Γράφει η Νάσα Παταπίου

Δεν είναι λίγο η ίδια η βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο να δίνει ως δωρεά αριθμό γαιών - το περίφημο «πόθεν έσχες» αναζητείται και στην περίπτωση της Μαρία Flatro, η οποία κληρονόμησε το φέουδο Mofesia τω καιρώ εκείνω.

Μια απόφαση του Συμβουλίου των Δέκα, με ημερομηνία 14 Ιουνίου 1565, σχετικά με κάποιες γαίες στην Κύπρο με το όνομα Mofesia ή Motesia και με ιδιοκτήτρια την αρχόντισσα, προφανώς, Μαρία Flatro, μας ώθησε σε περαιτέρω έρευνα ώστε να γνωρίσουμε περισσότερα για την ίδια, η οποία είχε κληρονομήσει από τους προγόνους της το φέουδο Mofesia. Ας σημειωθεί ότι οι γαίες αυτές αποτελούσαν δωρεά της ίδιας της θρυλικής βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο. Ασφαλώς, η Μαρία ανήκε στη μεγάλη και πολύκλαδη οικογένεια των Flatro, που είχε πραγματικά γράψει ιστορία κατά τους χρόνους της Φραγκοκρατίας και Βενετοκρατίας στην Κύπρο και της οποίας ένα μέλος, κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, έγινε ποντίφικας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ότι τα βενετικά έγγραφα και γενικά οι πηγές μάς αποκάλυψαν ότι η αρχόντισσα αυτή, η Μαρία Flatro, δεν ήταν άλλη παρά η σύζυγος του φεουδάρχη Tutio Costanzo, που είχε καλύψει τις δαπάνες για την ανέγερση το 1567 του ομώνυμου προμαχώνα, προς τα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας. Βίωσε και αυτή μαζί με τον σύζυγο και την οικογένειά της τα δεινά της πολιορκίας και της πτώσης της Λευκωσίας και, τέλος, κατόρθωσε και κατέφυγε, πού αλλού, παρά στην πόλη των τεναγών, εκεί, όπου είχαν συσπειρωθεί οι πρόσφυγες Κύπριοι, μετά το 1570-1571.

Βιογραφικά στοιχεία της Μαρίας

Η οικογένεια των Flatro συνδέθηκε με επιγαμίες με άλλες σπουδαίες οικογένειες της μεγαλονήσου, όπως τον βασιλικό οίκο των Lusignan και τις οικογένειες των Βουστρωνίων, των Δενόρες, των Μισταχιέλη και άλλων. Ποια ήταν όμως η Μαρία Flatro και σε ποιον κλάδο ανήκε της ίδιας οικογένειας; Σύμφωνα με τις πηγές, ήταν ανεψιά του Βαλιάνου (Balian) Flatro και θυγατέρα ενός αδελφού του, μάλλον του Ιωάννη, όπως καταδεικνύεται σε άλλη πηγή. Τα στοιχεία αυτά μας επιτρέπουν ν’ ανιχνεύσουμε τη συγγενική της σχέση με τον ιστορικό Στέφανο Lusignan, ο οποίος έλκει την καταγωγή του όχι μόνο από τον ομώνυμο βασιλικό οίκο της Κύπρου, αλλά και από την πλευρά της μητέρας του, κατάγεται από τους Flatro. Η μητέρα του Στέφανου, Λουκρητία Flatro, που είχε παντρευτεί τον Ιάσονα Lusignan, ήταν θυγατέρα του Balian. Kαι, αφού ο πατέρας της Μαρίας, Ιωάννης, ήταν αδελφός του παππού του Στέφανου Balian, τότε, χωρίς αμφιβολία, η μητέρα του Στέφανου και η Μαρία ήταν πρωτοξάδελφες. Αποτελεί ενδιαφέρουσα είδηση ότι μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Οθωμανούς η μητέρα του Στέφανου, όπως ο ίδιος αναφέρει, είχε συναντηθεί με την εξαδέλφη της Μαρία Flatro, στη Βενετία, όπου είχαν καταφύγει εκεί και οι δυο ως πρόσφυγες. Επίσης, και πάλι ο Lusignan, όπως σημειώνει σ’ ένα από τα έργα του, ο Έκτορας Flatro, φεουδάρχης της Κρίτου Τέρρας ήταν επίσης εξάδελφος της μητέρας του και ασφαλώς αδελφός της Μαρίας. Από ανέκδοτη πηγή αντλούμε και την πληροφορία ότι ο Έκτορας, γιος του Ιωάννη Flatro, ήταν πρώτος εξάδελφος με τον Ανδρέα Μισταχιέλη. Ο αδελφός της Μαρίας ήταν έμπορος και ζούσε στη Βενετία, ενώ, αργότερα, εγκαταστάθηκε στην Κύπρο και έχασε τη ζωή του το 1570, κατά την πολιορκία της Λευκωσίας. Ο Έκτορας Flatro υπογράφει και ως μάρτυρας το 1538, στη διαθήκη του Ευγενίου Συγκλητικού, κόμη Rochas. Ο θείος της Μαρίας και παππούς του Στέφανου, Βαλλιάνος Flatro, ήταν χωρίς αμφιβολία ορθόδοξος, αφού αυτό μαρτυρείται στις πηγές, και επιπρόσθετα ενίσχυσε το 1529 με ένα μεγάλο ποσό, που ανερχόταν στα 1.250 δουκάτα, την ορθόδοξη γυναικεία μονή της Παναγίας (monasterio delle donne), στη Λευκωσία, η οποία είχε σχεδόν καταστραφεί και έπρεπε να επισκευαστεί και να συντηρηθεί. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι αρκετά μέλη της οικογένειας ήταν ορθόδοξου δόγματος αφού κτίτορας και μιας άλλης ορθόδοξης μονής στη Λευκωσία και αφιερωμένης στον Σωτήρα και γνωστής και ως μονής Flatro ήταν ο Giodin Flatro. Tέλος, μια άλλη τρανή απόδειξη ότι πολλά μέλη της οικογένειας των Flatro ανήκαν στο ορθόδοξο δόγμα αποτελεί το γεγονός ότι ένας Αλέξανδρος Flatro, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε, είχε ενταφιαστεί στον Καραβά, στην ορθόδοξη μονή της Παναγίας της Αχειροποιήτου.

Ο λόγιος αδελφός της Παύλος Flatro

Η Μαρία Flatro ήταν αδελφή, επίσης, του Παύλου Flatro, ενός λογίου που είχε σπουδάσει στην Πάδοβα και που τον συναντούμε να ζει στην Κύπρο την περίοδο που ξεσπά η διαμάχη μεταξύ του Νεοφύτου Λογαρά, ορθοδόξου αρχιεπισκόπου Κύπρου και του Λατίνου αρχιεπισκόπου Φιλίππου Μοcenigo. Ο Παύλος Flatro υπήρξε λόγιος και πριν από μερικά χρόνια είχαμε εντοπίσει ένα ρητορικό του λόγο, για τον οποίο κάνουμε αναφορά σε μελέτη μας. Ο ρητορικός αυτός λόγος είχε συνταχθεί για να εγκωμιάσει το έργο του στρατιωτικού μηχανικού Ιούλιου Savorgnano, που είχε επιτελέσει με την οχύρωση της Λευκωσίας. Ο Παύλος Flatro, σύμφωνα με αναφορά του Ιωάννη Loredano, είχε συνθέσει «Ημερολόγια», τα οποία είχε χρησιμοποιήσει ο ίδιος. Το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή ο Παύλος Flatro συνέθεσε «Ημερολόγια», επιβεβαιώνεται και στο έργο του Ερρίκου Κατερίνου Davila.

Ο σύζυγός της, Τutio Costanzo

Η Μαρία Flatro είχε νυμφευθεί και ένα διακεκριμένο μέλος της κυπριακής κοινωνίας, από τη σπουδαία οικογένεια Costanzo. O σύζυγός της δεν είναι άλλος παρά ο κτίτορας του ομώνυμου προμαχώνα της Λευκωσίας Tutio Costanzo και δισεγγονός του ομώνυμού του και γενάρχη της οικογένειας στην Κύπρο. Κατά τον Φλώριο Βουστρώνιο, η οικογένεια αυτή καταγόταν από τη Νεάπολη της Ιταλίας. Το 1545, ο Tutio Costanzo ως φεουδάρχης και οικονομικά εύρωστος ζήτησε άδεια και του εδόθη από τις βενετικές αρχές για να οπλοφορεί. Ο Λεονάρδος Donα, γιος του Βενετού τοποτηρητή της Κύπρου και μετέπειτα δόγης, το 1556, μας πληροφορεί σε σημείωμα ανέκδοτου ημερολογίου του ότι ο Tutio Costanzo ήταν ιδιοκτήτης όλης της περιοχής, στους πρόποδες του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα. Κατά τις παραμονές της πολιορκίας της πρωτεύουσας ο σύζυγος της Μαρίας Flatro ήταν ένας από τους τρεις επιτρόπους της Κοινότητας της Λευκωσίας.

Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και της κυρίευσης της Λευκωσίας μνημονεύεται ο ρόλος του Tutio Costanzo σ’ όλες τις σύγχρονες αφηγήσεις για την άλωση της πόλης. Ο Πέτρος Valderio αναφέρει ότι ο Costanzo υπερασπίστηκε τη Λευκωσία και η στολή που φορούσε κατά την άμυνα της πόλης καθώς και τα όπλα με τα οποία ήταν εφοδιασμένος άξιζαν χίλια δουκάτα! Ο ίδιος συγγραφέας διατείνεται ότι σ’ αυτόν ανετέθη από τον Λαλά Μουσταφά να μεταφέρει το κεφάλι του Dandolo σ’ έναν δίσκο, στην Αμμόχωστο, και να ζητήσει εκ μέρους του από τον Bragadin να παραδώσει την πόλη. Σε άλλη πηγή αναφέρεται ότι ο Βενετός τοποτηρητής Νικόλαος Dandolo του είχε δώσει εντολή να παραδώσει τα κλειδιά της πόλης, αλλά ήταν ήδη αργά, γιατί οι εχθροί εισχώρησαν και σχεδόν είχαν καταλάβει τη Λευκωσία. Τελικά, ο Costanzo όπως αναφέρεται στον «Θρήνο της Κύπρου», κατέφυγε στην ύπαιθρο για να γλυτώσει και κατάντησε ζητιάνος για να επιβιώσει ενώ διέμενε με τη σύζυγό του Μαρία Flatro σ’ ένα φτωχόσπιτο. «Και κείνου η αρχόντισσα έσσω’τον’ σφαλισμένη/’ς έναν σπιτόπουλλον μικρόν ήτον εκεί κρυμμένη».

Τα στοιχεία αυτά δεν επιβεβαιώνονται όμως από καμία άλλη πηγή. Ασφαλώς, ο Costanzo, όπως αναφέρει ο Άγγελος Calepio, είχε αιχμαλωτιστεί και στη συνέχεια θα κατέβαλλε μεγάλα ποσά ή πολύτιμα αντικείμενα για ν’ αποκτήσει τόσο αυτός όσο και η οικογένειά του την ελευθερία τους και να μεταβούν στη Βενετία. Το 1573, βρισκόταν όντως στη Βενετία και με δικαστικούς αγώνες είχε διεκδικήσει περιουσιακά στοιχεία, από συγγενείς του στο Castelfranco. Την ίδια εποχή η σύζυγός του είχε συναντήσει στη Βενετία, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, την εξαδέλφη της Λουκρητία Lusignan.

Γιατί δωρεά της βασίλισσας;

Τίθεται το ερώτημα γιατί η βασίλισσα Κορνάρο παραχώρησε στους προγόνους της Μαρίας Flatro τις γαίες (terreni) Mofesia, όπως η ίδια αναφέρει, σε αίτημά της στις βενετικές αρχές, όταν η βενετική διοίκηση θέλησε να της αφαιρέσει το εν λόγω φέουδο. H είδηση που έχουμε αντλήσει από ανέκδοτη πηγή, ότι η οικογένεια Μισταχιέλη συνδεόταν με την οικογένεια Flatro με στενούς συγγενικούς δεσμούς, μας οδηγεί σε σκέψεις και συμπεράσματα. Ο φεουδάρχης Ανδρέας Μισταχιέλης ήταν πρώτος εξάδελφος της Μαρίας Flatro, άρα η μητέρα της ανήκε στο γένος Μισταχιέλη. Ποια ήταν η σχέση της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο αλλά και του συζύγου της Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β΄ Lusignan με μέλη της οικογένειας Μισταχιέλη; Ως γνωστόν, ο Φίλιππος Μισταχιέλης ήταν στενός συνεργάτης του βασιλιά και για τις υπηρεσίες του του είχε παραχωρήσει τα Κελλιά της Λάρνακας και τη Χάρτζια, στο διαμέρισμα της Κερύνειας. Είχε σταλεί εκ μέρους του το 1469, στη Βενετία, για να ζητήσει σε γάμο την Αικατερίνη Κορνάρο και ο ίδιος όταν έγινε ο γάμος δι’ αντιπροσώπου και πάλι εκπροσώπησε τον βασιλιά. Το επόμενο έτος, όταν επέστρεψε στην Κύπρο, τον βρήκε ο θάνατος. Η Αικατερίνη Κορνάρο αναφέρεται σε ανέκδοτη πηγή στην περίπτωση του Φίλιππου Μισταχιέλη και σημειώνει ότι ο αιφνίδιος θάνατός του άφησε ορφανή και απροστάτευτη την πολυμελή οικογένειά του. Η βασίλισσα, για να ενισχύσει την ορφανή οικογένεια Μισταχιέλη προσέλαβε την Έλενα, μία από τις θυγατέρες του Ανδρέα στην Αυλή της και υποσχέθηκε να της καταβάλει ως προίκα 200 δουκάτα. Υποθέτουμε, εύλογα, ότι η Μαρία Flatro, σύζυγος του Tutio Costanzo, ήταν οπωσδήποτε εγγονή ή μάλλον δισεγγονή του Ανδρέα Μισταχιέλη. Με τα προαναφερθέντα εξηγείται γιατί το φέουδο Mofesia -για το οποίο δυστυχώς δεν κατορθώσαμε να εντοπίσουμε καμιά άλλη πληροφορία- είχε παραχωρηθεί στους προγόνους της Μαρίας από την ίδια τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο… Οι αρχειακές μαρτυρίες είναι βέβαιο ότι φωτίζουν διάπλατα και τις σελίδες της μικροϊστορίας…