Γράφει η Νάσα Παταπίου

Ένα οικόσημο στην οδό Αρσινόης στη Λευκωσία οδηγεί στην οικογένεια Priuli, επιφανή οικογένεια πατρικίων πολλά μέλη της οποίας υπηρέτησαν στην Κύπρο κατά τη Βενετοκρατία

Το 1947 ένας κάτοικος Λευκάρων είχε αγοράσει δύο παλιά σπίτια επί της οδού Αρσινόης στην εντός των τειχών Λευκωσία και στη συνέχεια τα κατεδάφισε, για να οικοδομήσει υπόγειο και κατοικία. Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής για τη θεμελίωση ήρθε στο φως ένα καλώς διατηρημένο οικόσημο χαραγμένο σε μαρμάρινη επιφάνεια.

Το τμήμα Αρχαιοτήτων, αν και είχε επιληφθεί της υπόθεσης, σύμφωνα με τα όσα μας ανέφερε η σημερινή ιδιοκτήτρια της εν λόγω κατοικίας, επειδή η μητέρα της δεν θέλησε να παραδώσει το οικόσημο, τελικά το τμήμα της επέτρεψε να το κρατήσει με την προϋπόθεση να το τοποθετήσει στον τοίχο της εισόδου στην υπό ανέγερση κατοικία, όπως και έγινε. Αργότερα, με την ανακαίνιση της κατοικίας, το οικόσημο τοποθετήθηκε σε τοίχο στο εσωτερικό της εισόδου.

Το οικόσημο της οδού Αρσινόης είναι και αυτό ένα αδιάψευστο τεκμήριο της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο, το οποίο εντοπίσαμε στις εδώ και χρόνια περιπλανήσεις μας, όχι μόνο στην έρευνα και ανάγνωση εγγράφων με ηλικία πέραν των πεντακοσίων ετών στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας, αλλά και στους δρόμους της Φωτολάμπουσας ή Φωτολαμπούς πόλης, όπως αναφέρει τη Λευκωσία ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός. Επιπρόσθετα, το οικόσημο αυτό μαρτυρεί και το πέρασμα από την Κύπρο μελών της γνωστής βενετικής οικογένειας Priuli. Ναι, γιατί αρκετά μέλη της ίδιας οικογένειας υπηρέτησαν σε υψηλές θέσεις στην Κύπρο.

Η οικογένεια Priuli, επιφανής βενετική οικογένεια πατρικίων, είχε δώσει τρεις δόγηδες κατά τους 16ο και 17ο αιώνες και πολλά μέλη της κατά τη Βενετοκρατία υπηρέτησαν στην Κύπρο σε υψηλές δημόσιες θέσεις. Επίσης, πολλά έγγραφα σχετιζόμενα με την Κύπρο φέρουν την υπογραφή του Lorenzo Priuli, ογδοεικοστού δεύτερου δόγη της Βενετίας, που είχε βασιλεύσει από το 1556 έως το 1559 και σύζυγός του ήταν η Zilia από την οικογένεια Dandolo. Σχετικά με μέλη της οικογένειας που υπηρέτησαν στην Κύπρο, αναφέρουμε ενδεικτικά έναν Λατίνο Αρχιεπίσκοπο, έναν τοποτηρητή, έναν σύμβουλο, ένα καπιτάνο Αμμοχώστου και τρεις καπιτάνους των Αλυκών Λάρνακας καθώς και άλλους.

Φραγκίσκος και Νικόλαος Priuli

Από την αρχή της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο είχε αποφασιστεί ποσοστό δέκα τοις εκατόν των κανονικών εσόδων του κυπριακού Δημόσιου Ταμείου να διατεθεί για τις επισκευές του οχυρωματικού περιβόλου της Αμμοχώστου. Η απόφαση αυτή είχε ληφθεί για πρώτη φορά από τον Φραγκίσκο Priuli, αρχιναύαρχο του ενετικού στόλου - ο οποίος είχε διοριστεί στη θέση αυτή στις 21 Ιανουαρίου 1486. Στον Φραγκίσκο Priuli οφείλεται και η σύλληψη και αποστολή στη Βενετία μελών που ήταν εναντίον της βενετικής παράταξης στη μεγαλόνησο, για να τιμωρηθούν. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Rizzo Marino από τη Σικελία.

Τα ίχνη του άφησε στην Κύπρο και ένα άλλο μέλος της οικογένειας Priuli, ο Νικόλαος Priuli, που είχε υπηρετήσει ως καπιτάνος Αμμοχώστου στην Κύπρο στα τέλη του 15ου αιώνα, δηλαδή κατά τα πρώτα χρόνια όταν η Κύπρος πέρασε στην εξουσία των Βενετών. Σε μαρμάρινη επιγραφή, στην πύλη της θάλασσας της οχύρωσης της Αμμοχώστου, μαρτυρείται ότι οι εργασίες του φρουρίου που πραγματοποιούνταν κατά την ίδια περίοδο είχαν τελειώσει το 1496, όταν καπιτάνος της πόλης ήταν ο Νικόλαος Priuli.

Καπιτάνοι των Αλυκών Λάρνακας

Στις πηγές μνημονεύονται τρία μέλη της οικογένειας Priuli που διετέλεσαν καπιτάνοι των Αλυκών Λάρνακας. Όπως πληροφορούμαστε από ανέκδοτη πηγή, στις 3 Απριλίου 1534, οι βενετικές αρχές είχαν διορίσει για διετή θητεία στην Κύπρο ως καπιτάνο Αλυκών τον Ανδρέα Priuli, υιό του Bono. H θητεία του θα άρχιζε από τις 25 Αυγούστου 1534 και θα έληγε στις 24 Απριλίου 1536. Τον Ανδρέα Priuli διαδέχθηκε στην ίδια θέση ως καπιτάνος των Αλυκών ένα άλλο μέλος της ίδιας οικογένειας Βενετών πατρικίων, αλλά δεν γνωρίζουμε ποια συγγένεια συνέδεε τους δύο Βενετούς αξιωματούχους. Διάδοχος του Ανδρέα Priuli ήταν ο Δονάτος Priuli, γιος του Ρομπέρτο, που είχε διοριστεί τον Νοέμβριο του 1536 ως καπιτάνος Αλυκών. Η θητεία του θα άρχιζε τον Απρίλιο του 1537 και θα τερματιζόταν τον Δεκέμβριο του 1539.

Το 1558, όπως μας γνωστοποιείται από άλλη πηγή, στην Κύπρο υπηρετούσε ως camerlengo, δηλαδή ως υπάλληλος του Δημόσιου Ταμείου, ο Alvise Priuli. Την ίδια εποχή τοποτηρητής Κύπρου ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Dona, ο πατέρας του μετέπειτα δόγη Λεονάρδου Dona, που διέσωσε πλήθος ειδήσεων για την Κύπρο όταν συνόδευσε τον πατέρα του και έζησε μαζί του για δύο χρόνια στη μεγαλόνησο. Επιστολή του τοποτηρητή Dona με ημερομηνία 25 Ιουλίου 1558, η οποία απευθύνεται στη μητρόπολη Βενετία, αναγγέλλει τον θάνατο του καπιτάνου Αλυκών Λάρνακας Φραγκίσκου Boldu. Στη θέση του Boldu, όπως γράφει ο τοποτηρητής, διορίστηκε ο έως τότε υπάλληλος του Δημόσιου Ταμείου Alvise Priuli. Με τα πιο πάνω στοιχεία τεκμηριώνεται ότι είχαν υπηρετήσει στις Αλυκές ως καπιτάνοι τρία μέλη από τη βενετική οικογένεια πατρικίων Priuli.

Μαρκαντώνιος Priuli

Ένας από τους δύο Βενετούς συμβούλους της διοίκησης στην Κύπρο, και τελευταίους επί Βενετοκρατίας συμβούλους στη μεγαλόνησο, ήταν ο Μαρκαντώνιος Priuli. Έζησε την πολιορκία και την άλωση της Λευκωσίας το 1570 και υπέστη τόσο αυτός όσο και η οικογένειά του τα δεινά της οθωμανικής κατάκτησης. Είχε διοριστεί στη μεγαλόνησο το 1568. Ο Άγγελος Καλέπιος στην αφήγηση της πολιορκίας και άλωσης της Λευκωσίας το 1570 από τους Οθωμανούς αναφέρει ότι ο Μαρκαντώνιος Priuli συνελήφθη αιχμάλωτος στις 9 Σεπτεμβρίου 1570 όταν έπεσε η πόλη, ενώ άλλες πηγές αναφέρουν ότι είχε φονευθεί.
Σε μια κατάσταση με τα ονόματα ατόμων, της άρχουσας βέβαια τάξης, που σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν από τους Οθωμανούς στη Λευκωσία το 1570, την οποία απέστειλε από την Κωνσταντινούπολη στις 18 Απριλίου 1571 ο Βενετός βάιλος, αναφέρεται και ο γιος του τελευταίου επί Βενετοκρατίας συμβούλου Μαρκαντώνιου Alvise Priuli. Μεταξύ των αιχμαλώτων σημειώνεται και "ο άρχοντας Παύλος, γιος του εκλαμπρότατου συμβούλου Priuli".

Σεβαστιανός Priuli

Το 1496 είχε εκλεγεί στη θέση του Λατίνου Αρχιεπισκόπου Λευκωσίας ο Σεβαστιανός Priuli (ή Priolis), αποστολικός πρωτονοτάριος, γιος του επιτρόπου του Αγίου Μάρκου Πέτρου Priuli και συγγενής του Φραγκίσκου Priuli, γενικού καπιτάνου, ο οποίος είχε δεχθεί την παραίτηση της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο το 1489. Συγκεκριμένα στις 25 Μαρτίου 1496 η βενετική Γερουσία έδινε τη συγκατάθεσή της για τον διορισμό του Σεβαστιανού Priuli ως Αρχιεπισκόπου Κύπρου. Η λατινική Αρχιεπισκοπή Κύπρου χήρευε άλλωστε για μεγάλο χρονικό διάστημα και έπρεπε να πληρωθεί η θέση του Αρχιεπισκόπου.

Η Γερουσία μετά τον διορισμό του Σεβαστιανού Priuli τού έδωσε εντολές να λάβει αμέσως ό,τι αρχιεπισκοπική ιδιοκτησία ανήκε σ' αυτόν. Όπως τεκμηριώνεται από διάφορα σχετικά έγγραφα τα οποία συντάχθηκαν στη Λευκωσία και υπογράφονται από τον ίδιο, πρέπει ο Αρχιεπίσκοπος να είχε αφιχθεί στην έδρα του. Ο Σεβαστιανός Priuli έφερε επίσης και τον τίτλο του αποστολικού λεγάτου της Αγίας Έδρας στην Ανατολή (Sebastianum Priolum, dignissimun Cipri archiepiscopum et legatum natum). Ήταν λόγιος και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τους σύγχρονούς του. Ήταν πολύγλωσσος και γνώριζε μεταξύ άλλων ελληνικά. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούνται άλλωστε και σε επιτύμβια πλάκα. Δυστυχώς, ο Σεβαστιανός Priuli πέθανε αρκετά νέος, μόλις σαράντα δύο ετών, στις 2 Οκτωβρίου 1502, αφού πρόλαβε να επιστρέψει στην πατρίδα του τη Βενετία και ετάφη στον Άγιο Μιχαήλ στο Μουράνο.

Το οικόσημο στην οδό Αρσινόης

Το οικόσημο της οικογένειας Priuli το οποίο διασώθηκε στην Κύπρο και βρίσκεται στο εσωτερικό της εισόδου της κατοικίας επί της οδού Αρσινόης στην εντός των τειχών Λευκωσία ανήκει αδιαμφισβήτητα σ' αυτόν τον ίδιο τον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας Σεβαστιανό Priuli. Η θέση μας αυτή θεμελιώνεται στα εξής σημεία: πρώτον, στον σταυρό που είναι χαραγμένος πάνω από το οικόσημο, και δεύτερον στα αρχικά του ονόματος του Αρχιεπισκόπου, αφού στα αριστερά του οικοσήμου υπάρχει εγχάρακτο ένα κεφαλαίο γράμμα S, δηλαδή Sebastiano, και στα δεξιά ένα κεφαλαίο γράμμα P, δηλαδή Priuli.

Τέλος, σημειώνουμε ότι το οικόσημο Priuli διασώζεται και σε επιτύμβια πλάκα στην Αμμόχωστο κάποιου άλλου μέλους με καταγωγή από τη μεγάλη αυτή βενετική οικογένεια. Ονομαζόταν, όπως πληροφορούμαστε από το επιτύμβιό του, Μπερναρδίνος, ήταν γιος του Μάρκου και αδελφός του Μαρίνου και πέθανε πρόωρα το 1473... Όσο για το οικόσημο της οδού Αρσινόης του Σεβαστιανού Priuli, το οποίο, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε, ήταν τοποθετημένο σε αψίδα και βρέθηκε κατά την εκσκαφή του χώρου, φαίνεται πως μας υποδεικνύει τη θέση μεγάρου στο οποίο διέμενε τότε ο Λατίνος Αρχιεπίσκοπος. Οι γνώσεις μας σχετικά με την τοπογραφία της μεσαιωνικής Λευκωσίας είναι βέβαιο ότι συνεχώς εμπλουτίζονται.

Φωτογραφία: Το οικόσημο της βενετικής οικογένειας Priuli, που βρέθηκε το 1947 κατά τη διάρκεια ανασκαφής για θεμελίωση κατοικίας σε χώρο δύο παλαιών κατοικιών που κατεδαφίστηκαν επί της οδού Αρσινόης. Πρόκειται για το οικόσημο του Λατίνου Αρχιεπισκόπου Κύπρου [1496-1502] αλλά και λογίου Sebastiano Priuli, γεγονός το οποίο συνάγεται από τον σταυρό που φέρει στο επάνω μέρος και τα αρχικά του ονόματός του δεξιά και αριστερά στο οικόσημο.