Το σώμα ως τοπίο

Ελένη Παπαδοπούλου Δημοσιεύθηκε 17.1.2022

H χορογράφος Έλενα Αντωνίου, μαζί με τους/τις συνεργάτες/ιδές της, δημιουργούν το «LANDSCAPE». Όπως «όλα τα τοπία είναι αυτοβιογραφικά», έτσι και στο «LANDSCAPE», το τρίτο κατά σειρά έργο, η καλλιτέχνις συνεχίζει να παρατηρεί ως γυναίκα την αλληλεπίδρασή της με τις πατριαρχικές κουλτούρες του 21ου αιώνα. Η Έλενα Αντωνίου θέτει αναπολογητικά τον εαυτό της στην ανάδειξη του προσωπικού βιώματος, σαν ένα συλλογικό τοπίο.Υπερεκθέτει το θηλυκό σώμα με απόλαυση και εξαντλεί το όριο της θεαματικότητας, προσκαλώντας με επιτήδευση το βλέμμα των θεατών. Στη σόλο περφόρμανς «LANDSCAPE», η Αντωνίου δημιουργεί τον χώρο στο πολιτικό σώμα να υπάρξει ως βαθιά τραυματισμένο, αλλά και ελεύθερα σεξουαλικό.

Πώς προέκυψε η ιδέα για το LANDSCAPE;

Είναι μια φυσική συνέχεια έργων που προηγήθηκαν και οδήγησαν στο να γίνει αυτό το έργο με τον συγκεκριμένο τρόπο και δυναμική. Με το έργο «In Situ» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λευκωσίας, δούλεψα πάνω στη σχέση του θεατή/παρατηρητή με το έργο/θέαμα. Σε εκείνο το έργο, ναι μεν ήμουν ένα έκθεμα, αλλά μπορούσα με την ίδια δύναμη που με κοιτάζεις εσύ σαν έκθεμα, να σε κοιτάζω και εγώ. Ήταν η αφορμή αυτό και επειδή ήταν ένα έργο μεγάλης διάρκειας, μου έδωσε πολύ υλικό για να επεξεργαστώ αργότερα. Μετά, ακολούθησε το «MAINSTAGE», ένα έργο που ανέβηκε στη Στέγη Ωνάση στην Αθήνα, όπου ο θεατρικός χώρος λειτούργησε σαν μια τεράστια εγκατάσταση, προσπαθώντας να φέρω τον θεατή πάλι στην ίδια διαδικασία, το τι σημαίνει να γίνεσαι και εσύ μέρος του θεάματος, από την άποψη ότι και εσένα σε παρατηρεί κάποιος άλλος και μπορεί για μια στιγμή να νιώσεις εκτεθειμένος. Ποιος τελικά είναι το αντικείμενο και το υποκείμενο; Αυτό έχει κοινωνιολογική σημασία, από το πώς κοιτάζουμε όταν για παράδειγμα κάποιος δέχεται βία στον δρόμο και την αντίδρασή μας, όποια και να είναι αυτή, μέχρι το βλέμμα να εστιάζει αποκλειστικά στη γυναίκα και τι σημαίνει όταν μια γυναίκα γίνεται αντικείμενο. Αυτό εξερεύνησα περισσότερο μέσα από την επόμενη παράσταση «Wish». Το πρώτο έργο, στο οποίο έμεινα στον ρόλο της χορογράφου και δεν έλαβα μέρος. Δούλεψα με πέντε καταπληκτικές περφόρμερ, είχα την ευκαιρία και τον χρόνο να χρησιμοποιήσω υλικό από την έρευνά μου και εκεί ήταν έντονο το στοιχείο αντικείμενο/ υποκείμενο. Πέντε γυναίκες που μέσα από κάποιες φόρμες σώματος αφήνουν τον θεατή συνειρμικά να κάνει τις δικές του σκέψεις για το τι είναι αυτό που βλέπει. Οι αντιδράσεις του κοινού ήταν πολύ διαφορετικές, ανάλογα με το τι κουβαλά ο κάθε ένας. Ήταν τόσο δυνατή η ανταπόκριση του κοινού που με χαροποίησε, γιατί κατάλαβα ότι κάτι ουσιαστικό υπάρχει εκεί. Για παράδειγμα, ένας στρέητ άντρας ήταν σοκαρισμένος με αυτό που έβλεπε και δεν ήξερε πώς να αντιδράσει, γιατί η γυναίκα επιλέγει να γίνει αντικείμενο και εσύ αναγκάζεσαι να επιλέξεις το πώς θα την κοιτάξεις. Θα μείνεις κοντά; Θα απομακρυνθείς; Πιστεύω είναι ωραίο να το ζήσεις σαν εμπειρία, είτε σου αρέσει εν τέλει σαν έργο, είτε όχι.

Γιατί σε ενδιαφέρει ακόμα αυτή η σχέση θεατή/θεάματος;

Σε κάθε μία από αυτές τις περφόρμανς η εμπειρία ήταν διαφορετική, είναι μια ζωντανή σχέση που μεταλλάσσεται ανάλογα με τη χρονική στιγμή, το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο. Το «Wish», για παράδειγμα, είχε ανεβεί πριν την πανδημία, πριν το #metoo, σε Ελλάδα και Κύπρο, και όταν το επαναλάβαμε στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας, δύο χρόνια μετά, είχε μια άλλη δυναμική, ήταν όλο πιο ώριμο και σε σχέση με τις εμπειρίες των γυναικών περφόρμερ που συμμετείχαν. Με ενδιαφέρει το έργο να είναι ζωντανό στο τώρα, μέσα από το να δίνω την επιλογή και την ελευθερία στο κοινό να είναι ενεργό και κάπως μέρος του έργου. Να είναι ελεύθερο να διαλέξει πώς θα παρακολουθήσει το έργο, από ποιο σημείο του χώρου, για πόσο χρόνο. Η ενέργεια στον χώρο μετακινείται κάπως κυκλικά, τα βλέμματα και τα σώματα στον χώρο κινούνται από θεατή προς περφόρμερ, περφόρμερ προς θεατή, θεατή προς άλλους θεατές. Θέλω να υπάρχει μια ενεργητικότητα και όχι παθητικότητα στον τρόπο θέασης.

Πώς εξελίσσεται αυτή η ιδέα στο Landscape;

Το σώμα είναι το τοπίο. Που πάλι θα μπορεί κάποιος να το παρατηρήσει, σε μια διαφορετική συνθήκη μέσα στο θέατρο, έτσι που τα «τοπία» μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο. Πάλι θα υπάρχει ελευθερία στο πώς, πόσο και σε ποια απόσταση θέλεις να παρατηρήσεις το τοπίο, ο θεατής θα μπορεί να βρίσκεται σε κάποιο σημείο μέσα σε όλον τον χώρο του θεάτρου, γύρω από την περφόρμανς. Τη δουλεύουμε σε μια πιο έντονη και προκλητική κατεύθυνση. Η δυναμική της περφόρμανς ξεκινά από ένα προσωπικό βίωμα, μια προσωπική συνθήκη, που θα ήθελα να καταφέρω να τη μετατρέψω σε μια συλλογική εμπειρία του τι βιώνει η γυναίκα όταν απολαμβάνει το σώμα της, τι βιώνει όταν γίνεται αντικείμενο, όταν δέχεται βία και περνά από την απόλαυση στο τραύμα. Πάει πίσω στη σχέση θέαμα/θεατή, όπου η περφόρμερ είναι σαν να λέει: «Θα κάνω θεαματικά πράγματα, αλλά, επειδή το επιλέγω εγώ, και θα σταματήσω και θα ξαναξεκινήσω όποτε γουστάρω». Ουσιαστικά, το κάνει για τον εαυτό της.

Πώς το εξερευνάς κινησιολογικά;

Μιλήσαμε πολύ με τους συνεργάτες μου για την απενοχοποίηση της γυναικείας απόλαυσης, τι σημαίνει μια γυναίκα απολαμβάνει το σώμα της, τι σημαίνει όταν επιλέγει να ντυθεί με συγκεκριμένο τρόπο και να κάτσει στο μπαρ μόνη της. Έζησα διάφορες καταστάσεις και διαπίστωσα ότι σε κάποιους χώρους, το να πάει μια γυναίκα μόνη της για ένα ποτό ακόμα θεωρείται περίεργο ή ότι το κάνει για κάποιο λόγο. Κάποιες προκαταλήψεις και κοινωνικά «πρέπει» δεν έχουν ξεπεραστεί ακόμα. Μιλήσαμε για τα στριπτιζάδικα, για την έννοια της εικόνας/του image, υπάρχουν αναφορές σε κινήσεις που βλέπουμε πολύ στη δυτική κοινωνία, σε βίντεο κλιπ, όπως το twerk. Κινήσεις εύκολα αναγνωρίσιμες και με λίγη ειρωνεία, σε συνδυασμό με δικές μου αναφορές. Μου αρέσει να φέρνω mainstream στοιχεία στα έργα μου, πέρα από την ακαδημαϊκή έρευνα που κάνω. Είναι μέρος του χαρακτήρα μου και μου δίνει μια φρεσκάδα και μια ελαφρύτητα που το χρειάζομαι σαν προσωπικότητα, γιατί μπορεί να γίνω πολύ δραματική.

Πώς βιώνεις τη διαδικασία της δημιουργίας αυτού του έργου;

Είναι μια μοναχική διαδικασία στο στούντιο. Πρέπει να σκάψω μέσα σε δικά μου βιώματα, όχι τόσο ευχάριστα, αλλά πρέπει να ξαναπάω εκεί για να μπορέσω να τα βγάλω και ελπίζω να καταφέρω ο θεατής να το δει και να του μιλήσει αυτό που βλέπει. Η καθημερινότητα της προετοιμασίας είναι πρόβες στο στούντιο, βιντεογράφηση, μελέτη και ανταλλαγή ιδεών με την υπόλοιπη ομάδα του πρότζεκτ.

Σχεδόν όλα σου τα έργα είναι σόλο περφόρμανς.

Μου αρέσει το σόλο αν και δύσκολο, πάντα ήθελα να είμαι περφόρμερ. Δεν ήθελα να λέω τον εαυτό μου χορογράφο και η πρώτη μου χορογραφική δουλειά προέκυψε πολύ οργανικά, άρα πάντα θεωρώ ότι θέλω να λαμβάνω μέρος. Όταν στο Wish έμεινα έξω, ήταν μια στιγμή που ήμουν έτοιμη να το κάνω, αλλά πάλι έπιασα τον εαυτό μου να νιώθει μια μικρή καταπίεση και να λέει, πώς μπορώ να είμαι έξω; Η αλήθεια, μου έλειψε η περφόρμανς αλλά προέκυψε η πρόσφατη συνεργασία με τη Μαρία Χασάπη, που μπήκα καθαρά στον ρόλο περφόρμερ. Όμως, σίγουρα θα υπάρξουν άλλα χορογραφικά έργα που δεν θα είμαι στη σκηνή.

*LANDSCAPE ιδέα χορογραφία και ερμηνεία Έλενα Αντωνίου // Μουσική, ηχητικός σχεδιασμός Σταύρος Γασπαράτος // Καλλιτεχνική διεύθυνση Χρήστος Κυριακίδης // Δραματουργία Οδυσσέας Ι. Κωνσταντίνου // Σχεδιασμός φωτισμού Βασίλης Πετεινάρης // Φωτογραφία Στέλιος Καλλινίκου // Γραφικά Νίκος Στέφου //Συντονισμός πρότζεκτ Λουκία Βασιλείου. Στο πλαίσιο του προγράμματος ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Κύπρου.

* Παραστάσεις 28 Ιανουαρίου 2022 στις 8.30μμ και 29 Ιανουαρίου 6.30μμ και 8.30μμ. Θέατρο Ριάλτο, Λεμεσός. Εισιτήρια από το ταμείο του θεάτρου / τηλ. 77777745 και στο https://rialto.interticket.com/