Το σπίτι στον ιστορικό πυρήνα του Καϊμακλιού φιλοξενεί τη συνάντησή μας με τον Γιώργο Ταρδίο και είναι προφανές πως η συζήτηση θα ξεκινήσει με το πόσο ωραία είναι τα παλιά σπίτια στο Καϊμακλί, με τις εσωτερικές αυλές, την ησυχία στους δρόμους, τη νοσταλγία μιας άλλης ζωής.

Η νοσταλγία έχει κεντρική σημασία στη ζωή, στη σκέψη και στην ποίηση του Γιώργου Ταρδίου, που συναντώ χάρη στην κυκλοφορία της ποιητικής του συλλογής Buttoned-up shapes στην ελληνική γλώσσα: Κουμπωμένα σχήματα, σε μετάφραση Δέσποινας Πυρκεττή, εκδόσεις Αρμίδα, φροντίδα επιμέλειας και παραγωγής Αρμίδα + Write Cy [μια πλατφόρμα δημιουργικής γραφής και αφήγησης στη Λευκωσία στην οποία οφείλεται το αποτέλεσμα των «Κουμπωμένων σχημάτων»].

Πίσω στη νοσταλγία, αυτή την κυρίαρχη αίσθηση στον Γιώργο Ταρδίο που γεννήθηκε στην Αγγλία, μεγάλωσε στην Αγγλία, μορφώθηκε, εργάστηκε, αγάπησε στην Αγγλία αλλά θεωρεί τον εαυτό του Κύπριο και δη Μορφίτη, από τη Μορφίτισσα μητέρα του. Ο πατέρας του Βαρωσιώτης, έφυγε όταν ο ίδιος ήταν μόλις δύο χρονών. Μόνη η μητέρα, η Χατζημαρία, να μεγαλώνει τον γιο της σε ένα άκαρδο Λονδίνο όπου «όταν ήρθε η μητέρα μου, 15 Κύπριοι ήταν όλοι κι όλοι τότε στην Αγγλία». Το έτος, «1939 επιμένω εγώ, η μητέρα μου έλεγε 1935, επειδή τότε παντρεύτηκε τον πατέρα μου».

Γεννήθηκε στην Αγγλία από Κύπριους γονείς, ποτέ δεν ένιωσε Άγγλος και μετά το Brexit ζήτησε να αποκτήσει την κυπριακή υπηκοότητα

«Δεν ένιωσα ποτέ Άγγλος, από μικρό παιδί, όταν κρατούσα το χέρι της μητέρας μου στις βόλτες μας. Βγαίναμε έξω κι ακούγαμε συχνά να μας λένε 'Φύγετε', 'Πίσω στη χώρα σας ξένοι'. Και bubbles. Είναι το όνομα που χρησιμοποιούσαν για τους Κύπριους. Η Αγγλία είναι μια ρατσιστική χώρα. Ανέκαθεν ήταν. Ακόμη και τώρα, οι ψήφοι για το Brexit ήταν ψήφοι ρατσισμού. Έτσι μεγάλωσα, με αυτά τα συνθήματα. Και δεν τα ξεχνώ. Κάποια στιγμή μου ζητήθηκε να υπηρετήσω τις Μυστικές Υπηρεσίες της Μεγάλης Βρετανίας! Μα πώς θα γινόταν αυτό; Εγώ είμαι Κύπριος! Επιζητώ το αουτσάιντερ. Ανυπομονώ για το αουτσάιντερ και το στηρίζω. Στηρίζω τον IRA, στηρίζω τον ισλαμικό κόσμο, αλλά δεν το καταλαβαίνουν αυτό στην Αγγλία. Από μικρός λοιπόν ήθελα να είμαι Κύπριος. Και όταν διάβασα τα 'Πικρολέμονα' του Λόρενς Ντάρελ δεν το πίστευα. Φερόταν τόσο υπεράνω στο διήγημα… Ένας αποικιοκράτης απέναντι στους κατώτερους Κύπριους. Είναι ένα πολύ καλογραμμένο βιβλίο, πανέμορφα γραμμένο αλλά δυστυχώς έχει αυτή τη στάση που έχουν όλοι οι Άγγλοι. Ακόμη κι αυτοί που ζουν εδώ. Στην Πάφο, όπου μένουμε αυτές τις μέρες, χρησιμοποιώ το σπα ενός ξενοδοχείου και είναι πάντα εκεί ένας Άγγλος που ζει στην Πάφο και το ξέρω, το καταλαβαίνω ότι με μισεί γιατί είμαι Κύπριος. Και τον μισώ επίσης, γιατί αναγνωρίζω αμέσως τον ρατσισμό. Τον αναγνωρίζω. Ζω μαζί του όλη μου τη ζωή. Το ίδιο συνέβαινε και στο σχολείο. Στη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ τρώγαμε πολύ ξύλο στο σχολείο. Ο κόσμος εδώ δεν το καταλαβαίνει, μας φωνάζουν Τσιάρληδες αλλά δεν καταλαβαίνουν πως για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τρώγαμε ξύλο απλώς και μόνο επειδή ήμασταν Κύπριοι. Έχω ακόμα χαρακιές από ξυράφι στα χέρια, όταν τα σήκωνα για να προστατέψω το πρόσωπό μου».

Στην Κύπρο από τάμα

Γεννημένος το 1944 στο Λονδίνο, το '46 ο πατέρας του Γιώργου Ταρδίου εγκατέλειψε την οικογένεια. Ο ποιητής δεν τον ξανάδε παρά μόνο στα 25 του σε μια στάση λεωφορείου.

Στα πέντε του χρόνια, όταν πρωτοπήγε στο σχολείο, χτυπήθηκε άσχημα στα γεννητικά όργανα. «Έμεινα παράλυτος για τρεις μήνες. Οι γιατροί δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί». Ο Ταρδίος καθηλώθηκε σε αναπηρικό καροτσάκι και η μητέρα του έστειλε λεφτά στη γιαγιά Χατζιουλία να κάνει τάμα στον Απόστολο Αντρέα να γιατρευτεί ο γιος της. «Αν γινόμουν καλά, θα πηγαίναμε στην Κύπρο να επισκεφτούμε κάθε μοναστήρι, κάθε εκκλησία, κάθε ιερό χώρο και σπηλιά».

Μια βδομάδα αφού η γιαγιά κρέμασε τα κέρινα ομοιώματα ποδιών στον Απόστολο Αντρέα, το θαύμα έγινε. «Έτσι, η μητέρα μου έπρεπε να κρατήσει την υπόσχεσή της στον άγιο. Κι αυτό κάναμε». Το διαζύγιο της Χατζημαρίας βγήκε δύο χρόνια αργότερα. Με τα λεφτά που πήρε, 300 λίρες τότε που δεν ήταν λίγα, αγόρασε εισιτήρια για τη μετάβασή τους στην Κύπρο. Κι εκεί, νοίκιασε λεωφορεία στη Μόρφου και όλοι έκαναν μαζί περιοδεία στους ιερούς χώρους. «Μέχρι που φτάσαμε στον Απόστολο Αντρέα. Στη διαδρομή κοίταζα γύρω μου και νόμιζα πως είμαι στον παράδεισο: μπλε ουρανοί, μπλε θάλασσα. Και σκεφτόμουν πως δεν ήθελα να επιστρέψω στην Αγγλία. Αλλά έπρεπε για το σχολείο. Το μισούσα για χρόνια. Όλο αυτό το γκρίζο…». Ωστόσο, «κάθε δύο χρόνια ερχόμουν κι έμενα με τη γιαγιά μου τη Χατζιουλία. Μικρός σκεφτόμουν με βεβαιότητα πως θα έρθω στην Κύπρο. Τώρα που μεγάλωσα, συνήθισα την Αγγλία. Συνήθισα να πηγαίνω στα όμορφα μέρη της Αγγλίας».

Τα κουμπωμένα σχήματα

«Οι Άγγλοι είναι κουμπωμένα σχήματα νομίζω. Ή κοτσινόκωλοι, όπως τους έλεγε η μητέρα μου! Και οι Κύπριοι, λοιπόν, που έφταναν στο Λονδίνο προσπαθούσαν να γίνουν 'κουμπωμένα σχήματα', να γίνουν Άγγλοι, να ενσωματωθούν σε τέτοιο βαθμό που καταντούσε γελοίο. Θυμάμαι ο θείος μου ήταν κουρέας. Απέκτησε ένα μαγαζί εν τέλει και ήθελε να γίνει Άγγλος».

Μήπως πολλοί επιζητούσαν από φόβο την ενσωμάτωση; «Ναι, αυτό είναι αλήθεια. Από φόβο και ανασφάλεια. Ήθελαν να ενσωματωθούν για να μην τους αντιμετωπίζουν σαν ξένους. Εμείς είχαμε πολλά προβλήματα με συμμορίες. Η συμμορία του Σόμερς Τάουν μαχαίρωσε τον φίλο μου τον Κυριάκο στο λεωφορείο και ήταν ετοιμοθάνατος. Για τρεις μήνες ήταν στο νοσοκομείο παλεύοντας για τη ζωή του. Είχαμε συνοδεία αστυνομικών για να πηγαίνουμε στο σχολείο και για να επιστρέφουμε στο σπίτι. Ήταν τόσο άσχημη η κατάσταση. Έσπαγαν τις βιτρίνες των καταστημάτων, όποιος ήταν Κύπριος την είχε άσχημα. Έτσι, κατάλαβα αρκετά νωρίς πόσο ρατσιστική χώρα είναι η Αγγλία. Έχουν ένα πολύ καλό τρόπο να τον χειρίζονται τον ρατσισμό τους, πολύ διπλωματικό. Στην πραγματικότητα όμως, κάτω από την επιφάνεια, είναι ρατσιστές».

Η γιαγιά πατρόνα

«Νιώθω περισσότερο Μορφίτης γιατί δεν πήγα ποτέ στο Βαρώσι. Εκτός από μία φορά στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού προς τον Απόστολο Αντρέα. Κάποια στιγμή η μητέρα μου είπε 'είμαστε στην Αμμόχωστο, είναι ευκαιρία να γνωρίσεις τη γιαγιά σου'. Ούτε η ίδια την είχε γνωρίσει. Αφήσαμε τα λεωφορεία και πήραμε ταξί. Και όταν είπαμε τον προορισμό στον ταξιτζή αυτός είπε: Είστε σίγουροι πως θέλετε να πάτε σε αυτό το μέρος; 'Μα πρόκειται για τη γιαγιά του παιδιού', αναφώνησε η μητέρα μου και εκείνος αποκρίθηκε: Εντάξει τότε, αφού είναι έτσι, θα σας πάρω'. Πήγαμε. Η γιαγιά δεν ήταν μέσα. Βρισκόταν όμως στο τέρμα του δρόμου. Σχεδόν με άρπαξε και με στρίμωξε στα πελώρια στήθη της. 'Το αγγόνι μου, το αγγόνι μου', είπε. Έπειτα μας πήρε στο σπίτι και είπε 'μια μέρα, όλα αυτά θα είναι δικά σου Γιώργο!' Εγώ κοίταξα γύρω και είδα γυμνούς ανθρώπους να διασχίζουν τον κήπο και σκεφτόμουν 'είναι καταπληκτικό! Όλα αυτά μια μέρα θα είναι δικά μου!' Όμως η μητέρα μου έβαλε αμέσως τα χέρια της στα μάτια μου, μου τράβηξε το χέρι και φύγαμε. 'Αυτό είναι κερχανές, είναι απαίσιο!' Ήταν πορνείο. Η γιαγιά μου ήταν πατρόνα, ήταν ιδιοκτήτρια του πορνείου η Ελένη!»

Ο Γιώργος Ταρδίος είναι άριστος αφηγητής. Και το υλικό της ζωής του θα αρκούσε για σειρά μυθιστορημάτων. Τη μόνη του, ωστόσο, απόπειρα να γράψει μυθιστόρημα, και μάλιστα ένα μυθιστόρημα-απάντηση στα «Πικρολέμονα» του Λόρενς Ντάρελ, τη χαρακτηρίζει απαίσια. «Ήταν απαίσιο. Γραμμένο σε λυρικό ύφος όπως τα Πικρολέμονα, αλλά…». Ωστόσο, κατάφερε να «απαντήσει» επιτέλους στον Ντάρελ με ένα ποίημα, το «Μετά τα λεμόνια», που περιλαμβάνεται στην ποιητική του συλλογή «Κουμπωμένα σχήματα».

Είναι ένα από τα 27 ποιήματα της συλλογής που αφηγούνται μια ζωή, έναν κόσμο και μια χώρα στο παρελθόν. Μια άλλη Κύπρο, έναν άλλο κόσμο, μια άλλη ζωή. Πότε με χιούμορ, με περιγραφικές εικόνες μοναδικές, με συγκίνηση κι άλλοτε με απέραντη λύπη. «Συνήθως δουλεύω τα ποιήματά μου κι είναι πολύ δύσκολο. Νιώθω όμως πως η ποίηση σε αυτό το βιβλίο είναι λες και οι πρόγονοί μου και οι άνθρωποι που ήξερα από το χωριό της Μόρφου μού χτυπούσαν το χέρι λέγοντάς μου 'γράψε για μας, θέλουμε να ζούμε'. Κι αυτό έκανα. Τα ποιήματα απλώς έρχονταν. Έγραψα για όλους αυτούς τους ανθρώπους και πιστεύω πραγματικά πως αυτά τα ποιήματα δεν έχουν να κάνουν με μένα, έρχονται από κάπου αλλού. Δεν ξέρω πώς, αλλά είμαι σίγουρος πως ήμουν απλώς το εργαλείο για να γραφτούν αυτά τα ποιήματα».

Λογοτεχνική συνάντηση

Η ποιητική συλλογή «Κουμπωμένα σχήματα» του Γιώργου Ταρδίου θα παρουσιαστεί στις 8 Οκτωβρίου στο Point Centre for Contemporary Art [λεωφ. Ευαγόρου, Λευκωσία] στις 18:00. Η παρουσίαση εντάσσεται στο πλαίσιο μιας μεγάλης και ενδιαφέρουσας εκδήλωσης που συνδιοργανώνουν οι εκδόσεις Αρμίδα και το βιβλιοπωλείο Moufflon την ίδια μέρα, στον ίδιο χώρο. Η Μέρα Λογοτεχνίας δίνει την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει συγγραφείς και τα βιβλία τους. Από τις 11 το πρωί θα λειτουργεί στον χώρο έκθεση βιβλίων.

Από τις 3 μέχρι τις 6 θα βρίσκονται στον χώρο οι λογοτέχνες Πάνος Ιωαννίδης, Μυρτώ Αζίνα, Νόρα Νατζαριάν, Χρύσανθος Χρυσάνθου, Κώστας Πατίνιος, Γιώργος Παυλίδης, Κωνσταντίνος Κοκολογιάννης, Νίκη Φιλίππου, Έλμος Κονής, Μπάρετ Γιακουμπιάν, Χρίστος Τσιαηλής, Κλείτος Ιωαννίδης, Χρίστος Χατζήπαπας, Diana Wood Conroy, Τατιάνα Φεραχιάν, Ανδρέας Κελέσιης, Diana Μαρκίδη, Μέρι Πλαντ και ο Γιώργος Ταρδίος, η παρουσίαση της συλλογής του οποίου θα ακολουθήσει από τις 6 μέχρι τις 8 με σύντομες ομιλίες από τον Σταύρο Καραγιάννη και τη μεταφράστρια των ποιημάτων στα ελληνικά Δέσποινα Πυρκεττή. Ο ποιητής θα απαντήσει σε ερωτήσεις του κοινού και θα υπογράψει αντίτυπα του βιβλίου του. Η είσοδος είναι ελεύθερη.