεί με την εικονογράφηση βιβλίων, εξωφύλλων κ.λπ. γιατί πολλοί φίλοι μου ήταν συγγραφείς - ποιητές. Από φιλία το έκανα. Δεν μπορείς να μην βοηθήσεις τους φίλους σου. Ο φίλος είναι ιερό πράγμα. Έχω νιώσει τη δύναμη της φιλίας, αλλά δεν διαρκεί πολύ.
Έχετε μετανιώσει που επιστρέψατε από το Παρίσι στην Ελλάδα;
Θα μπορούσα να είμαι σε οποιοδήποτε μέρος, σε κάθε γωνιά του κόσμου. Προτιμώ όμως την Ελλάδα για τη θάλασσα και το φως της.
Έργα σας βρίσκονται σε κάθε γωνιά του κόσμου, σε σημαντικά κέντρα αναφοράς της τέχνης. Πώς το βιώνετε αυτό;
Τ
ώρα το βρίσκω συνηθισμένο. Δεν μου κάνει εντύπωση πια.
Κάνετε αναδρομές στο παρελθόν;
Πάντα ανατρέχω στο παρελθόν, αρκεί να είναι ζωντανό.
Τι θα αντιτείνατε σε όσους υποστηρίζουν ότι ο Αλέκος Φασιανός επηρεάζει το "χρηματιστήριο της τέχνης" καθώς και σε όσους σχολιάζουν αρνητικά τη μεγάλη σας παραγωγή έργων;
Κακώς με παρομοιάζουν με αυτό. Τα έργα είναι μικρά γι' αυτό είναι πολλά, αν ήταν μεγάλα σίγουρα θα ήταν λιγότερα.
"Αυτό που κάνω δεν μου το έχουν διδάξει..."
Αν και έχετε σπουδάσει τέχνη, τονίζετε ότι είστε αυτοδίδακτος.
Έχω σπουδάσει τέχνη, αυτό όμως που κάνω δεν μου το έχουν διδάξει, γι' αυτό είμαι αυτοδίδακτος. Έχω δημιουργήσει κάτι δικό μου. Πρόσεχα τα έργα μου να είναι αυθεντικά, να μην είναι επανάληψη των προηγούμενων. Για παράδειγμα, οι ποδηλάτες και οι καπνιστές είναι δικά μου ευρήματα. Μου αρέσει ο Θεόφιλος, ο Τσαρούχης, κ.ά. Έχω πάρει από 70 ζωγράφους, αλλά δεν φαίνεται. Το σημαντικό είναι να μην φαίνεται κάποια επιρροή. Τότε μόνο γεννιέται ένα καινούργιο έργο. Νοσταλγείτε τα περασμένα;
Δεν νοσταλγώ κάτι γιατί όλα επαναλαμβάνονται. Αλλάζουν οι άνθρωποι, φοράνε άλλα ρούχα, επαναλαμβάνουν όμως τις συνήθειές τους.
Η τέχνη απευθύνεται σε πολύ κόσμο. Πιστεύετε ότι καταλαβαίνουν την τέχνη σας;
Χρειάζεται δουλειά για να γνωρίσει ο κόσμος την τέχνη. Λίγοι καταλαβαίνουν την τέχνη μου και αυτοί μπορεί να την εξηγούν και στους υπόλοιπους. Είναι δύσκολο να την κατανοήσουν όλοι.
Τι μπορεί να πει σήμερα η τέχνη;
Αυτό που έλεγε πάντα. Να αποδίδει την πραγματικότητα που ζούμε, μόνο έτσι μπορεί να προοδεύσει η τέχνη. Όλοι οι γνωστοί καλλιτέχνες εξέφραζαν την πραγματικότητα.
Θεωρείτε ότι έχετε δημιουργήσει ένα ρεύμα στην τέχνη;
Όχι. Αρκεί να επικεντρωθείς στην πραγματικότητα, να την κατανοείς και να τη ζωγραφίζεις. Να καταλάβεις πώς ζούμε και να μπορείς να το εκφράσεις μέσω της τέχνης.
Πώς σχολιάζετε το επίπεδο της τέχνης σήμερα;
Πολλοί ακολουθούν ρεύματα. Νομίζουν ότι πρέπει να είναι μοντέρνοι. Αυτό μπορεί να φαίνεται από τη δουλειά σου, δεν χρειάζεται να προσπαθείς να είσαι μοντέρνος ακολουθώντας ρεύματα. Αν ακολουθείς ρεύματα, είσαι ρευματοποιός. Η διαφορά του καλλιτέχνη από άλλους είναι ο τρόπος που τα φτιάχνει τα έργα του. Δεν είναι στο σχήμα, στη φόρμα, να κάνει συγκεκριμένα ή αφηρημένα. Είναι ο τρόπος που κινεί το πινέλο του. Γι' αυτό μου αρέσει ο Θεόφιλος, γιατί είχε δικό του τρόπο να ζωγραφίζει τα πράγματα. Είναι πολύ δύσκολο να ζωγραφίζεις, πρέπει να αφήσεις τον εαυτό σου ελεύθερο. Προσπαθώ να βρω τον εαυτό μου, να ανακαλύψω τα μύχια του εαυτού μου. Είναι μεγάλο πράγμα "το γνώθι σαυτόν", να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Επιμένετε στην ελληνικότητα.
Η ελληνικότητα αλλάζει. Οι μεγάλοι δημιουργοί στην τέχνη και στην ποίηση εξέφραζαν την πραγματικότητα. Έτσι πρέπει να εκφραζόμαστε και να ζούμε.
Αν μνημονεύατε μια δύσκολη στιγμή στην πορεία σας στην τέχνη;
Υπήρξαν πολλές δύσκολες στιγμές. Για παράδειγμα, η αφηρημένη τέχνη. Δεν με είχε επηρεάσει, αλλά αναρωτιόμουν γιατί κάνουν αυτήν την τέχνη. Δεν έχω καταλάβει ποτέ.
Πώς είναι μια τυπική μέρα σας;
Κάθε μέρα είναι διαφορετική. Προσπαθώ όμως να είμαι ο ίδιος, να μην αλλάζω.
Στην έμπνευσή σας θέση έχει και ο έρωτας. Τι είναι ο έρωτας για εσάς;
Είναι λάθος να προσπαθεί κάποιος να δώσει ορισμό στον έρωτα. Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό. Άλλοι έρωτες διαρκούν λίγο, άλλοι πολύ. Δεν μπορείς να το εκφράσεις, μόνο το αισθάνεσαι.
Πώς απολαμβάνετε τη θάλασσα;
Κοιτάζοντάς τη...
Αν συμπυκνώνατε τη φιλοσοφία της ζωής σας σε μια φράση;
Με ρωτάνε πολλοί. Δεν μπορώ όμως να πω, γιατί θα μπω σε καλούπια. Εσύ, μπορείς να με βοηθήσεις;
Προσωπικά, τονίζω συχνά ότι είναι τυχερός ο άνθρωπος που συναντά ωραίους ανθρώπους στη ζωή του.
Αυτό είναι καλό. Δεν μπορείς όμως να γνωρίζεις πάντα ωραίους ανθρώπους. Μπορεί και να μην τύχει ποτέ.
+H έκθεση του Αλέκου Φασιανού "Μικρά, μικρά, μικρά" θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιουνίου και θα είναι ανοικτή για το κοινό καθημερινά, εκτός Κυριακής, από τις 10:00 π.μ. μέχρι τις 8:00 μ.μ. Golden Gallery by Kapatays, 28ης Οκτωβρίου 353, Olympic Residence, Λεμεσός. Πληροφορίες: 99643177, 25588841.
