Η Koyo Kouoh, μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες του παγκόσμιου χώρου της τέχνης, η οποία επρόκειτο να γίνει η πρώτη Αφρικανή γυναίκα επιμελήτρια της Μπιενάλε της Βενετίας, απεβίωσε το Σάββατο στη Βασιλεία της Ελβετίας. Ήταν 57 ετών.
Ο θάνατός της σε νοσοκομείο ανακοινώθηκε από τους διοργανωτές της Μπιενάλε. Ο σύζυγός της, Philippe Mall, δήλωσε ότι η αιτία ήταν ο καρκίνος, ο οποίος είχε διαγνωστεί πρόσφατα.
Η Μπιενάλε δήλωσε ότι ο «ξαφνικός και πρόωρος» θάνατος της κ. Kouoh συνέβη λίγες ημέρες πριν από την προγραμματισμένη ανακοίνωση του τίτλου και του θέματος της εκδήλωσης του επόμενου έτους. Η δήλωση πρόσθεσε ότι ο θάνατός της «αφήνει ένα τεράστιο κενό στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης».
Η Μπιενάλε της Βενετίας είναι αναμφισβήτητα η πιο σημαντική εκδήλωση στον κόσμο της τέχνης. Διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια από το 1895 και περιλαμβάνει πάντα μια μεγάλη ομαδική έκθεση, που οργανώνεται από τον επιμελητή, καθώς και δεκάδες εθνικά περίπτερα, που οργανώνονται ανεξάρτητα.
Μια εκπρόσωπος της Μπιενάλε δεν απάντησε αμέσως σε αίτημα για σχόλιο σχετικά με το τι θα σημαίνει ο θάνατος της κ. Kouoh για την έκθεση του επόμενου έτους, η οποία είναι προγραμματισμένη να διαρκέσει από τις 9 Μαΐου έως τις 22 Νοεμβρίου.
Η κ. Kouoh το 2023 στο Zeitz MOCAA. Το μουσείο αντιμετώπιζε δυσκολίες όταν έφτασε εκεί το 2019. «Του έδωσε νέα πνοή», είπε κάποιος. Πηγή: Marco Longari/Agence France-Presse — Getty Images
Ως επιμελήτρια και εκτελεστική διευθύντρια του Zeitz MOCAA στο Κέιπ Τάουν, ενός από τα μεγαλύτερα μουσεία σύγχρονης τέχνης της Αφρικής, η κ. Kouoh απέκτησε παγκόσμια φήμη ως πρωτοπόρος των καλλιτεχνών χρώματος από την Αφρική και αλλού, αν και τα ενδιαφέροντά της ήταν παγκόσμιας εμβέλειας. «Είμαι διεθνής επιμελήτρια», δήλωσε τον περασμένο Δεκέμβριο σε συνέντευξή της στη The New York Times.
Όταν η κ. Kouoh έφτασε στο Zeitz MOCAA το 2019, το μουσείο βρισκόταν σε δύσκολη θέση, με προσωρινό διευθυντή τον Azu Nwagbogu. Ο ιδρυτικός διευθυντής του, Mark Coetzee, είχε παραιτηθεί εν μέσω κατηγοριών ότι παρενοχλούσε μέλη του προσωπικού του.
«Το μουσείο βρισκόταν σε κρίση όταν ήρθε η Koyo, η οποία στη συνέχεια επιδεινώθηκε από την πανδημία», δήλωσε η Storm Janse van Renseburg, που ήταν τότε ανώτερη επιμελήτρια στο Zeitz MOCAA, σε συνέντευξη το 2023. «Του έδωσε ξανά ζωή».
Ο καλλιτέχνης Igshaan Adams, ο οποίος κατείχε θέση μόνιμου καλλιτέχνη στο μουσείο για οκτώ μήνες κατά τη διάρκεια της θητείας της κ. Kouoh, δήλωσε ότι αυτή άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο η τοπική κοινότητα αντιλαμβανόταν το Zeitz MOCAA. «Μας έκανε, εμένα και όλους μας, να νοιαζόμαστε ξανά για το μουσείο», είπε. Ήταν η πρώτη φορά, σύμφωνα με τον κ. Adams, που βίωσε μια πραγματική δημόσια συμμετοχή «με ανθρώπους που μοιάζουν με εμένα και μιλούν όπως εγώ».
Η κ. Kouoh διοργάνωσε αρκετές επιτυχημένες εκθέσεις, μεταξύ των οποίων μια αναδρομική έκθεση για την Tracey Rose, η οποία πέρυσι μεταφέρθηκε στο Queens Museum της Νέας Υόρκης, και η «When We See Us: A Century of Black Figuration in Painting», μια αναδρομική έκθεση με έργα περίπου 120 μαύρων καλλιτεχνών, η οποία άνοιξε τον Φεβρουάριο στο Κέντρο Καλών Τεχνών των Βρυξελλών, γνωστό ως Bozar. Θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι τις 10 Αυγούστου.
Η Emily LaBarge, σε μια κριτική της έκθεσης «When We See Us» για την εφημερίδα The New York Times, έγραψε ότι η επιμελητική προσέγγιση της κ. Kouoh είχε μια «εκλεπτυσμένη ευρύτητα» που ήταν «ταυτόχρονα αισθητική και ιστορική, ζωγραφική και πολιτική».
Η κ. Kouoh έλεγε συχνά σε συνεντεύξεις ότι ποτέ δεν περίμενε να γίνει προσωπικότητα του κόσμου της τέχνης. Γεννήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1967 στη Ντουάλα, την μεγαλύτερη πόλη και οικονομική πρωτεύουσα του Καμερούν, όπου και μεγάλωσε, πριν μετακομίσει σε ηλικία 13 ετών στην Ελβετία, όπου τελικά σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων και τραπεζικά και εργάστηκε με μετανάστριες ως κοινωνική λειτουργός.
Η καμπή στην καριέρα της ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του '20, όταν έγινε μητέρα. «Δεν μπορούσα να φανταστώ να μεγαλώνω ένα μαύρο αγόρι στην Ευρώπη», είπε η κ. Kouoh σε συνέντευξή της το 2023. Το 1995, μετακόμισε στο Ντακάρ της Σενεγάλης «για να εξερευνήσει νέα σύνορα και χώρους» και, αφού εργάστηκε ως ανεξάρτητη επιμελήτρια για αρκετά χρόνια, ίδρυσε το Raw Material, ένα πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών που αργότερα επεκτάθηκε για να περιλαμβάνει έναν εκθεσιακό χώρο, μια βιβλιοθήκη και μια ακαδημία που προσφέρει πρόγραμμα καθοδήγησης για νέους επαγγελματίες της τέχνης.
«Θεώρησα εκπληκτικό το γεγονός ότι δεν ήταν απλώς επιμελήτρια, αλλά και δημιουργός ενός θεσμού», δήλωσε η Oluremi C. Onabanjo, βοηθός επιμελήτρια φωτογραφίας στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, σε συνέντευξη το 2023. «Μια παγκόσμια στοχαστής, με ρίζες στην Αφρική». Πρόσθεσε ότι η κ. Kouoh «ζωντάνεψε και επέκτεινε την αίσθηση των δυνατοτήτων για μια γενιά Αφρικανών επιμελητών σε όλο τον κόσμο».
Ενώ ζούσε στο Ντακάρ, η κ. Kouoh ενίσχυσε τη φήμη της ως μια δυναμική, οραματιστική φωνή στη σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή. Εργάστηκε στις επιμελητικές ομάδες της Documenta 12 και 13 και επιμελήθηκε το εκπαιδευτικό και καλλιτεχνικό πρόγραμμα της Έκθεσης Σύγχρονης Αφρικανικής Τέχνης 1-54, της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Ιρλανδίας το 2016 και άλλων διεθνών εκθέσεων.
Η Touria El Glaoui, ιδρυτική διευθύντρια της 1-54, δήλωσε σε συνέντευξή της ότι η κ. Kouoh ήταν «η πιο σημαντική επιμελήτρια καλλιτεχνών από την αφρικανική ήπειρο», προσθέτοντας: «Έδωσε φωνή σε τόσα πολλά ταλέντα».
Στην συνέντευξη του 2023, η κ. Kouoh είπε ότι αρχικά είχε απορρίψει την ιδέα να αναλάβει τη διεύθυνση του Zeitz MOCAA. Ωστόσο, μετά από συζητήσεις με μαύρους συναδέλφους της, είπε ότι «υπήρχε η αίσθηση ότι δεν μπορούμε να αφήσουμε αυτό το εγχείρημα να αποτύχει. Δεν έχουμε τίποτα παρόμοιο στην ήπειρο».
Καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας της, η κ. Kouoh προσπάθησε να φέρει τους Αφρικανούς καλλιτέχνες σε έναν κόσμο που για πολύ καιρό είτε τους αγνοούσε είτε τους στερεοτύπωνε. «Ανήκω σε εκείνη τη γενιά Αφρικανών επαγγελματιών της τέχνης που έχουν υπερηφάνεια και γνώση για την ομορφιά της αφρικανικής κουλτούρας, η οποία συχνά έχει οριστεί από άλλους με τόσους λάθος τρόπους», είπε στην ίδια συνέντευξη.
«Δεν πιστεύω ότι πρέπει να χάνουμε χρόνο διορθώνοντας αυτές τις αφηγήσεις», πρόσθεσε. «Πρέπει να εγγράψουμε άλλες προοπτικές».
Εκτός από τον κ. Mall, η κ. Kouoh αφήνει πίσω έναν γιο, τον Djibril Schmed, τη μητέρα της, Agnes Steidl, και τον πατριό της, Anton Steidl.
Η κ. Kouoh μπροστά από το έργο «11pm Friday» της Lynette Yiadom-Boakye, το οποίο συμπεριλήφθηκε στην έκθεση «When We See Us: A Century of Black Figuration in Painting», μια αναδρομική έκθεση έργων μαύρων καλλιτεχνών που διοργάνωσε στο Κέντρο Καλών Τεχνών των Βρυξελλών, γνωστό ως Bozar. Πηγή: Tsele Nthane για την εφημερίδα The New York Times.
Η κ. Kouoh ήταν μέντορας καλλιτεχνών και επιμελητών από όλο τον κόσμο, «υποστηρίζοντας ανθρώπους και ιδέες που θεωρούσε σημαντικές», δήλωσε η Kate Fowle, διευθύντρια του Προγράμματος Τεχνών του Hearthland Foundation, ενός οργανισμού που υποστηρίζει τη δημοκρατία και τη συνεργασία, ο οποίος ιδρύθηκε από την Kate Capshaw και τον Steven Spielberg το 2019.
Ο διορισμός της ως επιμελήτρια της Μπιενάλε της Βενετίας το 2026 χαιρετίστηκε από την καλλιτεχνική κοινότητα. «Ήταν εξαιρετικά άξια», δήλωσε η Adrienne Edwards, ανώτερη επιμελήτρια και αναπληρώτρια διευθύντρια των επιμελητικών προγραμμάτων του Whitney Museum of American Art στη Νέα Υόρκη. Πρόσθεσε ότι ήταν η «μοναδική ικανότητα της κ. Kouoh να είναι προσγειωμένη σε έναν τόπο, στον εαυτό της, στους καλλιτέχνες — η ηθική της ριζικότητα — που διαμόρφωσε βαθιά και συγκεκριμένα τη δημιουργία των εκθέσεών της».
Μιλώντας στην εφημερίδα The Times μετά την ανακοίνωση του διορισμού της, η κ. Kouoh δήλωσε ότι ήθελε να δημιουργήσει μια έκθεση που «να μιλάει πραγματικά για την εποχή μας», προσθέτοντας ότι είναι μια επιμελήτρια με επίκεντρο τον καλλιτέχνη. «Οι καλλιτέχνες θα καθορίσουν πού θα πάμε», είπε.
ΠΗΓΗ: The New York Times
