Διάρκεια: 114 λεπτά

Είδος Ταινίας: Ντοκιμαντέρ

Γλώσσες: Ιταλικά, αγγλικά, με ελληνικούς υπότιτλους

Σκηνοθεσια: Τζιανφράνκο Ρόσι

Με τους: Σαμουέλε Πουτσίλο, Πιέτρο Μπαρτόλο, Μαρία Κόστα

Το Fuocoammare είναι ένα ισχυρό κινηματογραφικό πορτρέτο της νήσου Λαμπεντούζα, ενός από τα βασικότερα σημεία εισόδου στην Ευρώπη για τους πρόσφυγες από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, και μια ισχυρή, συγκινητική μαρτυρία-παρέμβαση για το φλέγον προσφυγικό ζήτημα που στερείται ακόμη ουσιαστικής λύσης. Με το βλέμμα στραμμένο σταθερά στην αξία και στο αναφαίρετο δικαίωμα στη ζωή, ανεξαρτήτου εθνικότητας, ο Ρόσι θέτει τα θεμέλια για μια συνταρακτική αντιπαραβολή δύο πολύ διαφορετικών πραγματικοτήτων που θα βρουν αναπόφευκτα τομή στο μικρό αυτό νησί της Μεσογείου. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, η κανονική οικογενειακή ζωή των νησιωτών θα βρεθεί σε συνεχές κοντράστ με τις εφιαλτικές εμπειρίες των προσφύγων – το καταστροφικό ταξίδι διά θαλάσσης προς τη Γη της Επαγγελίας κι έπειτα την κούραση και την αβεβαιότητα στους χώρους υποδοχής στην ξηρά. Αυτή η δυναμική θα συσταθεί στα πρώτα κιόλας λεπτά της ταινίας με την εισαγωγή του δωδεκάχρονου Σαμουέλε, ενός εκφραστικού, σκανταλιάρικου αγοριού, που γεμάτο περιέργεια και φαντασία σκαρφαλώνει στα δέντρα για να συλλέξει κομμάτια ξύλου και να κάνει σφεντόνες. Η προσωποποίηση της απόλυτης ελευθερίας, ανεμελιάς και παιδικότητας, που ενισχύονται ως έννοιες από τα τεράστια κάδρα φύσης, αγρών, θάλασσας κι ουρανού. Και τότε, μεταφερόμαστε στο σκοτεινό εσωτερικό ενός σταθμού ακτοφυλακής. Ακούμε από τον ασύρματο ανθρώπους να ικετεύουν απεγνωσμένα για βοήθεια. Έχουν χαθεί στη θάλασσα, είναι παγιδευμένοι και βυθίζονται.

Η ταινία εξελίσσεται σταδιακά, με κλιμακωτό ρυθμό, μέσα από αυτή τη συνεχή εναλλαγή σκηνών και τον παραλληλισμό κόσμων τόσο ανόμοιων και διαφορετικών, αλλά που γεωγραφικά -κι ανθρώπινα εν τέλει- συναντώνται και αναγκάζονται να συνυπάρξουν. Το αποτέλεσμα είναι ένα διεισδυτικό ντοκιμαντέρ για τη Λαμπεντούζα και τους ανθρώπους της, οι ιστορίες των οποίων γίνονται καλύτερα κατανοητές υπό τη συνειδητοποίηση της τεράστιας κλίμακας τραγωδίας που εκτυλίσσεται συγχρόνως και διαρκώς στο κατώφλι τους. Όπως θα μάθουμε στους εισαγωγικούς τίτλους, 15.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μέχρι σήμερα στην προσπάθειά τους να φθάσουν στο νησί. Ταξιδιώτες στο άγνωστο με βάρκα, κυριολεκτικά, την ελπίδα, με αυτοσχέδια, ελλιπή ή ακατάλληλα μέσα, που φτάνουν στις ακτές της Λαμπεντούζας σε απελπιστική κατάσταση, υποσιτισμένοι, σχεδόν αποστεωμένοι, με εγκαύματα στα σώματά τους από τα καύσιμα και το θαλασσινό αλάτι, αφυδατωμένοι και σε παραλήρημα ή οι πιο πολλοί νεκροί. Όλοι, σε μια τέτοια τραγική κατάσταση, θα πει ο γιατρός της ομάδας διάσωσης, «που η ανθρωπιά σου δεν το αντέχει». Οι εικόνες της ήσυχης ζωής του δωδεκάχρονου Σαμουέλε και των καθημερινών του περιπετειών, καταγραμμένες έξυπνα από τον Ρόσι με δόσεις υπαινιγμού και μέτρου, αποκτούν κάτω από αυτό το πρίσμα διαφορετική απήχηση και χροιά.

Το συμπαθητικό αγόρι μαθαίνει να κωπηλατεί, διαβάζει το μάθημα αγγλικών του, ακούει ιστορίες του πολέμου απ’ τη γιαγιά του, παίζει πόλεμο με τον φίλο του και περιπλανάται στην αποβάθρα, στις γειτονιές και στις αλάνες. Μα το συγκλονιστικό τραγούδι-προσευχή από ένα νεαρό διασωθέντα Νιγηριανό στον καταυλισμό προσφύγων του νησιού θα εξιστορήσει έναν πολύ διαφορετικό πόλεμο και θα ξετυλίξει τον μίτο της δικής τους, τόσο διαμετρικά αντίθετης περιπλάνησης, διαμέσου ερήμου και θαλασσών, προς ένα καλύτερο αύριο. Θα είναι αυτό ένα αδυσώπητο ταξίδι, «τα βουνά δεν μπορούσαν να μας κρύψουν, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να μας κρύψουν… τρέξαμε στη θάλασσα… κι είμαστε ακόμη ζωντανοί». Θα βγει κι ο Σαμουέλε στη θάλασσα για ψάρεμα με τον πατέρα του, αλλά τα ανήσυχα, τρικυμιώδη νερά της θα του προκαλέσουν ναυτία. Μια στιγμή καυστικού υπαινιγμού από τον Ρόσι, που μέσ’ από το μικρού μεγέθους περιστατικό, στέλνει με τρόπο διαπεραστικό τεράστια μηνύματα. Όπως πετυχαίνει να κάνει και όταν καταγράφει την υπαρξιακή αγωνία του μικρού όταν ο γιατρός θα του διαγνώσει τεμπέλικο μάτι – μια ανησυχία πρωτόγονη κι αυθεντική που γεννά εύλογα συγκρίσεις αλλά και ταυτίσεις. Και είναι αυτή η επιτυχία του Ρόσι. Που καταφέρνει να αποδώσει την αντιπαραβολή τόσο ανθρώπινα, με σεμνότητα κι ευαισθησία, χωρίς να μεγαλοποιεί ή να κανιβαλίζει τον πόνο των προσφύγων και δίχως να υπεραπλουστεύει, αντίστοιχα, την κανονικότητα της ζωής των νησιωτών.

Οι κάτοικοι της Λαμπεντούζας δεν στοχοποιούνται ποτέ, ούτε κατηγορούνται πως ζουν τη ζωή τους αδιάφορα ενόσω τα τόσα τρομερά κι ανεπίτρεπτα λαμβάνουν χώρα. Κάθε άλλο, στην πραγματικότητα οι ζωές τους φωτογραφίζονται ως όμορφες και γεμάτες, το είδος της ζωής που ο καθένας μας πρέπει να είναι σε θέση να ζήσει. Η καθημερινότητά τους φαίνεται πολύτιμη, σχεδόν ιερή. Παρ’ όλη την ταλαιπωρία της θάλασσας, ο Σαμουέλε θα βρεθεί το βράδυ σ’ ένα ζεστό, γνώριμο, ασφαλές σπίτι, παρέα με τη γιαγιά και τον πατέρα του, να τρώνε τα λάφυρα της θάλασσας, κοκκινιστές σουπιές μακαρονάδα. Σκηνές της γλυκιάς οικογενειακής ζωής που με τη σειρά τους επιτείνουν το δράμα των προσφύγων και υπογραμμίζουν βαθιά την αίσθηση της απώλειας για την ποιότητα ζωής και ύπαρξης που εκείνοι έχουν ακριβώς στερηθεί.

Αυτή η εστίαση από τον σκηνοθέτη στην καθημερινή ζωή του Σαμουέλε και της οικογένειάς του και η διαρκής εναλλαγή των δύο πραγματικοτήτων είναι σκόπιμα στενάχωρη κι άβολη, τόσο που προκαλεί ντροπή. Μας φέρνει δηκτικά αντιμέτωπους με το σκληρό γεγονός ότι, ενώ μερικοί άνθρωποι υποφέρουν, μόνοι και φοβισμένοι σε μια ξένη χώρα, άλλοι τρώνε το σπιτικό φαγητό της γιαγιάς τους και κάποιοι άλλοι, ακόμη, βλέπουν ταινίες ντοκιμαντέρ στους κινηματογράφους. Ως θεατές και ως κοινωνία βρισκόμαστε στην ίδια θέση με τους ανθρώπους της Λαμπεντούζας: ζούμε τη ζωή μας με σχετική άνεση και ασφάλεια, με την επίγνωση ότι μια τεράστια τραγωδία ξεδιπλώνεται στα σύνορά μας. Και είναι δύσκολο, αλήθεια, να ξέρει κανείς πώς να διαχειριστεί αυτή την επίγνωση. Η διορατικότητα και το βαθύτατα ανθρώπινο μήνυμα του ντοκιμαντέρ ωστόσο είναι μια πολύτιμη αφετηρία για προβληματισμό και διάλογο. Για ό,τι μας ενώνει, την κοινή ανθρωπιά μας και τη δυνατότητά μας να συνυπάρχουμε, να δείχνουμε συμπόνια κι αλληλοκατανόηση και να παλεύουμε συλλογικά τις φωτιές που ανάβουν στις θάλασσες, όπου κι αν αυτές βρίσκονται, όσο μανιασμένες κι αν είναι.