Της Μαγδαλένας Ζήρα*

Ένας θεσμός που άρχισε πριν από 17 χρόνια με έναν μικροσκοπικό προϋπολογισμό αποτελεί τώρα ένα μοναδικό στο είδος του φεστιβάλ διεθνούς κύρους. Έχει περάσει πολλά. Φέτος παρολίγο να το μετρήσουμε μέσα στις απώλειες του κουρέματος. Αλλά επέζησε, και επιπλέον είχε μεγάλη προσέλευση και ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα, παρά τις οικονομικές περικοπές και τα σοβαρά εμπόδια στον προγραμματισμό

Μερικές βδομάδες μετά το τέλος του φεστιβάλ, νιώθω την ανάγκη να μοιραστώ κάποιες σκέψεις για τη φετινή διοργάνωση. Η ανάγκη αυτή γίνεται πιο επιτακτική γιατί οι καταιγιστικοί ρυθμοί της ζωής μας, η πληθώρα εκδηλώσεων, και μια, μικρή, επιφανιακότητα που μας χαρακτηρίζει συμβάλλουν στο να ξεχνάμε εύκολα. Και γιατί φοβάμαι πως η ύπαρξη του φεστιβάλ ίσως τεθεί ξανά υπό αμφισβήτιση, σύντομα.

Φέτος τον Ιούλιο λοιπόν, για 17η χρονιά, εδώ στο νησί έγινε ένα σημαντικό φεστιβάλ, μοναδικό στον κόσμο: για έναν μήνα, θίασοι από την Κύπρο, την Ελλάδα και το εξωτερικό παρουσίασαν σύγχρονες παραστάσεις αρχαίου δράματος σε τρία αμφιθέατρα του νησιού, σε τρεις διαφορετικές επαρχίες.

Γιατί τόσο αρχαίο δράμα σε ένα καλοκαίρι, και δεκάδες διεθνείς υποβολές συμμετοχής; Πρωτίστως, γιατί τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, το αρχαίο δράμα είναι η αρένα της θεατρικής πρωτοπορίας παγκοσμίως, και συνεχίζει να ασκεί έλξη στα “φοβερά παιδιά” της σκηνοθεσίας. Και πάντα θα το κάνει, γιατί είναι το κατεξοχήν υλικό για το πολιτικό θέατρο, το θέατρο που απαιτεί να παίζει κρίσιμο ρόλο στην κοινωνία: ο ήρωας του αρχαίου δράματος είναι πάντα αντιμέτωπος με την κοινότητα και τη συλλογική δοκιμασία, την κρίση που περνάει. Παράλληλα, τα χαρακτηριστικά της φόρμας του, που το κάνουν ιδιαίτερα ελκυστικό στον σύγχρονο δημιουργό, είναι η στιβαρή, ανελέητη πλοκή, ο συνδυασμός μιας ποικιλίας στοιχείων [μέλος, όρχηση, επική αφήγηση, αγώνας, ποίηση] σε ένα gesamtkunstwerk, κι ακόμα η παρουσία του μύθου, που δίνει σε αυτά τα κείμενα τη σπάνια ποιότητα του να βλέπουν ταυτόχρονα προς το παρελθόν και προς το μέλλον. Έτσι οι ερμηνείες του αρχαίου δράματος στην avant garde της θεατρικής δημιουργίας δεν θα σταματήσουν ποτέ. Και ένα τέτοιο φεστιβάλ δεν θα χάσει ποτέ το καλλιτεχνικό του ενδιαφέρον. Έχει φιλοξενήσει μεγάλους σκηνοθέτες από όλο τον κόσμο, όπως οι Θεόδωρος Τερζόπουλος, Kuniaki Ida, Γιάννης Κακλέας, Adel Hakim, Σωτήρης Χατζάκης, Κώστας Τσιάνος, Jose Besprosvany, Θωμάς Μοσχόπουλος, Χανάν Σνιρ και πολλοί άλλοι.

Η πιο σημαντική ίσως εξέλιξη των τελευταίων χρόνων, που είμαι βέβαιη πως θα συμβάλει πολύ θετικά στην πολιτιστική ζωή του τόπου, είναι η συμμετοχή νέων ανεξάρτητων Κύπριων καλλιτεχνών και ομάδων. Μια ριζοσπαστική καινοτομία και μια σπουδαία ευκαιρία, αν αναλογιστεί κανείς τα ταμπού και τις ιδέες “ιερότητας” που περιτριγυρίζουν αυτά τα κείμενα, οι οποίες για χρόνια κρατούσαν μακριά τους νέους. Έτσι ανοίγονται δρόμοι για εξέλιξη στην αισθητική του φεστιβάλ, μέσα από φρέσκες, εικονοκλαστικές προσεγγίσεις καλλιτεχνών που δουλεύουν με μειωμένο προϋπολογισμό αλλά τεράστιο πείσμα και στοχοπροσήλωση. Στο φεστιβάλ αυτή η τακτική φέρνει μια ένεση ζωτικότητας: οι νέοι δημιουργοί φέρνουν μαζί τους και ένα νεαρότερο κοινό. Φέρνουν επίσης τις αγωνίες και τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις μιας γενιάς, η οποία αφενός είχε το προνόμιο να ζήσει στο εξωτερικό και να εκτεθεί σε σύγχρονα αισθητικά ρεύματα, αφετέρου αντικρίζει αυτήν τη στιγμή ένα δύσκολο μέλλον στην πατρίδα.

Όσον αφορά το φετινό φεστιβάλ, εκφράστηκε μερικές φορές η άποψη ότι το πρόγραμμα ήταν “φτωχό”, ιδιαίτερα σε σχέση με την απουσία θιάσων κρατικών θεάτρων και ΔΗΠΕΘΕ από την Ελλάδα. Η απάντηση είναι απλή: ο μειωμένος προϋπολογισμός σημαίνει πως τέτοιες παραγωγές, που έχει στο παρελθόν φιλοξενήσει συχνά το φεστιβάλ, είναι τώρα εκτός των δυνατοτήτων του. Ελπίζουμε ότι αυτή η περίοδος λιτότητας θα είναι σύντομη. Πάντως η επιλογή παραγωγών μικρότερης κλίμακας δεν σημαίνει απαραίτητα και μειωμένη ποιότητα ή μειωμένο ενδιαφέρον.

Μια τελευταία σκέψη για το φετινό φεστιβάλ. Οι διοργανωτές έκαναν το πρώτο βήμα προς την προσέλκυση ξένων επισκεπτών στην Κύπρο, με πιο δυναμικό τρόπο απ’ ό,τι ώς τώρα. Η πρώτη έμπρακτη συνεργασία με την τουριστική βιομηχανία σχεδόν εκτροχιάστηκε κι αυτή από το κούρεμα και τον πανικό που το ακολούθησε, αλλά στο τέλος έγινε. Τα αποτελέσματα είναι μια θετική υπόσχεση για το μέλλον. Η θερμή αντίδραση των ξένων, που μέχρι τώρα δεν ενημερώνονταν σωστά για το φεστιβάλ, αλλά και γενικότερα για την πολιτιστική ζωή του τόπου, δείχνει ότι μπορεί να γίνει η Κύπρος πολιτιστικός προορισμός και να προσελκύσει υψηλού επιπέδου τουρισμό. Τουλάχιστον, μπορούμε να δείξουμε ότι προσφέρουμε κάτι παραπάνω από θάλασσα, σουβλάκι και το birthplace of Aphrodite.

Πώς θα προχωρήσει τώρα το φεστιβάλ; Στην αποπνικτική εποχή που περνάμε της οικονομικής τυραννίας, ίσως η εξέλιξη σημαίνει επιβίωση. Πολλά τα ερωτήματα: θα περιλαμβάνονται σύγχρονες διασκευές ή αυστηρά μόνο τα έργα ως έχουν; Μπορούν να δημιουργηθούν παράλληλες δραστηριότητες, εργαστήρια, σεμινάρια, μικρότερες παραστάσεις; Πώς το φεστιβάλ θα εκπαιδεύσει το κοινό στις σύγχρονες τάσεις, ικανοποιώντας ταυτόχρονα την επιθυμία για “κλασικές” παραστάσεις; Αλλά το πιο σημαντικό, πώς θα εισακουστεί η άποψή μας ότι η συνεχιζόμενη κρατική στήριξη του φεστιβάλ είναι απαραίτητη και ωφέλιμη για την Κύπρο και την οικονομία της; Για την ακρίβεια, πρέπει να απαιτήσουμε ακόμα περισσότερη στήριξη και προβολή από όλους τους θεσμούς που συν-διοργανώνουν και στηρίζουν το φεστιβάλ. Εμείς, το κυπριακό θεατρικό κοινό, οφείλουμε να πείσουμε την πολιτεία πως είναι θέμα εθνικό, οικονομικό και καλλιτεχνικό, θέμα μελλοντικών γενεών, αλλα και [πνευματικής] επιβίωσης στο παρόν.

Η θερμή αντίδραση των ξένων, που μέχρι τώρα δεν ενημερώνονταν σωστά για το φεστιβάλ αλλά και γενικότερα για την πολιτιστική ζωή του τόπου, δείχνει ότι μπορεί να γίνει η Κύπρος πολιτιστικός προορισμός και να προσελκύσει υψηλού επιπέδου τουρισμό. Τουλάχιστον, μπορούμε να δείξουμε ότι προσφέρουμε κάτι παραπάνω από θάλασσα, σουβλάκι και το birthplace of Aphrodite

φωτογραφία :«Μήδεια», από τη νεοσύστατη θεατρική ομάδα Built Up Area, σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Λάρκου. Το έργο παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του φετινού Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Stefano Boseggia).

* Η Μαγδαλένα Ζήρα είναι σκηνοθέτις, ερευνήτρια του αρχαίου ελληνικού δράματος και από το 2011 γραμματέας του διοικητικού συμβουλίου του Κυπριακού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου

+ http://www.greekdramafest.com