Γράφει ο Νίνο Φένεκ Μικελλίδης

Αυτή, η Αλίς (Μαριόν Κοτιγιάρ), είναι τώρα διάσημη ηθοποιός, εκείνος, ο Λουί (Μελβίλ Πουπό), πρώην καθηγητής που τώρα έχει αποσυρθεί, μαζί με τη γυναίκα του, σ’ ένα απομονωμένο σπίτι κοντά στα Πυρηναία. Το μίσος τους, που, όπως μαθαίνουμε, κρατάει εδώ και πολλά χρόνια, αρχίζει παίρνει μια άλλη στροφή μετά από το πρόσφατο ατύχημα των γονιών τους. Αν και ο Ντεπλεσεν ποτέ δεν υποδηλώνει πού οφείλεται αυτό το μίσος, αφήνει να διαφανεί πως ίσως επρόκειτο για ένα στην εφηβική τους ηλικία αιμομικτικό έρωτα (που όμως ποτέ δεν διευκρινίζεται) και τον οποίο κάπως μπερδεύει ένα όχι ιδιαίτερα πετυχημένο σενάριο που έγραψε ο ίδιος ο σκηνοθέτης μαζί με την τακτική συνεργάτριά του Ζουλί Περ.

Ο Ντεπλεσέν όμως είναι ένας σκηνοθέτης που έχει στο παρελθόν δείξει πέραν από κάθε αμφιβολία τις εξαιρετικές σκηνοθετικές του ικανότητες («Τα χρυσά μας χρόνια», «Τα φαντάσματα του Ισραήλ», «Η συγχώρεση»), ιδιαίτερα στη δημιουργία ατμόσφαιρας, συχνά και ποιητικής, όπως είχε δείξει και στην ταινία του «Μια νύχτα Χριστουγέννων», με την οποία η «Αδερφός και αδερφή» έχει πολλά κοινά σημεία.

Μέσα από φλας μπακ, ανάμεικτα με το σήμερα, με την κάμερά του να επιμένει να ακολουθεί τα πρόσωπα, ιδιαίτερα εκείνα της ψυχικά βασανισμένης πρωταγωνίστριας του (με την Κοτιάρ να φτιάχνει ένα πολυσύνθετο ρόλο, φέρνοντας στο νου τις ερμηνεύτριες των ταινιών του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, με τις οποίες η ταινία έχει και άλλες θα έλεγα ομοιότητες), επιμένοντας στις παραμικρές εκφράσεις της και την όλη συχνά αδικαιολόγητη συμπεριφορά της, προσθέτοντας ενδιάμεσα και δευτερεύοντες χαρακτήρες, όπως τη Φόνια (Γκολντσιφτέ Φαραχανί), την εβραϊκής καταγωγής γυναίκα του Λουί, τον Ζβι, φίλο του Λουϊ, ή τη Λουτσία, μια νεαρή Ρουμάνα, παθιασμένη θαυμάστρια της Αλίς, στην οποία η Αλίς εκμυστηρεύεται στοιχεία από τη ζωή της.

Ο Γέρζι Σκολιμόφσκι, ένας από τους πιο σημαντικούς δημιουργούς του σύγχρονου πολωνικού κινηματογράφου (και φίλος του ελληνικού Φεστιβάλ «Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου») είναι ανάμεσα στους σκηνοθέτες εκείνους που έγινε παγκόσμια γνωστός χάρη σε διεθνή φεστιβάλ όπως αυτό των Καννών («Εγκατάλειψη», «Η πρώτη επαφή ενός πρωτάρη», «Η κραυγή που σκοτώνει», «Η επιτυχία είναι η καλύτερη εκδίκηση», κ.ά.).

Στη νέα του ταινία, «Eo», ο Σκολιμόφσκι έχει για πρωταγωνιστή, εξαίρετο, πρέπει να πω, ένα συμπαθητικό γαϊδουράκι, τον «Έο». Πρωταγωνιστής σε τσίρκο, προσφέρει ένα όμορφο θέαμα, μαζί με μια το ίδιο συμπαθητική νέα κοπέλα, που όχι απλά το καθοδηγεί αλλά και το φροντίζει, δείχνει να το κατανοεί και να το αγαπάει. Κάποτε όμως, ένας νόμος ενάντια στην κακομεταχείριση των ζώων σε τσίρκο και αλλού, ο Έο κλείνεται ξαφνικά σε μια κλούβα για να μεταφερθεί υποτίθεται σε κάποιο καλύτερο μέρος. Θα χρησιμεύσει όμως για μεταφορές και πράγματα που δεν του αρέσουν.

Θα καταφέρει όμως να δραπετεύσει και αρχίζει να κινείται ελεύθερα. Στη φύση, σε χώρους μαζί με άλλα ζώα, με άλογα, με γουρούνια κοντά σε ένα φράγμα, κ.λπ., ζώντας, απελευθερωμένος, τα δικά του οράματα. Ο άνθρωπος όμως είναι παντού. Έτοιμος να επέμβει, να καταστρέψει αυτή την ομορφιά και την αρμονία. Ο Σκολιμόφσκι θέλησε να κάνει μια αλληγορία πάνω ακριβώς στη σχέση μας με τα ζώα, σχέση τελικά απαράδεκτη, που τα προσέχουμε και τα φροντίζουμε μόνο και μόνο για να τα εκμεταλλευτούμε, τις πιο πολλές φορές για να τα τρώμε. Ο Έο μας κοιτάζει λυπημένος. Με τον Σκολιμόφσκι να κινηματογραφεί συχνά σε γκρο πλάνο τα μάτια του, λυπημένα, απορημένα, ίσως και φιλοσοφημένα.

Στο νου δεν μπορούσε παρά να έρθει το αντίστοιχο γαϊδουράκι στο αριστουργηματικό «Au hazard Balthazar» του Ρομπέρ Μπρεσόν. Οι εικόνες του Σκολιμόφσκι έχουν τον ίδιο εξαίρετο ρυθμό και την ίδια ποίηση, μαζί και μια θλίψη, οι ήχοι που επενδύουν τις εξαίρετες εικόνες του είναι εκπληκτικοί, παίζουν πάντα σημαντικό ρόλο (όπως τα εκκωφαντικά τύμπανα με το νερό να πέφτει στο φράγμα) ή στις τελευταίες σκηνές, όταν ο Έο, και πάλι «αιχμάλωτος» των ανθρώπων, παίρνει το δρόμο, μαζί με άλλα ζώα, προς ένα τέλος που όλοι φανταζόμαστε και φοβόμαστε…

Βιογραφίες για συνθέτες έχουν παρουσιαστεί αρκετές φορές στον κινηματογράφο. Στην ταινία του «Η γυναίκα του Τσαϊκόφσκι» (διαγωνιστικό τμήμα) ο διαφωνών με τη ρωσική κυβέρνηση Ρώσος σκηνοθέτης, Κίριλ Σερεμπρένικοβ (δεν θα ξεχάσουμε τη συγκλονιστική «Γρίπη του Πετρόβ» που είχε παρουσιάσει πέρσι στις Κάνες), στρέφεται στην Αντωνίνα Μιλιούκοβα, τη γυναίκα του συνθέτη, για να μας δώσει μια εντελώς διαφορετική εικόνα της ζωής του Τσαϊκόφσκι (στο νου έρχεται η πολύ καλή ταινία του Κεν Ράσελ, The Music Lovers, παρόλο που ο Ράσελ έστρεφε την προσοχή του περισσότερο στον Τσαϊκόφσκι παρά στην Αντωνίνα), μέσα από το δράμα της νεαρής αυτής γυναίκας που ερωτεύτηκε παθιασμένα τον ήδη διάσημο και μεσήλικα, όταν τον γνώρισε, Ρώσο συνθέτη.

Η ιστορία κινείται σε μια τσαρική Ρωσία, όπου η πατριαρχία και ο συντηρητισμός βρίσκονταν στο απόγειό τους, με τη γυναίκα να έχει μια δεύτερη, καταπιεστική θέση - ακόμη και όταν αποφάσιζε να πάρει διαζύγιο δεν μπορούσε να παρουσιαστεί η ίδια στο δικαστήριο αλλά έπρεπε απλά να υπογράψει τα απαιτούμενα έγγραφα, υποχρεωμένη να καταγγείλει το σύζυγο για απιστία για να μπορέσει να γίνει αποδεκτό το αίτημά της, έστω και αν δεν υπήρχε τέτοιο θέμα. Χωρίς να ξεχνάμε και το θέμα της ομοφυλοφιλίας του συνθέτη που και αυτό έπρεπε να παραμένει κρυφό για να κρατηθούν τα προσχήματα.

Η ταινία αρχίζει με το θάνατο από χολέρα του συνθέτη, με την Αντωνίνα να εμφανίζεται στην εκκλησία για να καταθέσει το στεφάνι της στο νεκρό σύζυγο, ενώ, στη σκηνή φαντασίας που ακολουθεί να βλέπουμε τον νεκρό Τσαϊκόφσκι να σηκώνεται και να την επιπλήττει επειδή τόλμησε να εμφανιστεί στην κηδεία του. Σκηνή που τονίζει το μαρτύριο της ηρωϊδας (με την Αλένα Μιχαϊλοβα να τονίζει το πάθος και την τρέλα της, σε ένα ρόλο που σίγουρα θα την κάνει υποψήφια για το βραβείο ερμηνείας), η οποία από τις πρώτες προσχεδιασμένες συναντήσεις της με τον Τσαϊκόφσκι, εξακολουθεί να επιμένει μέχρι που να τον πείσει, όπως πιστεύει, για την αγάπη της και να τον παντρευτεί, ενώ εκείνος, ο μόνος λόγος που τελικά αποφασίζει να οδηγηθεί σε γάμο, είναι τόσο για τα λεφτά που του υπόσχεται από την πώληση ενός αγροκτήματος όσο και να μπορέσει να καλύψει πιο εύκολα την ομοφυλοφιλία του.

Η κάμερα παρακολουθεί την Αντωνίνα ανάμεσα στην Αγία Πετρούπολη και τη Μόσχα, με τον Πιότρ Ίλιτς να προσπαθεί με διάφορους τρόπους να αποφεύγει και να απομακρύνεται από αυτήν, στέλνοντας τελικά φίλους και δικηγόρους για να την πείσουν να υπογράψει το διαζύγιο. Η ίδια θα αργήσει να αποδεχτεί την ιδιαιτερότητά του (η αποκάλυψη της θα γίνει από την αδερφή της), επιμένοντας πάντα πως η σχέση τους είναι ξεχωριστή.

Με τον Σερεμπρένικοβ να δημιουργεί, με τα μουντά χρώματα της φωτογραφίας, μια σχεδόν ντοστογιεφσκική θα έλεγα εικόνα της τσαρικής Ρωσίας, με τους φτωχούς και θρήσκους Ρώσους να μαζεύονται κάθε τόσο, μαζί με την επίσης θρήσκα Αντωνίνα, γονυπετείς έξω από εκκλησία, για να ζητήσουν από το θεό να τους βοηθήσει στα σχέδιά τους. Με τη βασανισμένη Αντωνίνα, όταν βλέπει πως οι προσευχές δεν φέρνουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, να οδηγείται ακόμη σε μαγγανείες για να το πετύχει…

Ο σκηνοθέτης αναμιγνύει με δύναμη το ρεαλισμό (που συχνά φτάνει στο νατουραλισμό) με τη φαντασία, σε σκηνές εφιαλτικές που χαράσσονται στη μνήμη, όπως εκείνη με την απομονωμένη από τον συνθέτη Αντωνίνα, που σταδιακά αρχίζει να οδηγείται στην παράνοια, να κινείται χορευτικά σε δωμάτια από τα οποία ξεπετιούνται απειλητικά κάθε τόσο οι πέντε ολόγυμνοι, σωματικά εντυπωσιακοί, άντρες/ναυτικοί (που μου θύμισαν πίνακες του Τσαρούχη), που πιο πριν τους είχε προτείνει σ’ αυτήν για συζύγους ένας από τους εραστές του συνθέτη (εγκαταλείποντάς τη μόνη και με τους πέντε, αφήνοντας στο θεατή να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα).

(ΚΥΠΕ/ΝΦΜ/ΓΒΑ)