Γράφει η Νάσα Παταπίου

Ανάμεσα στις πηγές του πολέμου της Κύπρου 1570-1571 έχει μεταξύ άλλων διασωθεί και ένα χειρόγραφο υπό μορφή ημερολογίου, το οποίο συντάχθηκε από κάποιον ανώνυμο. Το ημερολόγιο αυτό αναφέρεται στην πολιορκία και παράδοση της Αμμοχώστου και ο συγγραφέας του, για ευνόητους λόγους, θέλησε να μείνει στην ανωνυμία. Αναμφισβήτητα πρέπει ο άγνωστος συγγραφέας του να συγκαταλέγεται ανάμεσα στην πληθώρα των υπερασπιστών της Αμμοχώστου, αφού μετά την παράδοση της πόλης αιχμαλωτίστηκε και αυτός και οδηγήθηκε μαζί με άλλους στις φοβερές φυλακές της Μαύρης Θάλασσας. Από το χειρόγραφο έχουν χαθεί κάποιες σελίδες και φαίνεται, όπως δικαιολογημένα επισημαίνει ο εκδότης του χειρογράφου στα τέλη του 19ου αιώνα, ότι ο ίδιος ο συντάκτης του ημερολογίου τις είχε αφαιρέσει, γιατί πολύ πιθανόν σ' αυτές να είχε καταγράψει τον φοβερό δι' εκδοράς θάνατο του Μαρκαντωνίου Bragadin. Ίσως η συγκεκριμένη περικοπή να εξόργιζε σε περίπτωση που το αντιλαμβάνονταν οι δεσμοφύλακές του.

Οι ειδήσεις οι οποίες καταγράφονται στο ημερολόγιο αυτό καλύπτουν τη χρονική περίοδο από τις 4 Μαΐου 1570 έως τις 20 Σεπτεμβρίου 1572. Η αξία του ημερολογίου αυτού έγκειται στο γεγονός ότι ο συντάκτης του είναι καλά πληροφορημένος για το τι συμβαίνει στην πόλη της Αμμοχώστου κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την υπογραφή της συνθήκης μεταξύ των Οθωμανών και των αξιωματούχων της πόλης. Πιστοποιείται επίσης στο ίδιο κείμενο και η όλη δράση του τότε βισκούντη της πόλης Pietro Valderio, στον οποίο οφείλουμε μια λεπτομερή, ή μάλλον την πιο λεπτομερή και πιο πλούσια περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου. Τα γεγονότα παρουσιάζονται από τη γραφίδα του ανώνυμου απλά, με σαφήνεια και συμπύκνωση. Άλλο σημαντικό στοιχείο του ημερολογίου αυτού αποτελεί η περιγραφή σχετικά με το ταξίδι των αιχμαλώτων, τα μαρτύριά τους, ποιοι φρόντισαν για την απελευθέρωσή τους και επίσης ο κατάλογος των αιχμαλώτων που βρίσκονταν μαζί με τον ανώνυμο συντάκτη του ημερολογίου. Ο κατάλογος των αιχμαλώτων του ημερολογίου αυτού, σε αντιπαραβολή με τον κατάλογο αιχμαλώτων που υπάρχει στο έργο του Άγγελου Gatto, για την πολιορκία και παράδοση της Αμμοχώστου, καθώς και σε άλλες σχετικές πηγές, μπορεί να μας δώσει μια πιο σαφή εικόνα για το εν λόγω θέμα.

Τοπωνύμια

Στο χωριό Άγιος Σέργιος έξω από την Αμμόχωστο είχε γίνει μια επίθεση στις 2 Αυγούστου 1570 εναντίον των Οθωμανών, που είχαν στρατοπεδεύσει σε κοντινή περιοχή. Ο στρατιωτικός διοικητής Astorre Baglioni είχε ηγηθεί τριών λόχων με ελαφρούς ιππείς, Έλληνες και Ιταλούς, σ' αυτήν την επίθεση, η οποία τελικά στέφθηκε με επιτυχία. Στο ημερολόγιο του ανωνύμου απαντά κατά παραφθοράν το τοπωνύμιο Άγιος Σέργιος, το οποίο αναφέρεται ως San Sevo. Ας σημειωθεί ότι σε ισπανική πηγή για τον πόλεμο της Κύπρου συναντούμε το ίδιο τοπωνύμιο ως los Selvos, ενώ σε μια άλλη ιταλική του 16ου αιώνα σημειώνεται ως Sanferio. To τοπωνύμιο απαντά ως έχει μόνο στη διήγηση για την πολιορκία και παράδοση της Αμμοχώστου του Αλέξανδρου Ποδοκάθαρου, γιατί ως Κύπριος γνώριζε την τοπογραφία της μεγαλονήσου.

Στο ημερολόγιο γίνεται αναφορά και στους Δενδρόκηπους (Περιβόλια) όπου είχε στρατοπεδεύσει ένα τμήμα του οθωμανικού στρατού. Το τοπωνύμιο αναφέρεται σε όλες τις πηγές του πολέμου της Κύπρου, και χωρίς αμφισβήτηση πρόκειται για την περιοχή εκτός των τειχών της Αμμοχώστου, πλούσια από τότε σε περιβόλια, όπου μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς δημιουργήθηκαν τα Βαρώσια. Ο ιστορικός Στέφανος Lusignan, αναφερόμενος στα περιβόλια έξω από την Αμμόχωστο, τα αποκαλεί ωραιότατα και γράφει ότι σ' αυτά υπήρχαν κάθε είδους δένδρα και φρούτα. Αλλά και σ' αυτό το σχεδιάγραμμα του Στέφανου Gibellino, στο οποίο απεικονίζεται η πολιορκία της Αμμοχώστου, σημειώνεται ότι στη συγκεκριμένη περιοχή υπήρχαν περιβόλια και αμπελώνες (giardini e vigne).

Απλώς με το όνομα Scoglio, δηλαδή βραχονησίδα, αναφέρεται από τον ανώνυμο το νησάκι στο στόμιο του λιμανιού της Αμμοχώστου, όπου οι Οθωμανοί είχαν κατασκευάσει ένα οχυρό ώστε με την τοποθέτηση πυροβόλων να πλήττουν το λιμάνι και την πόλη της Αμμοχώστου από την πλευρά της θάλασσας. Η βραχονησίδα αυτή πρέπει οπωσδήποτε να ταυτίζεται με τη βραχονησίδα των Βοδίων, όπως απαντά σε άλλες πηγές. Άλλωστε, και οι Βενετοί αξιωματούχοι, όπως πληροφορούμαστε από την αλληλογραφία τους προς τις βενετικές αρχές, από πολύ ενωρίς είχαν υποψιαστεί ότι θα μπορούσε η βραχονησίδα αυτή να χρησιμοποιηθεί από τον εχθρό ως οχυρό για να πλήττει από το μέρος της θάλασσας την πόλη.

Αναφορά γίνεται και στην πλούσια πηγή του Αγίου Γεωργίου από την οποία οι Βενετοί είχαν υδροδοτήσει την πόλη το 1558. Η πηγή αυτή νερού -πρόκειται ουσιαστικά για μαγγανοπήγαδο- τοποθετείται έξω από τα τείχη της πόλης, μεταξύ Αμμοχώστου και Δερύνειας. Αταύτιστο παραμένει το τοπωνύμιο Cipola ή Prezopuli ή Precipolo, το οποίο αναφέρεται μάλιστα ως χωριό στις πηγές του πολέμου της Κύπρου. Αταύτιστο έως σήμερα παραμένει και το τοπωνύμιο Άγιος Αλέξιος, το οποίο επίσης αναφέρεται ως χωριό και τοποθετείται, σύμφωνα πάντα με τις πηγές που το αναφέρουν, προς τη δυτική πλευρά των τειχών. Ωστόσο, ενώ άλλες πηγές αναφέρουν τον Άγιο Αλέξιο ως χωριό ο ανώνυμος στο ημερολόγιό του το αναφέρει απλώς ως τοποθεσία (un loco detto Santo Alessio). Σημειώνονται επίσης στο ημερολόγιο του ανωνύμου οι τεράστιες σπηλιές (grotte) που βρίσκονταν έξω από τα τείχη της Αμμοχώστου και οι Βενετοί αξιωματούχοι φρόντισαν κάποιες από αυτές να τις ισοπεδώσουν.

Σχετικά με την ονομασία διαφόρων τμημάτων των οχυρώσεων της Αμμοχώστου απαντούν τα εξής στο ημερολόγιο του ανώνυμου. Αναφέρεται ο ναύσταθμος και ο πύργος του Ναυστάθμου, ο πύργος επίσης του Κοιμητηρίου όπου είχε το κατάλυμά του και υπερασπιζόταν από εκεί την πόλη ο Lorenzo Tiepolo, ο Βενετός καπιτάνος της Πάφου. Γίνονται αρκετές αναφορές για το αποκαλούμενο Ριβελλίνο, σημαντικό εξωτερικό οχύρωμα σφηνοειδούς μορφής, της οχύρωσης της Αμμοχώστου, το οποίο δέχθηκε από τους Οθωμανούς σφοδρές επιθέσεις κατά την πολιορκία. Μνημονεύονται επίσης η πύλη της Λεμεσού ή πύλη της ξηράς, που βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία των τειχών, πάνω από την οποία είναι ο πύργος της Λεμεσού με τον επιπρομαχώνα του και μπροστά βρίσκεται το Rivellino, στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε. Επίσης, ο ανώνυμος σημειώνει την πύλη και τον πύργο Diamante, προς τα νοτιοανατολικά των τειχών της Αμμοχώστου. Ακόμη γίνεται αναφορά στον πύργο της Ιουδαϊκής που βρίσκεται μεταξύ του πύργου Ανδρούτση και του Ριβελλίνο.

Η διαδρομή των αιχμαλώτων

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διήγηση του ανωνύμου, όπως ήδη σημειώσαμε πιο πάνω, για το ταξίδι και όλη τη διαδρομή των αιχμαλώτων έως την Κωνσταντινούπολη για να οδηγηθούν στη φυλακή. Στις 23 Σεπτεμβρίου, οι υπερασπιστές της πόλης βρίσκονταν αιχμάλωτοι στα καράβια που από το λιμάνι της Αμμοχώστου αγκυροβόλησαν στη συνέχεια στις Αλυκές. Δύο μέρες μετά, στις 25 Σεπτεμβρίου, τα καράβια με τους αιχμαλώτους έφθασαν στο Ακρωτήριο των Γάτων. Εκεί, πέρασαν σε όλους χειροπέδες και ακολούθως κατευθύνθηκαν στον κόλπο της Αττάλειας. Ο ανώνυμος συντάκτης μαζί με άλλους συμπολεμιστές του βρίσκονταν σε μια μεγάλη μαούνα. Στις 30 Σεπτεμβρίου αντίκρισαν την Ανατολία και το βράδυ κινδύνεψαν να πνιγούν όλοι από μιαν άγρια θαλασσοταραχή, αφού στη μαούνα προκλήθηκε ρήγμα σχεδόν μιας παλάμης και εισέρχονταν τα νερά. Στις 16 Οκτωβρίου μετά από ταλαιπωρίες αγκυροβόλησαν στην Αλλάγια, όπου στάθμευσαν τέσσερις μέρες και μετά συνέχισαν το φοβερό ταξίδι. Αφού μετά πέρασαν από την Αττάλεια στις 13 Οκτωβρίου έφθασαν στην Ρόδο, όπου αγκυροβόλησαν. Ο ανώνυμος αιχμάλωτος μέσα στη δυστυχία στην οποία βρισκόταν και με χειροπέδες στα χέρια σημείωσε αργότερα στο ημερολόγιό του ότι στη Ρόδο αντίκρισε ένα ωραιότατο φρούριο!

Από τη Ρόδο, στις 16 Οκτωβρίου 1571, είχε αναχωρήσει με ούριο άνεμο η μαούνα με τον ανώνυμο συντάκτη του ημερολογίου και τους άλλους αιχμαλώτους και έφθασαν στη νήσο Κω (Longo). Στις 22 Οκτωβρίου, ταξιδεύοντας άφησαν στη δεξιά πλευρά τους τη δύστυχη, όπως την αναφέρει ο ανώνυμος, πόλη της Τροίας. Στη συνέχεια πέρασαν από την Καλλίπολη, έφθασαν στις 2 Νοεμβρίου στον Μαρμαρά και τέλος στις 3 Νοεμβρίου αγκυροβόλησαν έξω από την Κωνσταντινούπολη, και την επομένη στις 4 Νοεμβρίου το πρωί έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη. Τέλος, στις 19 Νοεμβρίου, υπό τον ήχο των ξυλοδαρμών, έγινε επιλογή των αιχμαλώτων και αφού τους αλυσόδεσαν από τον λαιμό τους πέρασαν τραβέρσες στα πόδια τρεις-τρεις, και τους οδήγησαν στον σκοτεινό πύργο της Μαύρης Θάλασσας...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Τμήμα της οχύρωσης της Αμμοχώστου.