Μες την ποδιά της τον παπαγάλο της κρατούσε

που χάθηκε περιπλανώμενος στη Νίκαια
μα ευτυχώς πάλι τον ξαναβρήκε

O βασιλικός οίκος των Lusignan, ο οποίος κυριάρχησε στην Κύπρο σχεδόν τρεις αιώνες και σύμφωνα με τις παραδόσεις και τους γαλλικούς μύθους καταγόταν από τη νεράιδα Μελουζίνη, όπως μαρτυρείται στις πηγές, λάτρευε τα εξωτικά ζώα και πτηνά. Αλλά και οι άρχοντες και οι αξιωματούχοι του βασιλείου φρόντιζαν να έχουν ένα εξωτικό ζώο ή πτηνό στο μέγαρό τους. Κατά την ίδια εποχή, όχι μόνο στο ανάκτορο των Lusignan στην Κύπρο αλλά και στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης υπήρχε συνήθεια να έχουν εξωτικά ζώα και εξωτικά πτηνά, τα οποία ασφαλώς οι βασιλείς και οι άρχοντες φρόντιζαν να προμηθεύονται από μακρινές χώρες στις οποίες υπήρχαν. Τα έγγραφα, ανέκδοτα και μη, τα περιηγητικά και ταξιδιωτικά κείμενα καθώς και τα χρονικά είναι οι πηγές από τις οποίες έχουμε αντλήσει τις ενδιαφέρουσες και γοητευτικές ειδήσεις για το πιο πάνω θέμα.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της εγκαθίδρυσης των Lusignan στην Κύπρο έχουμε αναφορές για ύπαρξη εξωτικών πτηνών και ζώων στο ανάκτορό τους στη Λευκωσία. Το 1211 ο περιηγητής Willibrand d'Oldenburg πορευόμενος στους Αγίους Τόπους έφθασε έως την πρωτεύουσα της Κύπρου. Τότε οι βασιλείς της Κύπρου χρησιμοποιούσαν ως ανάκτορο το μέγαρο στο οποίο διέμεναν οι βυζαντινοί διοικητές, οι οποίοι διορίζονταν στη μεγαλόνησο. Ο Κύπριος χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς μάς αναφέρει "ότι η αυλή η ρηγάτικη ήταν κτίσμαν του βασιλέως των Ρωμαίων και εκεί εκατοικούσαν οι δούκιδες όπου έρχονταν". Το μέγαρο αυτό ήταν στα ανατολικά της πόλης και οικοδομημένο κοντά στην όχθη του ποταμού Πεδιαίου, ο οποίος, ως γνωστόν, μέχρι το 1567 διέσχιζε την πόλη. Ο Oldenburg όταν έφθασε στη Λευκωσία επισκέφθηκε και τα ανάκτορα των Lusignan. Αυτό που τον εντυπωσίασε πιο πολύ ήταν η ύπαρξη στον χώρο του ανακτόρου ενός στρουθοκαμήλου όπου εκεί, όπως ομολογεί, είχε δει για πρώτη φορά το εξωτικό αυτό πτηνό. Το μεγαλύτερο πουλί που ζει σήμερα στον πλανήτη μας και ανήκει στην οικογένεια Στρουθιονίδες και στην τάξη των στρουθιόμορφων κοσμούσε λοιπόν τη βασιλική κατοικία τότε στη μεσαιωνική Κύπρο.

Σε ένα κατάστιχο, στο οποίο καταγράφονται τα υπάρχοντα του Λατίνου επισκόπου Λεμεσού Guy d'Ibelin, του έτους 1374, το οποίο συντάχθηκε μετά το θάνατό του, μεταξύ άλλων υπήρχε και ένα εξωτικό πτηνό. Ο επίσκοπος σε ένα χωριό που αποτελούσε φέουδό του και το οποίο χάθηκε με την πάροδο των αιώνων, μαζί με τα άλλα ζώα και πουλερικά που είχε, διέθετε και ένα εξωτικό πτηνό, του οποίου το φτέρωμα αποτελεί μια πανδαισία χρωμάτων. Ένα αρσενικό παγώνι! Στο χωριό αυτό προφανώς θα περνούσε τα καλοκαίρια του και εκεί είχε 900 ζώα ανάμεσα στα οποία υπήρχαν χοίροι, γουρουνάκια, δύο μουλάρια και ένα άλογο, κατσίκια και πρόβατα, κότες, πετεινοί, χήνες και περιστέρια. Ανάμεσα σ' αυτά θα περιφερόταν οπωσδήποτε και το αρσενικό παγώνι, η ύπαρξη του οποίου σημειώνεται στο κατάστιχο, προφανώς για να τέρπει τους οφθαλμούς του.

Η πριγκίπισσα και ο παπαγάλος Η πριγκίπισσα Άννα Lusignan, η πανέμορφη θυγατέρα του βασιλιά Ιανού την οποία αποκαλούσαν αργότερα νεράιδα Μελουζίνη, όταν ακόμη ήταν έφηβη τη μνήστευσαν με τον γιο του δούκα της Σαβοΐας και ο αρραβώνας πραγματοποιήθηκε διά αντιπροσώπου μέσω πρέσβεων που είχε στείλει ειδικά γι' αυτόν τον σκοπό ο δούκας Αμεδαίος. Οι πρέσβεις μάλιστα απαίτησαν να δουν, σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής, γυμνή τη δεκατριάχρονη Άννα για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι ότι ήταν μια καθ' όλα γυναίκα κατάλληλη να τεκνοποιήσει, αφού ο πεθερός της είχε επεκτατικές βλέψεις στην Κύπρο και μέσω αυτού του γάμου είχε θεμελιώσει ελπίδες. Το 1434 η Άννα μαζί με την προίκα της, το ρουχισμό της, μεταξύ άλλων υφαντά και μεταξωτά, και γενικά την οικοσκευή της μετέφερε μαζί της και ένα μουσικό χειρόγραφο, έναν παγκόσμιο θησαυρό πολιτιστικής κληρονομιάς για το οποίο χειρόγραφο έγιναν μέχρι σήμερα δύο διεθνή μουσικολογικά συνέδρια. Παρεμπιπτόντως, ας υπομνησθεί εδώ ότι η Κύπρος δεν έχει ακόμη αντιληφθεί το πλούσιο πολιτισμικό φορτίο το οποίο φέρει. Η κακομαθημένη Άννα επέμενε να τη συνοδεύσουν στη Σαβοΐα εξήντα άτομα, μεταξύ αυτών η παραμάνα της, κυρίες της αυλής, ο γιατρός της, ο εξομολόγος της, ο νάνος της, ένας μαυριτανός, προφανώς υπηρέτης, και πολλά άλλα άτομα. Μαζί της, ωστόσο, μετέφερε και τον παπαγάλο της. Είχε συντροφιά λοιπόν αχώριστη η Άννα, την οποία λόγω της ομορφιάς της την παρομοίαζαν με την Αφροδίτη, και έναν παπαγάλο, ένα εξωτικό πουλί. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, διασχίζοντας θάλασσες αλλά και χώρες, η Άννα και η συνοδεία της έφθασαν κάποτε και στη Νίκαια. Εκεί ο παπαγάλος, σύμφωνα με το ημερολόγιο των πρέσβεων που συνόδευαν την Άννα, πέταξε και χάθηκε στην πολύβουη πόλη. Η πριγκίπισσα πλημμύρισε με λύπη, ωστόσο δεν έπαψε να χαμογελά στον κόσμο που συναθροιζόταν σε κάθε πόλη και χωριό απ' όπου περνούσε για να την προϋπαντήσει. Και ω του θαύματος, στις 7 Φεβρουαρίου του έτους 1434, προς το απόγευμα, μετά από τρεισήμισι μήνες ταξίδι, η πριγκίπισσα και όσοι τη συνόδευαν έφθασαν στο Chambery στη Σαβοΐα. Εκεί παρέδωσαν στην Άννα τον παπαγάλο της, που είχε χαθεί περιπλανώμενος στη Νίκαια.


Λιοντάρια και πιθηκάκια Ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου, Ιάκωβος Β' Lusignan, ο σύζυγος δηλαδή της Αικατερίνης Κορνάρο, είχε λιοντάρια στο ανάκτορό του. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούνται μέσα από ένα έγγραφο στο οποίο αναφέρεται ότι πλήρωνε ειδικά έναν χωρικό, τον Γιάννη από τη Λάπηθο, για να φροντίζει τα λιοντάρια του. Ο μισθός του δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ημερήσια παραχώρηση ψωμιού και ποσότητας οίνου. Η ύπαρξη λιονταριών στο ανάκτορο τού βασιλιά Ιακώβου Β' επιβεβαιώνεται και μερικά χρόνια αργότερα από έναν περιηγητή. Μετά τον θάνατο του βασιλιά το 1573, μάλλον μετά τη δηλητηρίαση του βασιλιά από τους Βενετούς για να καταλήξει στην εξουσία τους η Κύπρος, βασίλευσε για μια δεκαπενταετία η θρυλική βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο. Και για όσους δεν το γνωρίζουν, αναφέρουμε και την ελληνική καταγωγή της, ναι, η Κορνάρο ήταν δισεγγονή του αυτοκράτορα της Τραπεζούντος Ιωάννη Κομνηνού. Η βασίλισσα Κορνάρο υπήρξε η αγαπημένη των ποιητών και συγγραφέων αφού υμνήθηκε τόσο από γραφίδες όσο και από χρωστήρες ζωγράφων. Βασίλευσε έως το 1489 και αναχώρησε στη συνέχεια πίσω στην πατρίδα της, αφού αναγκάστηκε μετά από πιέσεις να εγκαταλείψει το βασίλειο. Η Αικατερίνη Κορνάρο έζησε μάλλον θλιμμένη και χωρίς εξουσίες, καθώς ήλεγχε τα πάντα η Δημοκρατία της Βενετίας. Το 1480 ένας Γάλλος περιηγητής, στον οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως, επισκέφθηκε όταν έφθασε στη Λευκωσία τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο. Μεταξύ άλλων διηγείται ότι στο ανάκτορο είχε δει δύο μικρά λιονταράκια και ένα πιθηκάκι. Η βασιλική οικογένεια, όπως φαίνεται, των Lusignan επιθυμούσε να εκτρέφει στα ανάκτορα λιοντάρια, τα οποία προμηθευόταν από άλλες χώρες. Είδαμε ότι ο σύζυγος της Αικατερίνης Κορνάρο, ο βασιλιάς Ιάκωβος Β', πλήρωνε έναν Λαπηθιώτη που είχε αποκλειστική ασχολία να φροντίζει τα λιοντάρια τα οποία υπήρχαν στο ανάκτορο. Τα λιοντάρια αυτά συνέχισαν να υπάρχουν στο ανάκτορο και να πολλαπλασιάζονται, αφού επτά χρόνια μετά τον θάνατο του βασιλιά υπάρχει η σχετική μαρτυρία του Γάλλου περιηγητή. Θα είχε προφανώς τότε γεννήσει η λέαινα του ανακτόρου για να υπάρχουν δύο μικρά λιονταράκια. Ας μην λησμονούμε ότι το λιοντάρι, ο βασιλιάς των ζώων, ήταν στενά συνδεδεμένο με τους βασιλείς της Κύπρου αφού στο οικόσημο της δυναστείας απεικονίζονται εφορμώντες λέοντες.
Τέλος, σύμφωνα με έναν περιηγητή, ο βασιλιάς Ιάκωβος Α' Lusignan κυνηγούσε με λεοπαρδάλεις, πράγμα που αντιλήφθηκε όταν ο βασιλιάς τον οδήγησε στους αγρούς για κυνήγι. Το 1394 ένας άλλος περιηγητής σημείωσε στο οδοιπορικό του ότι ο ίδιος βασιλιάς είχε 24 λεοπαρδάλεις για το κυνήγι. Πρόκειται για έναν υπερβολικό αριθμό, ωστόσο, όμως, είναι γνωστό το πάθος των Lusignan για το κυνήγι. Ο βασιλιάς Ιανός κυνηγούσε και αυτός, όπως ο πατέρας του, με λεοπαρδάλεις και όταν ο μαρκήσιος Έστε τον είχε επισκεφθεί τού χάρισε μια λεοπάρδαλη.

Βέβαια πολλά θα μπορούσαμε να αφηγηθούμε και για τα οικόσιτα ζώα και τη σχέση τους με τους βασιλείς της Κύπρου, ωστόσο αναφερθήκαμε πιο πάνω μόνο στα άγρια, εξωτικά πτηνά και ζώα. Αναφέρουμε ενδεικτικά την αγάπη που είχε στα σκυλιά ο γιος του βασιλιά Πέτρου Α' Πετρίνος και μετέπειτα βασιλιάς Πέτρος Β' Lusignan, την αγάπη της μητέρας του Ελεονώρας της Αραγωνίας στη μούλα που χρησιμοποιούσε στις περιδιαβάσεις της, την οποία αποκαλούσε με το όνομα Μαργαρίτα και ίππευε σ' αυτήν, κατά τον Κύπριο χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά, "ανθρωπινά", δηλαδή ως να ήταν άνδρας. Μου φαίνεται παράδοξο ωστόσο μια βασίλισσα να καβαλικεύει σαν άνδρας ένα κυπριακό μουλάρι... Η εικόνα από την περικοπή του χρονογράφου ενέπνευσε βέβαια τον Νομπελίστα Σεφέρη: "Το ξακουσμένο ζωντανό της ρήγαινας Λινόρας
στην κοιλιά της τα χρυσά πτερνιστήρια
στη σέλα της τα αξεδίψαστα λαγόνια...
χρυσοκάπουλη, στο σταύλο, η μούλα Μαργαρίτα...".

ΛΕΖΑΝΤΑ: Ταπισερί, στην οποία απεικονίζονται η Άννα Lusignan και ο σύζυγός της Λουδοβίκος Ι της Σαβοΐας [Μουσείο διακοσμητικών τεχνών του Παρισιού, 15ος αιώνας].