Φέτος συμπληρώνονται 60 χρόνια από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το 2020 σηματοδοτεί επίσης και 250 χρόνια από τη γέννηση του Ludwig van Beethoven.

Η Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου, γιορτάζει και τιμά την επέτειο της Ανεξαρτησίας της Κύπρου αλλά και τo έτος Beethoven με δύο «ηρωικά» έργα του μεγάλου συνθέτη, την 3η Συμφωνία και την Εισαγωγή Egmont. Γραμμένα και τα δύο στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ταιριάζουν θαυμάσια στην περίσταση: η Εισαγωγή Egmont είναι εμπνευσμένη από την ηρωική αυτοθυσία του Ολλανδού Κόμη Εγκμόντ για την ανεξαρτησία του έθνους του, ενώ η αριστουργηματική «Ηρωική» Συμφωνία εξαίρει την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος.

“Eroica”: Αφιέρωμα στην 60η επέτειο της Κυπριακής Δημοκρατίας

L. v. Beethoven: Εισαγωγή Egmont, έργο 84
Συμφωνία αρ. 3 σε Μι ύφεση μείζονα, έργο 55 («Ηρωική»)

Μαέστρος: Γιώργος Κουντούρης

Παρασκευή 2 Οκτωβρίου 2020 στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας, στις 20:30.

Τιμές εισιτηρίων: €12, €7 (18-26 ετών, συνταξιούχοι), €5 (κάτω των 18).

Προπώληση εισιτηρίων από την ιστοσελίδα www.cyso.org.cy και από το ταμείο Θεάτρου Παλλάς κάθε Τετάρτη, 16:00-19:00. Παρακαλώ σημειώστε ότι δεν θα γίνεται προπώληση εισιτηρίων στα ταμεία των θεάτρων τη μέρα της συναυλίας.





Σημειώσεις Προγράμματος:

Ludwig van Beethoven

Γεννήθηκε πιθανότατα στις 16 Δεκεμβρίου 1770 – βαπτίστηκε στις 17 -, στη Βόννη, Γερμανία. Αποθανών: στις 26 Μαρτίου 1827, στη Βιέννη, Αυστρία.

Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 1 σε Ντο μείζονα, έργο 15

Σε αντίθεση με τις συνήθεις πρακτικές του για άλλα έργα του που περιλαμβάνουν το πιάνο, ο Beethoven καθυστερούσε τη δημοσίευση των πρώιμων κονσέρτων του για το όργανο αυτό, κυρίως επειδή επιθυμούσε αφενός να έχει το αποκλειστικό δικαίωμα ερμηνείας τους και αφετέρου διότι, παράλληλα, επιθυμούσε να προωθήσει τον εαυτό του ως βιρτουόζο πιανίστα. Δράττοντας της ευκαιρίας, έκανε τακτικές αναθεωρήσεις προωθώντας κάθε εκδοχή ως νέα σε κάθε παράσταση. Το Κοντσέρτο αρ. 1 πήρε την τελική μορφή του το 1798 και δημοσιεύθηκε το 1801. Παρόλο που, πιθανόν, ο Beethoven άρχισε να το συνθέτει ήδη από το 1793, το έργο αυτό δεν ήταν το πρώτο του είδους που συνέθεσε. Μετά από μια πρώιμη προσπάθεια (Κονσέρτο σε Μι ύφεση μείζονα, WoO 4, 1784), το πρώτο πραγματικό του κονσέρτο (σήμερα γνωστό ως το αρ. 2), άρχισε να παίρνει μορφή το 1788, το οποίο, εν τέλει, ο συνθέτης καθυστέρησε να δημοσιεύσει, καθώς επιθυμούσε να προβεί σε σημαντικές αναθεωρήσεις, οι οποίες περιελάμβαναν ένα ολοκαίνουργιο φινάλε. Επιπλέον, ίσως να θεωρούσε ότι το Κονσέρτο σε Ντο να ήταν μια καταλληλότερη επιλογή για μια πρώτη δημοσίευση στο είδος, καθώς ήταν, από κάθε άποψη, ένα μεγαλύτερο και πιο μεγαλειώδες έργο από αυτό στη Σι ύφεση.

Παρόλο που ο Beethoven ακολουθεί πιστά την παράδοση και τις πρακτικές του Mozart, ο τρόπος με τον οποίο κινείται μέσα σε αυτά τα πλαίσια είναι εντελώς προσωπικός. Οι πολλές ρυθμικές ανωμαλίες (όπως οι τονισμένοι αντιχρονισμοί) και ο καινοτόμος χειρισμός των διάφωνων διαστημάτων είναι μερικές εντυπωσιακές διαφορές. Επιπλέον, το κονσέρτο είναι μεγαλύτερο και βαρύτερο σε κύρος από τα περισσότερα κονσέρτα του Mozart, απαιτώντας επίσης μια μεγαλύτερη ορχήστρα.

Το Allegro con brio «παρελαύνει», όπως παρατηρεί ο Daniel Heartz, «με μεγάλη περηφάνια», ακολουθώντας την τυπική δομή σονάτας με μια διπλή θεματική έκθεση. Το πρώτο θέμα χαρακτηρίζεται από ένα μακρύ-βραχύ-βραχύ-μακρύ ρυθμικό μοτίβο και είναι «στρατιωτικό» στο ύφος, ενώ το δεύτερο, σε αντίθεση, είναι λυρικό και ευρύ. Το Largo που ακολουθεί είναι πραγματικά μοναδικό. Ο Beethoven καταφεύγει σε μια λεπτότερη ενορχήστρωση, αφαιρώντας, όχι μόνο τις τρομπέτες και τα τύμπανα (μια συνήθης πρακτική σε μεσαίες κινήσεις κονσέρτου), αλλά επίσης και το φλάουτο και τα δύο όμποε. Ως αποτέλεσμα, το πρώτο κλαρινέτο γίνεται τώρα το ψηλότερο ηχητικά ξύλινο πνευστό, αναλαμβάνοντας το ρόλο ενός δεύτερου σολίστα ο οποίος έρχεται συχνά σε διάλογο με τον πιανίστα. Το τελικό Rondo είναι μια από τις πιο χιουμοριστικές κινήσεις του Beethoven. Το ακαταμάχητο ρεφρέν είναι ρυθμικά έντονο και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα μελωδικά και ρυθμικά μοτίβα που οργανώνονται σε ασύμμετρες φράσεις. Αντίθετα, το δεύτερο θέμα είναι πιο λαϊκό, και φέρεται να μιμείται, όπως σημείωσε ο Peter Laki, μιαν αυστριακή μελωδία από το Τιρόλο. Το θέμα αυτό χαρακτηρίζεται από επίμονους τονισμούς στο τέταρτο και πιο αδύναμο μέρος του μέτρου. Το παρορμητικό και ενεργητικό κεντρικό επεισόδιο στην ελάσσονα, είναι, όπως παρατηρεί ο Heartz, ένας ακόμη χορός, σλαβικής φύσης αυτήν τη φορά. Μετά από μια σύντομη cadenza, μια ξαφνική και έξυπνη μετατροπία στη Σι μείζονα οδηγεί το φινάλε σε ένα παιχνιδιάρικο και ζωηρό τέλος.

Συμφωνία αρ. 3 σε Μι ύφεση μείζονα, έργο 55 «Ηρωική Συμφωνία»

Ο Beethoven άρχισε να συνθέτει την Τρίτη Συμφωνία λίγο μετά την πρεμιέρα της Δεύτερης (1802) και την ολοκλήρωσε στις αρχές του 1804. Η πρώτη παρουσίασή της έγινε ιδιωτικά την ίδια χρονιά στη Βιέννη στο παλάτι ενός από τους προστάτες του Beethoven, του πρίγκιπα Joseph Franz von Lobkowitz (1772–1816), στον οποίο είχε και τελικά αφιερωθεί. Η πρώτη δημόσια παράσταση έγινε στις 7 Απριλίου 1805 στο Theater-an-der-Wien. Ο Beethoven αρχικά σχεδίαζε να αφιερώσει τη Συμφωνία στον στρατηγό Βοναπάρτη (1769–1821), μια ιδέα που χρονολογείται από το 1798, αλλά όταν ο Ναπολέοντας έστεψε τον εαυτό του αυτοκράτορα, ο Beethoven είχε οργιστεί και, σύμφωνα με τον μαθητή του Ferdinand Ries (1784–1838), δήλωσε: «Είναι απλά ένας συνηθισμένος άνθρωπος όπως εσύ και εγώ! Τώρα θα αρχίσει να καταπατάει όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και να τροφοδοτεί τη φιλοδοξία του. Θα θέσει τον αυτό του πάνω από όλους τους άλλους και θα μετατραπεί σε τύραννο!» Πράγματι, σε ένα χειρόγραφο της Ηρωικής μπορούμε να δούμε τον τρόπο με τον οποίο ο Beethoven είχε διαγράψει το όνομα του Ναπολέοντα, τόσο έντονα που είχε σχίσει το χαρτί. Όταν κυκλοφόρησε η Συμφωνία, το 1806, έφερε τον ιταλικό υπότιτλο Ηρωική Συμφωνία, γραμμένη για να τιμήσει την μνήμη ενός μεγάλου ανδρός. Ο Andreas Richter ισχυρίζεται ότι ο «μεγάλος άνδρας» της αφιέρωσης «πιθανότατα να μην αναφέρεται στον Ναπολέοντα, αλλά στον Πρίγκιπα Louis Ferdinand of Prussia (1772–1806), τον οποίο ο Beethoven γνώριζε πολύ καλά και του οποίου ο θάνατος στη μάχη του Saalfeld το 1806 θεωρήθηκε ευρέως ως μια πράξη υπέρτατης αυτοθυσίας υπέρ του γερμανικού έθνους».

Μια άλλη ενδιαφέρουσα αναφορά είναι η σχέση της Συμφωνίας με τον κλασικό μύθο του Προμηθέα. Στην Ηρωική, ο Beethoven παίρνει μια σειρά από θέματα καθώς και την πλοκή από το μπαλέτο Die Geschöpfe des Prometheus (Τα πλάσματα του Προμηθέα, 1801), έργο 43. Την εποχή εκείνη, ο παραλληλισμός επίκαιρων προσώπων και γεγονότων με κλασσικά θέματα και ήρωες ήταν σύνηθες φαινόμενο και ο Beethoven ίσως αρχικά να ήθελε να κάνει μιαν αλληγορική αναφορά μεταξύ του κλασσικού ήρωα και του Ναπολέοντα ο οποίος συχνά χαρακτηριζόταν ως «Ο Προμηθέας της εποχής». Παρόλα αυτά, μια τέτοια ερμηνεία δεν είναι ουσιαστική, καθώς η Συμφωνία, με κανένα τρόπο, δεν είναι προγραμματική.

Η Ηρωική σηματοδοτεί επίσης την αρχή της μέσης, επονομαζόμενης «ηρωικής» περιόδου του Beethoven. Γράφτηκε κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης προσωπικής αναταραχής, όταν ο συνθέτης έπρεπε να αποδεχτεί το γεγονός ότι θα έχανε για πάντα την ακοή του. Περνώντας από διάφορες ψυχολογικές καταστάσεις, εν τέλει, αποφάσισε να συνεχίσει για χάρη της τέχνης του, και η Ηρωική ήταν το αποτέλεσμα αυτής της νέας απόφασης. Στην εκτίμηση του μουσικολόγου Paul Henry Lang, η Τρίτη Συμφωνία του Beethoven είναι «ένα από τα πιο ακατανόητα εγχειρήματα στις τέχνες και τα γράμματα, το μεγαλύτερο ατομικά βήμα που έγινε ποτέ από άνθρωπο στην ιστορία της συμφωνίας και στην ιστορία της μουσικής γενικότερα».

(2017 © Δρ Νικόλας Κωνσταντίνου)