Ακριβώς 140 χρόνια μετά την πρεμιέρα του στο ευρωπαϊκό θέατρο, το έργο του Χένρικ Ίψεν «Κουκλόσπιτο» μεταφέρεται στη σκηνή της ΕΘΑΛ, εγκαινιάζοντας τη σεζόν 2019-2020 στο λεμεσιανό θέατρο.

Η Εταιρεία Θεατρικής Ανάπτυξης Λεμεσού στρέφει το ενδιαφέρον του κοινού στη Νόρα, την κεντρική ηρωίδα του Κουκλόσπιτου, η «επί σκηνής» χειραφέτηση της οποίας προκάλεσε μεγάλη αίσθηση όταν πρωτοπαρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1879 στο Βασιλικό Θέατρο της Κοπεγχάγης. «Όταν ανέβηκε το έργο υπήρχαν πρωταγωνίστριες της εποχής οι οποίες αρνήθηκαν να παίξουν τον ρόλο ακριβώς γιατί στην τελευταία πράξη η Νόρα ανοίγει την πόρτα και φεύγει, φτύνοντας πάνω στον θεσμό του γάμου. Αυτό για εκείνες ήταν αδιανόητο, θεωρούσαν ότι ίσως τους στοιχίσει την καριέρα τους, η επιλογή του να παίξουν αυτόν τον ρόλο», λέει η Βασιλική Κυπραίου, η οποία επωμίστηκε –αναπάντεχα, όπως σημειώνει η ίδια– τον ρόλο της Νόρας. Όχι σαν φορτίο αλλά σαν πρόκληση αναζήτησης μιας αλήθειας που απασχολεί τόσο τη Νόρα του 1879 όσο και τη Βασιλική του 2019.

«Δεν μπορώ το θέατρο υπό προϋποθέσεις. Δεν πρέπει να έχεις πτυχίο για να μπορείς να δεις Ίψεν»

«Ψάχνω αυτό ακριβώς: γιατί να με απασχολεί; Γιατί σήμερα να σε νοιάζει εσένα και γιατί να με νοιάζει και μένα; Αυτήν την ποιότητα της αλήθειας, της αμεσότητας, του κανονικού, των κανονικών ανθρώπων που συνεχίζουν να είναι παντρεμένοι, αυτό που νιώθουν, την αλήθεια, αυτό ψάχνω. Και ψάχνομαι. Είναι μεγάλο στοίχημα όταν έχεις στα χέρια σου ένα κείμενο κλασικό - όχι όμως παλιακό, αλλά ένα κείμενο που αυτά που πραγματεύεται είναι ζητήματα ζωής. Αυτό για μένα είναι κλασικό».

Ζήτημα αυτογνωσίας

Στο «Κουκλόσπιτό» του, όπως και σε πολλά άλλα έργα στα οποία θίγει ευαίσθητα θέματα της εποχής του, ο Ίψεν προκαλεί για μία ακόμη φορά: μιλά για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία μετατοπίζοντάς τη σε κάτι άλλο από αυτό που αναμένεται, που προσδοκάται, που φαίνεται. Η Νόρα είναι μάλλον εγκλωβισμένη στον γάμο της, δεν τον χαίρεται και δεν κερδίζει κάτι απ' αυτόν. Επιζητεί τη δική της εξέλιξη ως προσωπικότητα σε μια εποχή που οι σύγχρονοί της δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο.

«Δεν με ενδιαφέρει καθόλου το φεμινιστικό κομμάτι στο έργο αν και, ναι, προφανώς και δυστυχώς υπάρχουν ακόμα φαινόμενα, αλλά υπάρχει και χειραφέτηση», σχολιάζει η κ. Κυπραίου. «Με νοιάζει περισσότερο το ανθρώπινο στοιχείο, η Νόρα ως άνθρωπος. Νομίζω πως αυτό είναι ένα έργο που μιλάει για τα ανθρώπινα δικαιώματα», λέει ακόμη, και αναφέρεται στο «ταξίδι αυτογνωσίας της Νόρας. Προσπαθεί να καταλάβει. Υπάρχουν κανόνες και η Νόρα τους καταπατεί, δεν τους καταλαβαίνει. Έχει ένα σύστημα αξιών που πιο πολύ έχει να κάνει με τη συναισθηματική της νοημοσύνη, δεν έχει να κάνει με κανένα κουτί. Δεν τη νοιάζει τι λένε οι άλλοι. Ψάχνει μια αλήθεια».

Η Νόρα σήμερα

«Ένας γάμος, ένας άντρας και μία γυναίκα: αυτό τι σημαίνει; Μοιράζομαι. Η Νόρα έχει προσδοκία σ' αυτό το 'μαζί'. Στο 'σε δέχομαι όπως είσαι'. Αυτό είναι 2019, αυτό είναι κάτι που παλεύουμε όλοι σήμερα. Σε δέχομαι και σ' αγαπάω και με τα λάθη σου, με τα τραγικά λάθη σου, και είμαστε μαζί, δεν είμαστε απέναντι, είμαστε απ' την ίδια πλευρά, είμαστε μαζί ό,τι κι αν γίνει. Αυτό ήθελε η Νόρα. Αυτό θέλω κι εγώ».

Η κ. Κυπραίου ομολογεί ότι η επιλογή της για τον ρόλο της Νόρας ήταν μάλλον αναπάντεχη. «Ξέρω καλά πως δεν είμαι αυτονόητη διανομή για το Κουκλόσπιτο, για να κάνω τη Νόρα».

«Οπότε σκέφτηκα ότι δεν έχει υπάρξει στην πραγματικότητα η Νόρα, άρα θα έχει τη δική μου μούρη, θα κινείται και θα περπατάει με τον τρόπο που κινούμαι και περπατάω εγώ, θα έχει τη φωνή μου και θα συναντηθούμε. Κι αυτό προσπαθώ: να συναντηθούμε. Και προσπαθώ να φέρω αυτήν την αλήθεια. Γιατί κι εγώ θέλω να είναι αληθινή. Θέλω να κοιταζόμαστε στα μάτια. Αυτήν τη Νόρα φέρνω σ' αυτό το Κουκλόσπιτο. Είναι παιδί αλλά όχι με την εικόνα κοριτσιού. Είναι παιδί γιατί έχει άγνοια κινδύνου όπως τα παιδιά που λένε αυτό που σκέφτονται, τους ξεφεύγει, δεν έχουν φίλτρο, γελάνε ξαφνικά, μετά κλαίνε. Την αυθεντικότητα ενός παιδιού ψάχνω στη Νόρα και την καθαρότητα».

Η σκηνοθετική ματιά

Το Κουκλόσπιτο της ΕΘΑΛ ανέλαβε να σκηνοθετήσει η Αύρα Σιδηροπούλου, η οποία υπογράφει και τη μετάφραση του έργου. Η ίδια επέλεξε την κ. Κυπραίου για τον ρόλο. «Η Αύρα είναι η Νόρα για μένα», επισημαίνει η ηθοποιός. «Πριν αρχίσω να ψάχνω μέσα μου τον ρόλο και να βρίσκω στοιχεία, καμιά φορά διαλέγω, ενστικτωδώς εντελώς, κάποιον άνθρωπο απέναντί μου ή και κάποιον άσχετο που νιώθω ότι μοιάζουν και αρχίζω και παίρνω στοιχεία», εξηγεί. «Στη 'Μήδεια' πήρα στοιχεία από τον Δημήτρη Σπύρου. Δεν έχει να κάνει με το φύλο. Δεν ξέρω πώς καρφώνεται στο κεφάλι μου. Η Αύρα, λοιπόν, είναι η Νόρα. Σκέφτεται διαφορετικά, με επέλεξε και την ευχαριστώ πάρα πολύ γιατί δεν νομίζω κανένας άλλος να με πρότεινε εκτός απ' την Αύρα. Έχει ένα τελείως δικό της σύστημα αξιών και σκέψης και έχει τόσα στοιχεία από τη Νόρα: είναι γενναιόδωρη, είναι παιδί, οπότε είμαστε πολύ μαζί σ' αυτό. Έτσι το αντιλαμβάνεται και εκείνη. Και πραγματικά την ευχαριστώ γιατί είναι μια σκηνοθέτις που ξέρω και νιώθω και είμαι σίγουρη ότι έχει κάτι πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό της και ταυτόχρονα, όχι μου αφήνει χώρο, μου αφήνει εκτάσεις ανοιχτές να αντέξω. Αφήνει χώρο όχι γιατί δεν έχει κάτι να πει. Έχει να πει τα πάντα, είναι εκεί και είναι προφανές. Ξέρει πάρα πολύ καλά και τι θέλει να κάνει, και πού πάει».

Η εμπειρία του HIV

Πριν τη «Νόρα», η Βασιλική Κυπραίου ήταν η «Επίφανι Γκούντμαν» στον μονόλογο HIV, που μιλούσε για την πραγματική ιστορία μιας Νιγηριανής γυναίκας-θύματος σωματεμπορίας, η οποία διαπομπεύθηκε «για λόγους δημόσιας υγείας» στην Ελλάδα και τελικά αυτοκτόνησε στην Αθήνα.

«Το ένα δίνει στο άλλο», σχολιάζει η κ. Κυπραίου μιλώντας για τη μετάβαση από έναν ρόλο άμεσο και σύγχρονο όπως είναι αυτός της Επίφανι σε ένα κλασικό όπως αυτός της Νόρας. «Η εμπειρία του HIV ήρθε στο Κουκλόσπιτο διότι σκέφτεσαι: Λες να γίνεται κι έτσι; Λες να μπορεί να παιχτεί με αυτήν την πρόκληση της αμεσότητας; Η δουλειά στη μετάφραση της Αύρας είναι εξαιρετική. Μιλάει το κείμενο. Έχει την αμεσότητα του σύγχρονου λόγου. [Τώρα πια σκέφτομαι, όταν πηγαίνω στο θέατρο, τι θέλω; Θέλω οι άνθρωποι να μιλάνε κανονικά. Δεν μου αρέσουν οι επιλογές του 'μιλάω κάπως'. Θέλω να είναι ανθρώπινα τα πράγματα για να μπορώ να είμαι εκεί. Στο Κουκλόσπιτο μιλάμε κανονικά]. Δεν ξέρω αν δεν υπήρχε η εμπειρία του HIV, ότι όντως θα μπορούσα να πήγαινα τόσο ακραία γιατί, ξαναλέω, είναι ένα στοίχημα και μια πρόκληση όλων αλλά και προσωπική να κρατηθώ σε μια αλήθεια και σε μια απεύθυνση σε ένα κλασικό έργο. Οπότε μάλλον για καλό συναντήθηκαν αυτά τα δύο. Καλό, όχι για το αποτέλεσμα, αυτό θα το δούμε, αλλά για τη διαδικασία της πρόβας αυτήν τη στιγμή, για το πώς αγγίζω αυτό το κείμενο και νομίζω ότι προσωπικά μου έχει κάνει πολύ καλό».

Κατανοώντας τον Ίψεν

«Δεν μπορώ το θέατρο που έχει προϋποθέσεις», δηλώνει η κ. Κυπραίου. «Δεν πρέπει να έχεις πτυχίο για να μπορείς να δεις Ίψεν. Υπάρχουν άνθρωποι στον χώρο του θεάτρου που το επιδιώκουν. Δεν είναι επίδειξη γνώσεων το θέατρο και δεν πρέπει να δουλεύει υπό προϋποθέσεις, ότι αυτός που θα έρθει θα πρέπει να έχει δει χίλιες παραστάσεις για να μπορέσει να παρακολουθήσει την παράσταση που έφτιαξες εσύ. Το θεωρώ λάθος αντίληψη θεατρική από εμάς που κάνουμε θέατρο και πραγματικά δεν το θέλω καθόλου στην επαγγελματική μου ζωή πια. Για μένα είναι τεράστια πρόκληση, εσύ που είσαι ο καθηγητής και ο άνθρωπος που πάει για πρώτη φορά στο θέατρο, να επικοινωνήσει τη στιγμή που θέλει να επικοινωνήσει, με ό,τι επικοινωνήσει. Αλλά και στους δύο κάτι να συμβεί. Το όχημα για να φτάσει εκεί είναι η αλήθεια, δεν υπάρχει κάτι άλλο. Τίποτα άλλο. Εγώ σ' αυτό το θέατρο θέλω να υπάρξω γιατί αυτό με αφορά και ως θεατή. Δεν με αφορά το θέατρο που κάνει επίδειξη του εαυτού του».

+ Πρεμιέρα στις 6 Nοεμβρίου 2019, στις 20:30 στον Τεχνοχώρο της ΕΘΑΛ [Φραγκλίνου Ρούζβελτ, Λεμεσός]. Παραστάσεις στις 8, 9, 12, 15, 16 Νοεμβρίου 2019 στις 20:30 και 10, 17 Νοεμβρίου 2019 στις 18:30 | Λευκωσία: 20, 21, 22 Νοεμβρίου 2019 | 20.30 | Θέατρο Αποθήκες ΘΟΚ) Πληροφορίες: 25877827

Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου