To 1436 είχε επισκεφθεί την Κύπρο ο Ισπανός περιηγητής Pero Tafur και, μεταξύ των όσων αναφέρει στο ταξιδιωτικό του, σημειώνει επίσης ότι έτυχε να γνωρίσει και μια πριγκίπισσα του οίκου των Lusignan, η οποία πραγματικά τον εντυπωσίασε με τον δυναμισμό της. Κατά την άποψή του η πριγκίπισσα αυτή ήταν ο κύριος σύμβουλος του βασιλιά και όλο το βασίλειο το διοικούσε η ίδια. Επρόκειτο για την Αγνή Lusignan, θυγατέρα του βασιλιά Ιακώβου Α´ Lusignan και της Helvis de Brunswick, αδελφή του βασιλιά Ιανού και θεία του βασιλιά Ιωάννη Β' Lusignan. H εποχή κατά την οποία έζησε η Αγνή ήταν πολυτάραχη για την Κύπρο, γι’ αυτό εξίσου περιπετειώδης ήταν και η ζωή των γεννητόρων της αλλά και του αδελφού της Ιανού, που διαδέχθηκε στη συνέχεια τον πατέρα του στον θρόνο.

Η δολοφονία του θείου της Αγνής, Πέτρου του Α', η άνοδος στον θρόνο του γιου του Πέτρου Β', οι ραδιουργίες της μητέρας του Ελεονώρας της Αραγωνίας, οι διαμάχες των Γενουατών και Ενετών, που αγωνίζονταν για την επικράτηση των εμπορικών τους συμφερόντων στην Κύπρο, είχαν τελικά ως αποτέλεσμα την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Γενουάτες. Ο πατέρας της Αγνής, Ιάκωβος Lusignan, κατόρθωσε να διαφύγει με τη σύζυγό του από την Πύλη της Αγίας Παρασκευής, κάπου κοντά στη σημερινή Πύλη Πάφου, για να φθάσει στο φρούριο της Κερύνειας και να αναλάβει την υπεράσπιση της πόλης από τους Γενουάτες. Τελικά, όμως, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι αυτός και η σύζυγός του από τους Γενουάτες και μεταφέρθηκαν στη Γένουα, ενώ ακολούθως φυλακίστηκαν στον Πύργο Μαλαπάγα (Mala Paga). Ο Λεόντιος Μαχαιράς μας πληροφορεί σχετικά, χωρίς να γνωρίζουμε από πού αντλεί πληροφορίες, ότι η σύζυγος του Ιακώβου αναγκαζόταν να εργάζεται ως μοδίστρα για να ενισχύει τον σύζυγό της. Μέσα στη φυλακή αυτή είχε γεννηθεί και ο Ιανός, ο πρωτότοκος γιος του Ιακώβου. Ο θάνατος του βασιλιά της Κύπρου Πέτρου Β' Lusignan, ανεψιού του Ιακώβου, άνοιξε στον ίδιο τον δρόμο για τη διαδοχή του στέμματος. Αναγκάστηκε ωστόσο πριν επιστρέψει στην Κύπρο να υπογράψει με τους Γενουάτες συνθήκη με επαχθείς όρους.

Στέψη του νέου βασιλιά

Ο πατέρας της Αγνής είναι ο πρώτος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου που είχε στεφθεί, εκτός από βασιλιάς της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ, και βασιλιάς της Αρμενίας. Ο χρονικογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρεται στην τελετή στέψης του Ιακώβου ως βασιλιά της Αρμενίας και περιγράφει την ενδυμασία των Γενουατών. Τα ενδύματα τα οποία φόρεσαν, σύμφωνα με το Χρονικό του, ήταν σκαρλάτα και στο αριστερό μανίκι έφεραν τρία στέμματα, ένα μεγάλο, ένα μεσαίο και ένα μικρό, τα οποία ήταν «μαργαριταρένια». Η Αγνή γεννήθηκε περίπου το 1392, μετά την επιστροφή των γονιών της στην Κύπρο και στη συνέχεια τη στέψη του πατέρα της. Ο αδελφός της Αγνής, Ιανός, εξακολουθούσε να κρατείται όμηρος στα χέρια των Γενουατών και ο βασιλιάς πατέρας του αναγκάστηκε να επιβάλει βαριούς φόρους, για να μπορέσει να πληρώσει τα όσα όφειλε στους Γενουάτες και να απελευθερώσει τον γιο του. Παράλληλα κτύπησε την Κύπρο και επιδημία πανώλης και αναγκάστηκε και ο ίδιος ο βασιλιάς με την οικογένειά του να καταφύγει στον Μαχαιρά για να σωθεί. Παραστατικός είναι σε αυτή την περίπτωση ο χρονικογράφος: «Και εβγήκεν ο ρήγας και η ρήγαινα και όσοι ήταν μιτά του από τον Μαχαιράν, και εποίκαν μεγάλην λιτανείαν και έρκουνταν εις την χώραν, και η ρήγαινα ανυπόλυτη και όσοι ήσαν μετά της με μέγαν κλάμαν».

Ο βασιλιάς Ιάκωβος, αν και στα χρόνια της βασιλείας του ταλάνισαν πολλά δεινά την Κύπρο, κατόρθωσε να αφήσει έργα και κυρίως στην τέχνη και στην αρχιτεκτονική. Ως έργα του, μεταξύ άλλων, αναφέρονται το μέγαρο στην Ποταμιά και το φρούριο στη Σίγουρη για να αντιμετωπίζει τις επιθέσεις και λεηλασίες των Γενουατών, που κατείχαν την Αμμόχωστο. Έχει υποστηριχθεί ότι η παραμονή του στη Γένουα κατά τα χρόνια της αιχμαλωσίας του ήταν ένα ερέθισμα ώστε να αρχίσει να ενδιαφέρεται για τέχνη και γενικά να έχει εκλεπτυσμένες προτιμήσεις. Ο πολύτεκνος αυτός βασιλιάς της Κύπρου, ο οποίος είχε περίπου δέκα ή και περισσότερα παιδιά, πέθανε στις 9 Σεπτεμβρίου 1398 και ετάφη στον Άγιο Δομίνικο, ενώ το επόμενο έτος τον διαδέχθηκε στον θρόνο ο πρωτότοκος γιος του Ιανός.

Η πριγκίπισσα Αγνή

Η Αγνή, μια από τις πέντε θυγατέρες του Ιακώβου Lusignan, δεν έτυχε να παντρευτεί και το γεγονός αυτό πολύ πιθανόν να σχετίζεται με τον θρησκόληπτο χαρακτήρα της. Η Αγνή θα στηρίξει τον αδελφό της Ιανό, νέο βασιλιά της Κύπρου, και θα ενεργεί ως σύμβουλός του. Ταξιδιωτικά κείμενα κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ιανού μαρτυρούν την πολυτέλεια μέσα στην οποία ζούσε η βασιλική οικογένεια. Μια περιγραφή των βασιλικών λουτρών των πλούσια εξοπλισμένων με χρυσοκέντητες πετσέτες και αναρίθμητα αρώματα, την οποία διέσωσε με τη γραφίδα του ο καγκελάριος του μαρκησίου Νικόλαου Έστε Γ' της Φερράρας, όταν επισκέφθηκε την Κύπρο με τη συνοδεία του και φιλοξενήθηκαν από τον βασιλιά, πραγματικά εντυπωσιάζει. Αργότερα, ωστόσο, επιδρομή ακρίδων θα πλήξει την Κύπρο και η πανώλη θα αποδεκατίσει τον πληθυσμό του βασιλείου. Μεταξύ των θυμάτων περιλαμβάνεται και η σύζυγος του βασιλιά Καρλόττα de Bourbon. Η αρχή της παρακμής του βασιλείου θα γίνει λίγο μετά την εισβολή των Μαμελούκων στη μεγαλόνησο και την υποτέλειά της στο σουλτάνο της Αιγύπτου. Ο βασιλικός στρατός θα ηττηθεί στη Χοιροκοιτία και ο βασιλιάς Ιανός θα συρθεί αιχμάλωτος μαζί πληθώρα Κυπρίων σκλάβων.

Οι κάτοικοι της Λευκωσίας εγκατέλειψαν την πρωτεύουσα και η πριγκίπισσα Αγνή είναι τότε που φρόντισε με τον αδελφό της Ούγο, Αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας, να φυγαδεύσουν όσους θησαυρούς ήταν δυνατόν στο φρούριο της Κερύνειας. Την επομένη, στις 8 Ιουλίου 1426, ο Ούγος και η Αγνή πήραν τα ανίψια τους Ιωάννη και Άννα, τα ανήλικα παιδιά του βασιλιά, και κατέφυγαν στο φρούριο της Κερύνειας για να προστατευθούν. Είναι σ’ αυτή την περίπτωση που η Αγνή αναφέρεται για πρώτη και μοναδική φορά από τους Κύπριους χρονικογράφους, όπως για παράδειγμα στον Μαχαιρά, ο οποίος σημειώνει το όνομά της ως Αννές (Αγνή). Αναφέρεται επίσης από τους Amadi, Strambaldi και Florio Bustron. Κατά τη διάρκεια της πολύμηνης αιχμαλωσίας του Ιανού, ο αδελφός του Ούγος ήταν ο αντιβασιλέας της Κύπρου. Η Αγνή δεν ήταν μόνο μια αγία γυναίκα, απεδείχθη ότι είχε και πολλές ικανότητες, αφού ήταν στενή βοηθός του αντιβασιλέα αδελφού της στη διακυβέρνηση της Κύπρου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η Αγνή με τη φροντίδα του αδελφού της Ούγου έλαβε αρκετές παπικές χάρες.

Ένα χρόνο μετά την αιχμαλωσία του, ο Ιανός επέστρεψε στο βασίλειό του, μετά από καταβολή υπέρογκου ποσού λύτρων απελευθέρωσης, ενώ η ίδια η Κύπρος κατέστη φόρου υποτελής στον σουλτάνο της Αιγύπτου. Οι ταλαιπωρίες που είχε υποστεί ο βασιλιάς κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας και τα άλλα δεινά που έπληξαν την Κύπρο ήταν τα αίτια που οδήγησαν τον βασιλιά το 1432 στον θάνατο. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Ιωάννης Β' Lusignan. Η Αγνή, μετά τον θάνατο του αδελφού της, θα αναλάβει ουσιαστικά ως πραγματική μάνα τα παιδιά του. Συνδέθηκε στενά με την ανεψιά της Άννα που είχε μείνει ορφανή από μητέρα όταν ακόμη ήταν τεσσάρων ετών. Ο θείος της Άννας, Ούγος, φρόντισε να την παντρέψει με τον γιο του δούκα της Σαβοΐας. Το 1433 είχαν φθάσει πρέσβεις από τη μακρινή Σαβοΐα για να συνοδεύσουν την Άννα στη νέα της χώρα ώστε να τελεστούν οι γάμοι. Η δεκατετράχρονη Άννα ήταν υπό την προστασία της θείας της Αγνής και όσες φορές οι πρέσβεις του δούκα τη συναντούν είναι πάντα μαζί της η θεία της. Θα ανέμενε κανείς ότι η Αγνή θα συνόδευε την ανεψιά της στη Σαβοΐα όταν αναχώρησε για τη νέα της πατρίδα. Oι πηγές, ωστόσο, μαρτυρούν ότι δεν συνέβη κάτι τέτοιο και ότι πολύ αργότερα ταξίδεψε για να ζήσει κοντά στην Άννα το υπόλοιπο της ζωής της.

Η μαρτυρία του Ισπανού Tafur μας παρέχει ενδιαφέροντα στοιχεία για την Αγνή Lusignan. Όταν το 1436 επισκέφθηκε την Κύπρο και με τη συνοδεία του πήγε να παρακολουθήσει τη λειτουργία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Λευκωσία, ένας ασπιδοφόρος ιππότης της Αγνής κατ’ εντολή της ιδίας προσκάλεσε τον Ισπανό ταξιδιώτη με τους συντρόφους του και τους πρόσφερε φιλοξενία. Η Αγνή, την οποία ο Tafur αποκαλεί madame Ines, περιγράφεται από τον ίδιο ως αξιοσέβαστη γυναίκα και ότι είναι ο πιο στενός σύμβουλος του βασιλιά. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Τafur συμπεραίνεται ότι η Αγνή ζούσε μόνη της σε ξεχωριστό μέγαρο, αλλά γειτονικό με το κυρίως ανάκτορο των Lusignan στη Λευκωσία. O Κύπριος χρονικογράφος Γεώργιος Βουστρώνιος αναφέρεται και αυτός στην κατοικία της Αγνής. Στο Χρονικό του ρητώς αναφέρει: «[…] και ο ρήγας εκάθετον εις τα σπιτία της κυράς της Αννές, πλησίον της Σάντα Κατερίνας». Ο βασιλιάς Ιωάννης Β' μετά από εισήγηση των θείων του Ούγου και Αγνής αποφάσισε να στείλει τον Tafur, αφού θα ταξίδευε στην Αίγυπτο, ως πρέσβη του βασιλείου στον σουλτάνο. Ο Tafur μας πληροφορεί και για τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η Αγνή όταν το 1437 ο βισκούντης Λευκωσίας Γούρρης προκάλεσε μια ανταρσία των κατοίκων της Λευκωσίας, επειδή λόγω των πράξεών του κατάντησε λαομίσητος.

Η Αγνή Lusignan τιμήθηκε και από τη Δημοκρατία της Βενετίας αφού αναγνωρίστηκε με απόφαση του μεγάλου συμβουλίου ως ευγενής, όπως αναφέρει ο Marino Sanuto o Νεώτερος. Η Αγνή Lusignan γύρω στα 1440 εγκατέλειψε την Κύπρο και αποσύρθηκε στη Σαβοΐα. Στις 22 Σεπτεμβρίου 1451 εξελέγη ηγουμένη στην Επισκοπή του Minden στη Βεστφαλία, αν και η ίδια δεν είχε παρευρεθεί στην τελετή. Στο έγγραφο εκλογής της αναφέρονται και οι πρόσοδοι που θα της παραχωρούνταν. Ίσως η εκλογή αυτή να ήταν τιμητική λόγω της γερμανικής καταγωγής της. Ουσιαστικό ρόλο διαδραμάτισε η Αγνή και για τον γάμο αργότερα της θυγατέρας του βασιλιά Ιωάννη Β', της μικρανεψιάς της Καρλόττας, με τον Λουδοβίκο της Σαβοΐας. Στο συμβόλαιο γάμου διατυπωνόταν η ρήτρα ότι σε περίπτωση θανάτου της Καρλόττας χωρίς να έχει αποκτήσει απόγονο το στέμμα της Κύπρου θα ανήκε στον σύζυγό της και ουσιαστικά θα περνούσε στον οίκο της Σαβοΐας. Η γηραιά πριγκίπισσα Αγνή Lusignan φαίνεται ότι συμφωνούσε πλήρως με αυτή την πολιτική. Το 1549, το επόμενο έτος μετά τον γάμο της Καρλόττας, η Αγνή πέθανε στη Venasque.

Το μέγαρο της Αγνής υφίσταται έως σήμερα στην κατεχόμενη Λευκωσία. Βρίσκεται πράγματι κοντά στον ναό της Αγίας Αικατερίνης που μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος και είναι γνωστό ως Haidar πασά τζαμί. Το μέγαρο αυτό χαρακτηρίζεται μέγαρο των Lusignan και είναι βέβαιο ότι πρόκειται για την κατοικία της Aγνής Lusignan, αφού σε αυτό υπάρχει και το οικόσημο της γιαγιάς της πριγκίπισσας από την πλευρά της μητέρας της…