Γράφει η Νάσα Παταπίου

Για το χωριό Αβδελλερό

Είναι βέβαιο ότι το Αβδελλερό συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων των ελάχιστων χωριών που δημιουργήθηκαν στην Κύπρο κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε βενετική πηγή του 1565, στην οποία καταγράφονται τα έως τότε υφιστάμενα χωριά της Κύπρου καθώς και απογραφή των φραγκομάτων, δηλαδή των ελεύθερων καλλιεργητών αρσενικού γένους, που είχαν διενεργήσει οι Βενετοί. Επί Βενετοκρατίας το Αβδελλερό ανήκε στο διαμέρισμα της Μεσαορίας ενώ σήμερα ανήκει στην επαρχία Λάρνακας. Κατά τη Βενετοκρατία αποτελούσε δίδυμο οικισμό με τη Morothini, γιατί στην προαναφερόμενη πηγή αναγράφεται Avdellero over (ή αλλιώς, διαφορετικά) Morothini. Το 1565 ο αριθμός των ελεύθερων καλλιεργητών του Αβδελλερού ήταν μόνο οκτώ άτομα, στοιχείο το οποίο μαρτυρεί ότι ο οικισμός του Αβδελλερού άρχισε μόλις τότε να δημιουργείται.

Φαίνεται ότι με την πάροδο των ετών εγκαταλείφθηκε ο οικισμός Morothini και στη συνέχεια αναπτύχθηκε ο οικισμός του Aβδελλερού, ή μάλλον χάθηκε το όνομα Morothini και επεκράτησε αυτό του Αβδελλερού. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο οικισμός Morothini σημειώνεται στην πηγή του 1565 στο διαμέρισμα Αλυκών, και είχε τότε τριάντα επτά ελεύθερους καλλιεργητές. Επιπρόσθετα στην προαναφερόμενη πηγή του 1565, στο διαμέρισμα των Αλυκών, σημειώνεται και το χωριό Άγιος Ιωάννης Μοροθίνης (San Zuan Morothini) χωρίς αριθμό φραγκομάτων. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι ήδη ο οικισμός είχε μάλλον ερημωθεί και εγκαταλειφθεί. Ο οικισμός αυτός διασώθηκε ως τοπωνύμιο Αϊ-Γιάννης και στον ίδιο χώρο, όπως αναφέρεται, παλαιότερα υπήρχαν ερείπια του μεσαιωνικού αυτού οικισμού.

 Βενετικό έγγραφο για το Αβδελλερό

Το Αβδελλερό σχετίζεται, όπως μας αποκάλυψε ανέκδοτη βενετική πηγή, με την οικογένεια των Συγκλητικών, όπως άλλωστε και πολλά χωριά του διαμερίσματος Λάρνακας. Ως γνωστόν η μεγάλη φεουδαρχική οικογένεια των Συγκλητικών και συγκεκριμένα ο Ευγένιος Συγκλητικός, καταβάλλοντας και ένα υπέρογκο ποσό χρημάτων στη Δημοκρατία της Βενετίας, απέκτησε και τον τίτλο ευγενείας της κομητείας Rochas. Ο Ευγένιος Συγκλητικός, κόμης Rochas, κατείχε ως φέουδα την Αλαμινό, την Ποταμιά, τη Μόρφου, την Αραδίππου και τα γύρω χωριά, καθώς και τη Λάρνακα. Mε το Αβδελλερό σχετίζεται, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια, ο Πέτρος Συγκλητικός, σύμφωνα με έγγραφο των αρχών του έτους 1550.

Τίθεται το ερώτημα ποιος ήταν ο Πέτρος Συγκλητικός. Ως γνωστόν, και ακολουθώντας πάντοτε τις πηγές, ο Ευγένιος Συγκλητικός, κόμης Rochas, είχε αδελφό με το όνομα Πέτρος, ο οποίος στις αρχές του 16^ου αιώνα ζούσε στη Ρόδο και είχαν γίνει προσπάθειες από τον μεγάλο του αδελφό Νικόλαο να τον βοηθήσει ώστε να επαναπατριστεί. Ο Πέτρος Συγκλητικός όμως που σχετίζεται με το Αβδελλερό είναι νεότερος, αφού το σχετικό έγγραφο είναι του 1550. Η διαθήκη του Ευγενίου Συγκλητικού λύνει το αίνιγμα και δίνει την απάντηση. Ο μεγαλοφεουδάρχης, το 1538, όταν συνέτασσε τη διαθήκη του, αναφερόταν μεταξύ άλλων και στον νόθο γιο του Πέτρο. Του κληροδοτούσε, όπως διαβάζουμε στη διαθήκη του, ετησίως πενήντα τέσσερα δουκάτα τα οποία θα εισέπραττε ισοβίως. Σε περίπτωση θανάτου του νόθου γιου του Πέτρου, όπως όριζε ο διαθέτης, όφειλε ο πρωτότοκος υιός του Ιάκωβος το πιο πάνω ποσό των πενήντα τεσσάρων δουκάτων να το διαθέτει την Αγία Εβδομάδα σε τέσσερα πολύ φτωχά και τίμια κορίτσια για να παντρευτούν. Αλλά ακόμη και σε περίπτωση θανάτου του πρωτότοκού του, όπως όριζε στη διαθήκη του ο κόμης Rochas, τα χρήματα που προορίζονταν για τον νόθο του γιο Πέτρο όριζε τότε να παραδίδονται στο Φιλόπτωχο Ίδρυμα του Ελέους (Pieta) της Λευκωσίας ώστε να δαπανώνται για άπορα κορίτσια. Ο Πέτρος Συγκλητικός πρέπει επίσης να ταυτιστεί με τον ομώνυμο Κύπριο ευγενή που είχε φιλοξενήσει στην κατοικία του το 1552-1553 τον μουσουργό Ιωάννη Δομίνικο La Martoretta, από την Καλαβρία, ο οποίος αργότερα του είχε αφιερώσει μια συλλογή μαδριγαλίων.

Στις 24 Ιανουαρίου 1556 κατά το βενετικόν έθος, δηλαδή το 1557, το Κολλέγιο των Δέκα, το οποίο αργότερα μετονομάσθηκε σε Κολλέγιο των Είκοσι Σοφών του σώματος της Συγκλήτου (Collegio sei X, poi XX, Savi del corpo del Senato), συνήλθε και πήρε μια απόφαση που αφορούσε τις γαίες αυτές στο Αβδελλερό. Η εν λόγω απόφαση ακύρωνε ουσιαστικά δικαστική απόφαση που εξέδωσαν οι Βενετοί ρέκτορες της Κύπρου, στις 18 Φεβρουαρίου 1549, δηλαδή το 1550, που ουσιαστικά επέβαλλε να τεθούν σε πλειστηριασμό κτήματα αποκαλούμενα Αβδελλερό (terreni detti Audellero). Εναντίον της απόφασης είχε στραφεί ο Πέτρος Συγκλητικός γιατί στην ίδια περιοχή κατείχε κτήματα και είχε κάνει βελτιωτικά έργα. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η πηγή αυτή μας πληροφορεί ότι το Αβδελλερό ως οικισμός δημιουργήθηκε επί βενετοκρατίας, αλλά και ότι κάποιες γαίες στην περιοχή του οικισμού ανήκαν στον Πέτρο Συγκλητικό, νόθο γιο του κόμη Rochas. To πιο πάνω έγγραφο είναι το πιο παλαιό και το μόνο στο οποίο γίνεται αναφορά για το Αβδελλερό, και, ως εκ τούτου, έχει μεγάλη σημασία για την όλη ιστορία του χωριού.

Αγία Μαρίνα κοντά στα Μαμώνια

Νέα στοιχεία απαντούν και για ένα άλλο μικρό χωριό της επαρχίας Πάφου. Πρόκειται για το prastio, δηλαδή μικρό χωριό, Αγία Μαρίνα, το οποίο όπως σημειώνεται στο εν λόγω έγγραφο βρίσκεται στα περίχωρα των Μαμωνιών (pertinentie de Mamonia). Ως γνωστόν στο διαμέρισμα Πάφου υπάρχουν δύο χωριά με το όνομα Αγία Μαρίνα, αυτό της Χρυσοχούς και αυτό των Κελοκεδάρων. Φαίνεται ότι πρόκειται μάλλον για την Αγία Μαρίνα Κελοκεδάρων που γειτνιάζει περισσότερο με τα Μαμώνια, αφού η πηγή που διαθέτουμε μας διαφωτίζει ότι το χωριό αυτό ανήκει στην περιοχή των Μαμωνιών. Για πρώτη φορά μάς γίνεται γνωστή μια οικογένεια φεουδαρχών που κατείχαν την Αγία Μαρίνα, αλλά για την εν λόγω οικογένεια δεν διαθέτουμε άλλα στοιχεία. Η φεουδαρχική οικογένεια, όπως σημειώνεται στο έγγραφο, είναι η de Elmis. Οι φεουδάρχες της Αγίας Μαρίνας έκαναν έφεση στη δικαστική απόφαση του Βενετού συνδίκου Ανατολής Φιλίππου Tron, με την οποία δήμευε ένα μέρος των γαιών του εν λόγω πραστιού, οι οποίες στη συνέχεια είχαν πωληθεί στον Ανδρέα Audet. Συγκεκριμένα η έφεση είχε γίνει από τη Μανταλένα, χήρα του Λαυρέντιου de Elmis και του γιου της Alvise de Elmis, γιατί η Αγία Μαρίνα αποτελούσε φέουδο που ανήκε στην προίκα της. Οι Βενετοί ρέκτορες της Κύπρου φρόντισαν να στείλουν για την υπόθεση στη Βενετία όλα τα έγγραφα τα σχετικά με τις δημεύσεις.

 Η δικαστική αυτή υπόθεση με ημερομηνία 29 Μαρτίου 1568, για την οποία ουσιαστικά δε γνωρίζουμε ποια κατάληξη είχε -εκτός εάν ανακαλύψουμε στο μέλλον οτιδήποτε σχετικό- μας γνωστοποίησε μιαν άγνωστη φεουδαρχική οικογένεια που κατείχε την Αγία Μαρίνα Κελοκεδάρων και για το οποίο φέουδο οι ιδιοκτήτες του χρειάστηκε να εμπλακούν σε δικαστικούς αγώνες.

Το χωριό Μετόχι των Μαρωνιτών

Από την ίδια αρχειακή σειρά αντλούμε σπάνιες ειδήσεις και για ένα χωριό το οποίο κατά τη Βενετοκρατία ανήκε στο διαμέρισμα της Πεντάγειας και με την πάροδο των αιώνων χάθηκε. Πρόκειται για το χωριό Μετόχι το οποίο ήταν κάποτε οικοδομημένο κοντά στην Αγία Μαρίνα της Σκυλλούρας. Σύμφωνα με μια άλλη πηγή του τέλους του 16^ου αιώνα, το χωριό αυτό μνημονεύεται ως χωριό των Μαρωνιτών. Στις πηγές απαντά από το 1550 έως το 1558 αλλά η ανέκδοτη πηγή που έχουμε ανακαλύψει ανάγεται στις αρχές του 1570, λίγους μόλις μήνες πριν καταληφθεί η Λευκωσία από τους Οθωμανούς. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στο εν λόγω χωριό κατά την απογραφή του 1565, όπως καταγράφεται σε πηγή, οι φραγκομάτοι αρσενικού γένους κάτοικοί του ανέρχονταν στους εκατόν είκοσι τον αριθμό, γεγονός που φανερώνει ότι ήταν ένα αρκετά μεγάλο για την εποχή του χωριό. Δε γνωρίζουμε ακριβώς τους λόγους γιατί το χωριό εγκαταλείφθηκε ούτε ακριβώς πότε, αλλά φαίνεται ότι η ολοκληρωτική ερήμωσή του πρέπει μάλλον να πραγματοποιήθηκε πριν από το 1825.

Στο έγγραφο του 1570 αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής. Στις 19 Απριλίου 1569, κατά το βενετικόν έθος, ουσιαστικά το 1570, οι Βενετοί ρέκτορες της Κύπρου όφειλαν να καλέσουν να εμφανιστεί ενώπιον του συμβουλίου των Είκοσι ο φεουδάρχης των χωριών Μετόχι και Sgludi -μάλλον Φλούδι (Fludi)- για να εξεταστεί η έφεση την οποία είχαν υποβάλει οι κάτοικοι των εν λόγω χωριών. Ας σημειωθεί ότι και το χωριό Fludi ή Floudi ήταν οικοδομημένο κάποτε στο διαμέρισμα Πεντάγειας και χάθηκε και αυτό με την πάροδο των ετών. Ωστόσο η απογραφή του 1565 μας παρέχει την είδηση ότι το εν λόγω χωριό τότε είχε είκοσι επτά ελεύθερους καλλιεργητές αρσενικού γένους. Το όνομα του φεουδάρχη δυστυχώς δεν αναφέρεται και μόνο με περαιτέρω έρευνα θα μπορούσαμε ίσως να το πληροφορηθούμε. Πολύ πιθανόν και η όλη υπόθεση να μην είχε προχωρήσει, αφού λίγο μετά οι Οθωμανοί θα εισέβαλλαν στην Κύπρο και θα κατακτούσαν, στις 9 Σεπτεμβρίου 1570, την πρωτεύουσα Λευκωσία και στη συνέχεια την Αμμόχωστο και ολόκληρη την Κύπρο…

ΛΕΖΑΝΤΑ : Άποψη του χωριού Αβδελλερό του διαμερίσματος Λάρνακας. Όπως μαρτυρείται σε βενετικό έγγραφο του 1550, το εν λόγω χωριό ήδη υφίστατο και δεν δημιουργήθηκε, όπως εσφαλμένα πιστευόταν μέχρι τώρα, μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου (Φωτογραφία: Φίλιππος Γεωργιάδης).