Δημοσιεύουμε απόσπασμα του βραβευμένου διηγήματος της Κωνσταντίας Σωτηρίου που έλαβε το πρώτο βραβείο στον Διαγωνισμό Διηγήματος της Κοινοπολιτείας 2019. Το διήγημα έχει τίτλο «Έθιμα Θανάτου» και στο επίκεντρό του βρίσκονται οι γυναίκες –μητέρες και σύζυγοι– αγνοουμένων από την τουρκική εισβολή του 1974 στην Κύπρο.

Το διήγημα ξεχώρισε ανάμεσα σε 5.080 άλλα που υποβλήθηκαν στον διαγωνισμό από 50 χώρες του κόσμου για την «υψηλή και ποιητική ένταση (του) και παρόλο που είναι περίπλοκο, τόσο ως προς τη μορφή όσο και προς το αντικείμενό του, παραμένει αξιοθαύμαστα διαυγές και συγκινητικό και δικαίως κερδίζει το Βραβείο Διηγήματος της Κοινοπολιτείας για το 2019», όπως ανέφερε ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού, Βρετανός συγγραφέας Κάριλ Φίλιπς. Είναι η πρώτη φορά που συγγραφέας από την Κύπρο αποσπά το συγκεκριμένο βραβείο. Είναι επίσης η πρώτη φορά που το βραβείο απονέμεται σε διήγημα που υποβλήθηκε μεταφρασμένο, εν προκειμένω από τη Λίνα Πρωτοπαπά, μεταφράστρια και συνεργάτιδα του «Π» που διατηρεί τη στήλη A Propop στο κυριακάτικο «Παράθυρο».

Εγώ τη Σπασούλα σε μια από τις συγκεντρώσεις τη γνώρισα, κάπου εκεί τη γνώρισα. Σεπτέμβριο. Που μαζευόμασταν στα κάγκελα και κρατούσαμε φωτογραφίες να δείξουμε στους αιχμαλώτους που ερχόντανε από τα Άδανα. Να δούνε αν είχαν αυτοί δει τους δικούς μας. Να τους αναγνωρίσουνε. Ψέματα. Δεν ήταν σε συγκέντρωση. Ήταν στο φωτογραφείο. Στον Τάκη. Δεκαέξι του Σεπτέμβρη που μαζευτήκαμε, πρώτη φορά που μαζευτήκαμε, σε εκείνο το ξενοδοχείο στο Φιλοξένια μαζευτήκαμε, κρατούσα τη φωτογραφία του Γιωργάκη και με κοίταξε στραβά η κ. Λούλα. Μεγάλη κυρία αυτή, της επιτροπής. Παλιά οικογένεια, της Λευκωσίας. Η μόνη που στις συγκεντρώσεις ερχόταν βαμμένη, με το κοκκινάδι της, με το σακάκι της το περιποιημένο. Μην κοιτάς εμείς που φύγαμε από τα χωριά με το βρακί που φορούσαμε. Που πηγαίναμε στις συγκεντρώσεις με τα μαύρα τα ρούχα που μας δώσανε. Ντυμένες κακήν κακώς. Και τη φούστα της την πλισέ, και το τακουνάκι της και το ρουζ της. Άλλο πράμα η κυρία Λούλα. Σε εκείνη την πρώτη συγκέντρωση, με κοίταξε. Στραβά με κοίταξε. Ήτανε πριν φτάσουν τα λεωφορεία που περιμέναμε. Ήρθε κοντά μου και μου μίλησε. Είναι μικρή, μου είπε, η φωτογραφία και όχι διακριτή, να πάτε σε φωτογραφείο να τη μεγαλώσετε. Η φωτογραφία του Γιώργου τώρα. Ότι ήτανε μικρή και σκοτεινή. Να την κάνετε διακριτή. Έτσι μου είπε. Να φαίνεται. Και μου έδωσε μια κάρτα να πάω την επομένη. Να του πεις ότι σε στέλλω εγώ είπε, η Λούλα να πεις του Τάκη. Να κάνει τη φωτογραφία σας καθαρή και μεγάλη και να σας δώσει και αντίτυπα. Δεν χρειάζεται, της απάντησα, θα έρθει σήμερα. Πιστεύω θα έρθει σήμερα. Με τα λεωφορεία. Έτσι μας είπανε, από τον Ερυθρό Σταυρό μας είπανε, θα έρθουν σήμερα πέντε λεωφορεία. Ο Γιωργάκης, της τόνισα, θα έρθει σήμερα. Πιστεύω σήμερα. Εκείνη επέμενε, έβαλε την κάρτα στην τσέπη μου, μια ζακέτα παλιά μαύρη που μου δώσανε, πώς δεν χάθηκε η κάρτα, ακόμα το θυμάμαι και απορώ. Ξεχειλωμένη η τσέπη της. Της ζακέτας τώρα της μαύρης. Ήρθανε τα λεωφορεία, εκατόν δεκάξι άτομα ήρθανε. Μαθητές και γέροι ήρθανε, μαζί και κάτι παπάδες, αιχμάλωτοι άρρωστοι. Ένας ένας κατέβαινε, έναν έναν τους βλέπαμε, με τις ώρες περιμέναμε. Βλέπαμε τις άλλες που αγκαλιάζανε, ζηλεύαμε. Άφαντος ο Γιωργάκης. Κάτσαμε μέχρι το τέλος και περιμέναμε. Έφυγαν όλοι και εμείς περιμέναμε. Μπορεί και τελευταία να έφυγα, γύρεψα με το μάτι την κυρία Λούλα, ήθελα να της πω που εθύμωσα, που μας το γρουσούζεψε, που δεν ήρθε με το λεωφορείο ο Γιωργάκης.

Την επομένη πήγα στο φωτογραφείο σε έναν Τάκη κάτω στη Χώρα με τη φωτογραφία. Αυτός εκεί την εμεγάλωσε, πολύ την καθάρισε. Είχανε και κάτι τεχνικές με χρώματα, μολύβια ειδικά με χρώματα, ωραίο τον έκανε τον Γιωργάκη, τον ομόρφυνε. Ακόμα και γραβάτα του έφτιαξε, με τα μολύβια τα χρωματιστά και φαίνεται ψεύτικη. Τη βλέπαμε και γελούσαμε, που έβαλε του Γιωργάκη γραβάτα που αυτός ποτέ του γραβάτα δεν φόραγε. Θα έβλεπε ο Γιωργάκης τη φωτογραφία που φορούσε γραβάτα και θα έφριττε. Έτσι σκεφτόμουνα. Έφτιαξε όμως τη φωτογραφία ωραία μεγάλη. Παράδες δεν ήθελε, μας είπε πως η Λούλα αυτά τα πλήρωνε, του έστελνε πελάτες με ανθρώπους που χαθήκανε και πλήρωνε. Στο καλό να πάτε, να τον έβρετε, μας είπε. Ο φωτογράφος. Λίγες μέρες μετά ξανά στην ουρά περιμέναμε, ούτε που κρατούσα τη φωτογραφία τη μεγάλη βοήθησε. Ο Γιωργάκης από το λεωφορείο δεν κατέβαινε. Τέλη του Οκτώβρη πάλι εκεί, που έγινε η μεγάλη η ανταλλαγή. Μας έδωσαν εμάς οι Τούρκοι χίλιους τόσους αιχμάλωτους πίσω, δώσαμε άλλους τόσους και παραπάνω αιχμαλώτους εμείς. Εγώ εκεί, με τη φωτογραφία τη μεγάλη, που την έκανε ο φωτογράφος διακριτή. Καθόλου δεν εβοήθησε. Ο Γιωργάκης από κανένα λεωφορείο δεν κατέβηκε. Τελευταία φορά που πήγαμε, πέντε φορές που σταθήκαμε, είδα την κυρία Λούλα να φεύγει από εκεί και αυτή τελευταία. Εδώ στο στόμα την είχαμε, στο στομάχι την είχαμε, που είπε για τον Γιωργάκη στη φωτογραφία που δεν φαινότανε, που μας είπε την εικόνα του μικρή, σκοτεινή. Την είδα που έφευγε, την ώρα που έφευγε, το τακουνάκι της κούτσα κούτσα, τη φούστα την πλισέ, έτρεξα και την πρόφτανα να της θυμώσω που τον εγρουσούζεψε, να της πω που δεν τον άφηκε ο λόγος της τον Γιώργο μου να κατέβει από το λεωφορείο. Με κράτησε η Σπασούλα που έτρεχα, και αυτής δικός της χάθηκε, μας είπανε πως ο γιος της χάθηκε, για αυτό και πάντα ερχότανε, για αυτό και αυτή στεκότανε. Έτσι είπε η Σπασούλα. Και εμείς την αφήκαμε. Την κυρία Λούλα. Έτσι που την είδαμε. Πολύ τη λυπήθηκα. Διότι ό,τι να πεις. Άλλο ο άντρας σου, άλλο ο γιος σου. Να δεις τη Σπασούλα εκεί θα τη γνώρισα. Στην τελευταία τη συνάντηση. Που περιμέναμε. Όχι στο φωτογραφείο. Εκεί θα τη γνώρισα. Μαζί που περιμέναμε. Την τελευταία φορά.