Στο προηγούμενο άρθρο με αφορμή τον κινηματογραφικό τύπο του αλκοολικού, όπως αυτός ερμηνεύθηκε από τον Ορέστη Μακρή, έγινε λόγος για την εικόνα του αλκοολικού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με την εν λόγω εικόνα όπως αυτή παρουσιάζεται στη νεοελληνική λογοτεχνία

Στον "Πολιτισμό εις το χωρίον" [1891] του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, η Θοδωριά, γυναίκα του μπάρμπα Στέργιου, ανησυχεί για τον άρρωστο γιο της, που ψηνόταν στον πυρετό και στέλνει τον άντρα της να φωνάξει τον γιατρό μέσα στη χιονοθύελλα. Ο γιατρός βρισκόταν στο καπηλειό του Θανάση μαζί με πολλούς άλλους και μάλλον ενοχλήθηκε με τα λόγια του Στέργιου, αφού δεν έδειξε καθόλου πρόθυμος να τον ακολουθήσει. Αντίθετα, η ομήγυρη "φρόντισε" να ποτίσει τον μπάρμπα Στέργιο με κρασί, να τον προτρέψει να συμμετάσχει στο χαρτοπαίγνιο και να του κερδίσει τις πενιχρές δεκάρες του στα χαρτιά... μέχρι να κοπάσει το χιόνι. Όταν στις τρεις το πρωί εισήλθε στο καπηλειό ο Γιωργής, σταλμένος από τη Θοδωριά, βρήκε τον μπάρμπα Στέργιο: "...όστις ζαλισμένος από το μοσχάτον, προσεμειδία ηλιθίως εις τους μύστακας του γραμματικού...". Τελικά, ο γιος πεθαίνει και για την κηδεία του ο πατέρας δίνει ό,τι είχε στον τοκογλύφο.

Στον "Συνταγματάρχη Λιάπκιν" του Καραγάτση: Παρακολουθούμε τους Λαρισινούς να διασκεδάζουν "μετρώντας τα αδειανά καραφάκια που αραδιασμένα σ' ένα διπλανό τραπέζι περίμεναν την ώρα του λογαριασμού"

Παρόμοιες εικόνες συναντάμε και στην "Τιμή του αδελφού" [1914-1915] του Γρηγόριου Ξενόπουλου. Η πρωταγωνίστρια του έργου, Αργυρώ, καταλήγει στον δρόμο της πορνείας, ενώ η μητέρα και ο αδελφός της συγκαλύπτουν τον ξεπεσμό της για το οικονομικό συμφέρον. Όταν η Αργυρώ αρνείται τη συντήρηση του αδελφού, εκείνος τη δολοφονεί και, μάλιστα, δικαιώνεται στο δικαστήριο, εφόσον ο φόνος θεωρήθηκε δράμα τιμής. Προτού κρίνουμε το παραστράτημα του φτωχού κοριτσιού, ας εστιάσουμε στην παραλυμένη ζωή και τον έκλυτο βίο του αδελφού, ο οποίος βρίσκεται συχνά υπό την επήρεια του αλκοόλ και των ναρκωτικών: "Το χασίς συμπλήρωνε την αποχτήνωση που την είχε αρχίσει το καθισιό και το κρασί", γράφει χαρακτηριστικά ο Ξενόπουλος. Επιπρόσθετα, συχνά τον συναντάμε να καβγαδίζει με τους φίλους, τη μητέρα και την αδελφή του, καθώς ο θυμός και τα νεύρα του μετατρέπονται σε πάθος, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με ανικανοποίητες επιθυμίες. Η αποκτήνωσή του είναι ανάλογη με εκείνη του Άρη Μακεσίνη στο επίσης ξενοπουλικό έργο "Ο γιος κι η κόρη μου" [1921]. Ο Άρης γίνεται έρμαιο των ενστίκτων του, καθώς το αλκοόλ έχει επηρεάσει βαθιά τον χαρακτήρα του.

Η συλλογή διηγημάτων του Πέτρου Πικρού με τίτλο "Χαμένα Κορμιά" [1922] εντυπωσιάζουν για την τολμηρή ανάδειξη των σκοτεινών όψεων της κοινωνικής πραγματικότητας: πόρνες, προαγωγοί, φτωχοαπατεώνες, άστεγοι, φυλακισμένοι, ναρκομανείς, φυματικοί, αλκοολικοί. Στις σελίδες του Πικρού ζωντανεύει ολόκληρος ο κόσμος των παριών.

Τέλος, στον "Συνταγματάρχη Λιάπκιν" [1933] του Μ. Καραγάτση, παρακολουθούμε τους Λαρισινούς να διασκεδάζουν πίνοντας τυρναβίτικο ούζο και ραψανιώτικο τσίπουρο, βότκα, κονιάκ, κρασί, ρετσίνα, μπίρα, "μετρώντας τα αδειανά καραφάκια που αραδιασμένα σ' ένα διπλανό τραπέζι περίμεναν την ώρα του λογαριασμού". Ο Καραγάτσης στο ψυχογράφημά του αποδίδει πραγματικούς ανθρώπινους τύπους με τα πάθη και τις αδυναμίες τους. "Πιντί! Ούζο!" είναι τα πρώτα ρωμαίικα λόγια του Λιάπκιν, δείχνοντας ότι ο συγγραφέας δεν αγνοεί την ύπαρξη μιας μυητικής διαδικασίας στα μυστικά του οινοπνεύματος. Κάπως έτσι ο Λιάπκιν άρχισε να κοπανάει απανωτά ούζα στους καφενέδες, αλλά και μόνος του, κλεισμένος στην κάμαρά του, διαβάζοντας Τολστόι. Σιγά-σιγά ξεκινάει να πίνει ακαταλόγιστα κάθε είδους αλκοόλ. Η απορροφητική του δύναμη ήταν θαυμαστή από όλους. Χειμώνα-καλοκαίρι πάντα ο ίδιος μεθυσμένος Λιάπκιν. Μέχρι που έγινε ένας κοινός αλκοολικός με παρεπόμενα ψυχολογικά φαινόμενα, καθώς η κτηνωδία του πιοτού άλλαξε και τον χαρακτήρα του: πότε σκληρός και βίαιος, πότε σιωπηλός και ανέκφραστος. "Είναι το πιοτό που με κάνει άλλον άνθρωπο", έλεγε. Τα χρόνια πέρασαν και Λιάπκιν μάλλον τρελαίνεται: "Τρελάθηκα! Βλέπω πράγματα που δεν υπάρχουν", θα ομολογήσει.

Τα λογοτεχνικά παραδείγματα του αλκοολικού δεν τελειώνουν εδώ, αλλά ούτε χάνουν τη διαχρονική τους αξία, καθώς ακόμα και σήμερα θα συναντήσουμε ανθρώπους που αφήνονται στο πιοτό για να ξεχάσουν, έστω και παροδικά, τη σκληρή πραγματικότητά τους. Διαβάζοντας κανείς τα κείμενα αυτά, γραμμένα στον 19ο αιώνα, μπορεί να αναρωτηθεί τι άλλαξε από τότε μέχρι σήμερα... Δυστυχώς δεν έχουν αλλάξει πολλά, αφού ο ανθρώπινος πόνος τίθεται εκτός χρονολογικών ορίων. Τελικά, "τους μπεκρήδες κι αν δικάσουνε, άδικα θα τους κρεμάσουνε", για να δανειστούμε τα λόγια του Ορέστη Μακρή.

*Φιλόλογος