Γράφει η Νάσα Παταπίου | Ιστορικός-ερευνήτρια

Κατά τη Φραγκοκρατία, το μικρό χωριό που σήμερα κατοικείται από ελάχιστους ανθρώπους, ήταν φέουδο σημαντικών φεουδαρχών της Κύπρου αλλά και μελών της βασιλικής οικογένειας των Λουζινιάν

Στις αρχόντισσες των Κεδάρων Ιφιγένεια Φωτίου, Αντιγόνη Χριστοδουλίδου και Μαίρη Παναγιώτου

Το μικρό χωριό Κέδαρες της Πάφου, με ελάχιστους πλέον σήμερα κατοίκους, εξακολουθεί να διατηρεί τη γοητεία του και έχει μακραίωνη ιστορία. Κατά τη Φραγκοκρατία και κατά τη Βενετοκρατία υπήρξε φέουδο σημαντικών φεουδαρχών της Κύπρου αλλά και μελών του οίκου των Lusignan. Kατά τα έτη 1464 έως 1468 παραχωρήθηκε σε ένα σημαντικό μέλος της μεγάλης και πολύκλαδης οικογένειας των Ποδοκάθαρων. Στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία της ίδιας της μητέρας του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου, της Μαριέττας των Πατρών ή Μαρίας της Πατρινής, για να καταλήξει, τέλος, στους εγγονούς της, τους δυο νόθους γιους του βασιλιά Ευγένιο ή Ζένιο και Ιωάννη που ζούσαν εξόριστοι στη Βενετία.

Ποιος ήταν ο Πέτρος Ποδοκάθαρος

Η παλαιότερη ίσως αναφορά που έχουμε για τις Κέδαρες ανάγεται περίπου στα μέσα του 15ου αιώνα. Την ίδια εποχή ο νόθος γιος του βασιλιά της Κύπρου με τη Μαρία την Πατρινή, Ιάκωβος, είχε κατορθώσει να σφετεριστεί το στέμμα του βασιλείου της Κύπρου από τη νόμιμη βασίλισσα και ετεροθαλή αδελφή του Καρλόττα και να ανέλθει στον θρόνο με το όνομα βασιλιάς Ιάκωβος Β? Lusignan. Η αναφορά στο χωριό γίνεται εξαιτίας της παραχώρησης εκ μέρους του βασιλιά προς τον συνεργάτη και ευνοούμενό του Πέτρο Ποδοκάθαρο κάποιων φέουδων και ιδιοκτησιών, μεταξύ αυτών και οι Κέδαρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τότε οι Κέδαρες ήταν δύο χωριά, οι Πάνω Κέδαρες και οι Κάτω Κέδαρες, και έτσι αναφέρονται και στα βενετικά έγγραφα. Οι Κάτω Κέδαρες φαίνεται να είχαν ερημωθεί από κάποιο λοιμό που κτύπησε την περιοχή κατά τον 17ο αιώνα ή αρχές του 18ου αιώνα. Η προφορική παράδοση διέσωσε την ύπαρξη των Κάτω Κεδάρων, ωστόσο στον χώρο που ήταν οικοδομημένο το χωριό δεν έχουν διασωθεί ίχνη εκτός από μία βρύση. Το χωριό Κέδαρες αναφέρεται και στους τέσσερις βενετικούς καταλόγους στους οποίους καταγράφονται τα χωριά της Κύπρου κατά τα τέλη του 15ου αιώνα έως και το έτος 1565, που είχε συνταχθεί ο τελευταίος επί Βενετοκρατίας κατάλογος και είχε διενεργηθεί και απογραφή των κατοίκων κάθε χωριού. Το χωριό σημειώνεται ως εξής στους τέσσερις κατά σειρά καταλόγους: 1. Chiedares, 2. Chiodares, 3. Kedares και 4. Apano Chiedara και Cato Chiedara. Σύμφωνα με την απογραφή του 1565, οι Πάνω Κέδαρες είχαν εβδομήντα επτά κατοίκους αρσενικού γένους ελεύθερους καλλιεργητές, τους επονομαζόμενους φραγκομάτους (francomati), ενώ οι Κάτω Κέδαρες είχαν μόνο δεκαεπτά φραγκομάτους. Τέλος, στην απογραφή του 1881 κατά τις αρχές της Αγγλοκρατίας οι Κέδαρες είχαν εκατόν έξι κατοίκους.

Οι Κέδαρες, σύμφωνα με τα όσα καταγράφει ο Φλώριος Βουστρώνιος, παραχωρήθηκαν αρχικά στον Πέτρο Ποδοκάθαρο για τις υπηρεσίες και τη στήριξη την οποία προσέφερε στον βασιλιά Ιάκωβο Β? Lusignan. Εκτός από τις Πάνω και Κάτω Κέδαρες τού παραχωρήθηκε επίσης και το χωριό Farango στην Πάφο που χάθηκε με την πάροδο των αιώνων. Στον ίδιο επίσης προσφέρθηκαν ως φέουδα η Τερσεφάνου, στην περιοχή των Αλυκών (Salines) και στην περιοχή της Λεμεσού ο Άγιος Θεράποντας, το Βουνί και η Λίμνη (Lago de Limisso) ή Αλυκή της Λεμεσού. Σύμφωνα με μία πηγή του 1471, ο γιος του Πέτρου Ποδοκάθαρου Ιωάννης είχε ιδρύσει ένα λατινικό paroisse στο χωριό Βουνί της Λεμεσού το οποίο του ανήκε ως φέουδο.

O φεουδάρχης των Πάνω και Κάτω Κεδάρων Πέτρος Ποδοκάθαρος, μέλος της πολύκλαδης και ίσως της πιο σημαντικής οικογένειας της Κύπρου κατά τη Φραγκοκρατία και κυρίως κατά τους χρόνους της βενετικής κυριαρχίας, ήταν γιος του φεουδάρχη Ιωάννη Ποδοκάθαρου. Ο Πέτρος Ποδοκάθαρος ήταν οπαδός της νόμιμης βασίλισσας Καρλόττας Lusignan και είχε σταλεί εκ μέρους της στον σουλτάνο της Αιγύπτου. Αργότερα υπηρέτησε τον ετεροθαλή αδελφό της βασίλισσας Ιάκωβο, ο οποίος σφετερίστηκε το στέμμα του βασιλείου εκδιώκοντας τη νόμιμη βασίλισσα. O βασιλιάς στη συνέχεια τον κατέταξε στους ιππότες του και του παραχώρησε τα φέουδα τα οποία αναφέραμε προηγουμένως, μεταξύ αυτών και τις Πάνω και Κάτω Κέδαρες. Σημαντική παραχώρηση προς τον Πέτρο Ποδοκάθαρο ήταν αυτή της Λίμνης ή Αλυκής της Λεμεσού, γιατί όχι μόνο σ' αυτή εξορυσσόταν ετησίως ποσότητα άλατος, αλλά αποτελούσε και σημαντικό ιχθυότοπο. Ως γνωστόν η Αλυκή της Λεμεσού επικοινωνεί με τη θάλασσα και σε συγκεκριμένο μέρος της κατά τα μεσαιωνικά χρόνια αλιεύονταν ποσότητες ψαριών και κυρίως συναγρίδες. Για να χρησιμοποιήσει μάλιστα κάποιος την Αλυκή ως ιχθυότοπο έπρεπε οπωσδήποτε να πληρώσει κάποιο ποσό και ως εκ τούτου η Αλυκή προσέφερε στον ιδιοκτήτη της ένα σεβαστό εισόδημα. Ο φεουδάρχης των Πάνω και Κάτω Κεδάρων είχε νυμφευθεί την Αγνή Salaha της οποίας η οικογένεια κατατάσσεται ανάμεσα στις αυτόχθονες κυπριακές οικογένειες. Πολλά μέλη της οικογένειας της Αγνής είχαν διοικητικές θέσεις στο βασίλειο της Κύπρου και επί Βενετοκρατίας μνημονεύονται ως φεουδάρχες. Το 1568 σε έγγραφο προερχόμενο από τα αρχεία του Βατικανού σημειώνεται ότι ο Πέτρος Ποδοκάθαρος είχε πεθάνει αφού η σύζυγός του αναφέρεται ως χήρα, ενώ στην ίδια πηγή γίνεται μνεία και στο όνομα του γιου τους Ιάκωβου.

Παραχώρηση στη μητέρα του βασιλιά

Ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου, Ιάκωβος Β?Lusignan, ήταν νόθο παιδί του βασιλιά Ιωάννη Β? Lusignan και μιας ερωμένης του, της Μαρίας της Πατρινής. Όπως ήδη αναφέρθηκε κατόρθωσε να εκδιώξει τη νόμιμη βασίλισσα και ετεροθαλή αδελφή του Καρλόττα και να ανέλθει στον θρόνο. Ο νέος βασιλιάς, για να συγκεντρώσει γύρω του υποστηρικτές και οπαδούς, άρχισε να διαμοιράζει φέουδα και αξιώματα, όπως ακριβώς έπραξε με τον Πέτρο Ποδοκάθαρο. Για να εξασφαλίσει επίσης τα νώτα του, έχοντας δίπλα του μια ισχυρή δύναμη, παντρεύτηκε τη Βενετή Κατερίνα Κορνάρο για να έχει ισχυρό προστάτη τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Όμως και οι Βενετοί ήθελαν να αποκτήσουν περισσότερη δύναμη στην Κύπρο, γιατί με αυτό τον τρόπο θα ενισχυόταν το εμπόριό τους. Έτσι μ' επιδέξιο τρόπο κατόρθωσαν να απαλλαγούν από τον ίδιο, ο οποίος αν και νέος και υγιής έφυγε ξαφνικά από τη ζωή. Το ίδιο είχε συμβεί και με τον διάδοχό του, τον γιο που απέκτησε με την Αικατερίνη Κορνάρο, τον Ιάκωβο Γ', που είχε γεννηθεί λίγο μετά τον θάνατο του πατέρα του και πέθανε πριν κλείσει ενός έτους.

Ο Ιάκωβος πριν ακόμη νυμφευθεί την Αικατερίνη Κορνάρο είχε αποκτήσει τρία παιδιά, δύο αγόρια και ένα κορίτσι, την Καρόλα, τον Ευγένιο και τον Ιωάννη με άλλες τρεις ερωμένες του. Τη φροντίδα των παιδιών αυτών είχε η μητέρα του η Μαρία η Πατρινή, την οποία οι βενετικές αρχές εξόρισαν μαζί με τα τρία εγγόνια της στην Πάδοβα, επειδή υπήρχε πάντοτε ο φόβος ότι θα διεκδικήσουν το στέμμα της Κύπρου. Πριν ακόμη πεθάνει ο βασιλιάς είχε ευεργετήσει τη μητέρα του παραχωρώντας της χωριά και γαίες ως φέουδα. Οι πηγές μας αποκάλυψαν ότι η Μαριέττα κατείχε τα χωριά Πελαθούσα, Λυσό, Περιστερώνα καθώς και γαίες στην περιοχή της Χρυσοχούς και τις Πάνω και Κάτω Κέδαρες. Επίσης με τη διαθήκη του κληροδοτούσε χίλια δουκάτα στη μητέρα του και τρεις χιλιάδες δουκάτα στο κάθε νόθο παιδί του. Ο βασιλιάς ενόσω ζούσε φρόντιζε να προσφέρει στη μητέρα του κάθε είδος διατροφής της εποχής που της ήταν χρήσιμο. Τα ενδιαφέροντα αυτά στοιχεία τα σχετικά με τα είδη διατροφής που της προσέφερε διασώθηκαν σε έγγραφο του 1468.

Η παραχώρηση των Πάνω και Κάτω Κεδάρων στη Μαριέττα από τον βασιλιά γιο της πρέπει να είχε γίνει μετά το 1468, δηλαδή μετά τον θάνατο του Πέτρου Ποδοκάθαρου γιατί έως τότε αυτός κατείχε τα δύο χωριά. Το 1473 ο βασιλιάς πέθανε αιφνιδίως και το 1476 η Μαριέττα με τα τρία εγγόνια της εξορίστηκε από την Κύπρο στην Πάδοβα. Τα εισοδήματα από τα φέουδα της Μαριέττας εισπράττονταν από τη βενετική διοίκηση της Κύπρου και αποστέλλονταν στη Βενετία και οι βενετικές αρχές φρόντιζαν με κάθε έλεγχο τα έξοδα διαβίωσης της Μαριέττας και των τριών εγγονιών της. Το 1480 η εγγονή της Καρόλα πέθανε κτυπημένη από πανώλη. Εν τω μεταξύ, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε, η Μαρία η Πατρινή φαίνεται να είχε πωλήσει τα χωριά Πελαθούσα, Περιστερώνα και Λυσό, αφού είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει δικό της σπίτι στην Πάδοβα. Η Μαριέττα κατά τον θάνατό της και σύμφωνα με τη διαθήκη της από τα φέουδα της Κύπρου εξακολουθούσε να κατέχει μόνο τις Πάνω και Κάτω Κέδαρες. Τα δύο χωριά, σύμφωνα με τις πηγές, προσέφεραν ετήσιο εισόδημα τετρακόσια δουκάτα και άλλοτε εξακόσια. Το 1482 η Μαρία η Πατρινή απελευθέρωσε ένα σκλάβο της και πρέπει μάλλον να ήταν Κεδαρίτης. Το 1502, οι βενετικές αρχές της επέτρεψαν μετά από αίτημά της να μεταβιβάσει τις Πάνω και τις Κάτω Κέδαρες στους δύο εγγονούς της Ευγένιο και Ιωάννη. Στις 12 Απριλίου 1503, η Μαρία ή Μαριέττα η Πατρινή ή άλλως Κομμομούτταινα (Κουτσομύτα) -αφού σύμφωνα με τους Κύπριους χρονογράφους τής απέκοψε τη μύτη από ζήλεια η βασίλισσα Ελένη Παλαιολόγου-, εγκατέλειψε τον παρόντα κόσμο σε ηλικία περίπου ογδόντα ετών.

Ευγένιος και Ιωάννης Lusignan

Οι Πάνω και Κάτω Κέδαρες μετά τον θάνατο της Μαρίας της Πατρινής πέρασαν στην ιδιοκτησία των εγγονών της Ευγένιου και Ιωάννη. Ο Ευγένιος ήταν γιος του βασιλιά με κάποια ερωμένη του με το όνομα Manga. Mικρός ακόμη είχε δραπετεύσει με τον αδελφό του Ιωάννη από το φρούριο της Πάδοβας όπου ζούσαν μαζί με τη γιαγιά τους. Έζησε στη Βιέννη και στην Κωνσταντινούπολη. Δεν νυμφεύθηκε αλλά σχετιζόταν με μία γυναίκα, τη Λουδοβίκα Rossea. Ο Ευγένιος το 1536 συνέταξε τη διαθήκη με την οποία κληροδοτούσε στη Λουδοβίκα εξακόσια δουκάτα, εισόδημα το οποίο προερχόταν από τις Πάνω και Κάτω Κέδαρες. Πρέπει να πέθανε μετά το 1536 εφόσον το 1538 αναφέρεται ως αείμνηστος.

Ο νόθος γιος του βασιλιά Ιωάννης είχε γεννηθεί από την ερωμένη του βασιλιά Έλενα. Πρέπει να γεννήθηκε γύρω στα 1469 αφού το 1541 ανέφερε σε επιστολή του προς τις βενετικές αρχές ότι ήταν 72 ετών. Επίσης στην ίδια επιστολή σημείωνε μεταξύ άλλων ότι είχε κληρονομήσει από τη γιαγιά του τα δύο χωριά Πάνω και Κάτω Κέδαρες. Είχε αποκτήσει δύο παιδιά νόθα με μια γυναίκα που τον υπηρετούσε, αλλά όπως ο ίδιος αναφέρει είχαν πεθάνει. Τέλεσε γάμο σε προχωρημένη μάλλον ηλικία με τη Βιργινία Cosazza, που καταγόταν από δούκες της Ερζεγοβίνης και απέκτησε έναν γιο στον οποίο έδωσε το όνομα Ιάκωβος του βασιλιά παππού του. Ο Ιωάννης στη διαθήκη του όριζε ως γενικό κληρονόμο του τον γιο του Ιάκωβο, αλλά σε ηλικία δέκα με δώδεκα ετών έφυγε ξαφνικά από τη ζωή. Ο θάνατος του μικρού γιου του ανάγκασε τον Ιωάννη να φύγει από την κωμόπολη Κονελιάνο όπου είχε αγοράσει σπίτι και να επιστρέψει στη Βενετία. Πριν πεθάνει φρόντισε να κληροδοτήσει στη σύζυγό του μεταξύ άλλων και τα χρήματα τα οποία προέρχονταν από τα φέουδά του, τις Πάνω και Κάτω Κέδαρες...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στις Κέδαρες. Εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Αντώνιο υπήρχε και στις Κάτω Κέδαρες αλλά καταστράφηκε με την πάροδο των αιώνων όπως και το ίδιο το χωριό.