Ταξίδευε με τις εμπνεύσεις του
με του αλκοόλ τη δύναμη ταξίδευε.
Ερωτομανής
μη λησμονώντας της φυλής τα τραύματα
και προπαντός το κοφτερό λεπίδι της 9ης Ιουλίου...
Από τα μέσα του 17ου αιώνα, όπως πληροφορούμαστε από τις πηγές, πρέπει να υφίστατο στην Κύπρο Προξενείο των Κάτω Χωρών. Το έτος 1656 πρέπει ήδη στη Λάρνακα να λειτουργούσε προξενείο της Ολλανδίας, εφόσον το ίδιο έτος μαρτυρείται ως Ολλανδός πρόξενος στην Κύπρο ο Janssen Duvellaer. O ίδιος πρόξενος εκπροσωπούσε την ίδια εποχή και τη Γαλλία. Επίσης το 1657 ένας Ολλανδός ευγενής, ο Jan Den Tex, είχε επισκεφθεί την Κύπρο και είχε φιλοξενηθεί από τον ίδιο τον πρόξενο της Ολλανδίας. Ο Jan Den Tex στο ταξιδιωτικό του κείμενο αναφέρει ότι είχε προσκληθεί σε δείπνο από τον πρόξενο της Ολλανδίας και της Γαλλίας. Πρόκειται προφανώς για το ίδιο πρόσωπο, αφού το 1656 ο Mr. Duvellaer, δηλαδή ο πρόξενος Janssen Duvellaer, μνημονεύεται, όπως προαναφέρθηκε, ως πρόξενος Ολλανδίας και Γαλλίας.
Ο Γάλλος στρατιωτικός Granger σε έκθεσή του για την Κύπρο, γραμμένη το 1735 στη Λάρνακα, αναφέρει στοιχεία που αφορούν τους Ολλανδούς και το ολλανδικό προξενείο στην Κύπρο. Το μεγαλύτερο εμπόριο στην Κύπρο, σημειώνει ο Granger, διεξάγεται από Ευρωπαίους εμπόρους, κυρίως Ολλανδούς, Άγγλους, Βενετούς, Ραγουζαίους και Γάλλους εγκατεστημένους στη Λάρνακα. Όλοι αυτοί εκπροσωπούνται, όπως γράφει ο Granger, από προξένους της χώρας τους.
O Ολλανδός John Heyman, επίσης, στις αρχές του 18ου αι. σημειώνει ότι στη Λάρνακα ήταν εγκατεστημένοι πολλοί ξένοι έμποροι και ότι υπήρχαν προξενεία από διάφορες χώρες, όπως αυτά της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Βενετίας και της Ολλανδίας. Μνεία του Προξενείου των Κάτω Χωρών (Ολλανδίας) γίνεται το 1930 στα "Kυπριακά Χρονικά" από τον ιστοριοδίφη Νεοκλή Κυριαζή, ο οποίος για τα έτη από το 1825 (ορθώς από το 1824) έως το 1828 αναφέρει ως πρόξενο των Κάτω Χωρών (Ολλανδίας) στη Λάρνακα τον ιταλικής καταγωγής, και καταγόμενο μάλλον από την Πίζα, Marco Antonio Santi.
Τρεις φάκελοι περιλαμβάνουν τα έγγραφα του ολλανδικού προξενείου στη Λάρνακα των ετών 1813-1830. Τα έγγραφα αυτά αποτελούν σημαντικότατη πηγή για την Ιστορία της Κύπρου στη συγκεκριμένη εποχή και τη ζωή των κατοίκων της καθώς και για τις σχέσεις των προξένων των ευρωπαϊκών χωρών και των υπηκόων τους με τις τουρκικές αρχές. Οι άγριες σφαγές του Ιουλίου του 1821 περιγράφονται παραστατικά από τους Ευρωπαίους προξένους, τόσο στις προξενικές εκθέσεις όσο και γενικά στην αλληλογραφία τους με τους πρέσβεις της χώρας τους. Οι σφαγές και το κλίμα της εποχής περιγράφονται και από τον τότε πρόξενο των Κάτω Χωρών Lorenzo Giovanni Santi.
Η μαρτυρία του προξένου για τις σφαγές
Στα έγγραφα του Προξενείου των Κάτω Χωρών στη Λάρνακα της Κύπρου πιστοποιείται η υπηρεσία του Lorenzo Giovanni Santi ήδη από το 1818 έως και το 1824. Στη συνέχεια τον διαδέχεται ο Μαrco Antonio Santi, προφανώς υιός του, ο οποίος σύμφωνα με μια επιστολή του πατέρα του γνωρίζουμε ότι σπούδασε στην Πίζα της Ιταλίας. Φαίνεται ότι η ιταλικής καταγωγής οικογένεια Santi ήταν από την Πίζα.
Στην αλληλογραφία του με τον πρέσβη της χώρας του στην Κωνσταντινούπολη, και κυρίως στις εκθέσεις του, ο πρόξενος Lorenzo Giovanni Santi περιέγραφε τη θλιβερή κατάσταση της Κύπρου και τις συνθήκες της απάνθρωπης διαβίωσης των κατοίκων της υπό τη διακυβέρνηση του Τούρκου διοικητή Κουτσιούκ, πολύ πριν τις σφαγές του Ιουλίου του 1821. Σε επιστολή του με ημερομηνία 2 Ιουνίου 1821, ενημέρωνε τον επιτετραμμένο (inviato) του βασιλέως των Κάτω Χωρών στην Υψηλή Πύλη ότι οι κάτοικοι της νήσου υπέφεραν από βαριές φορολογίες και για να αντεπεξέλθουν αναγκάζονταν να δανείζονται από τους Ευρωπαίους εμπόρους. Η κατάσταση που επικρατούσε κατά τον πρόξενο των Κάτω Χωρών έπληττε, για ευνόητους λόγους, τα συμφέροντα των εγκατεστημένων Ευρωπαίων στην Κύπρο. Επίσης χαρακτήριζε τον Τούρκο διοικητή της Κύπρου, του οποίου η συμπεριφορά ήταν εξίσου ανάρμοστη προς τους προξένους και τους Ευρωπαίους υπηκόους, βίαιο, οργίλο, με χαρακτήρα θηριώδη (bruttale) και ανέφερε ότι περιφρονούσε τους νόμους. Ένας τέτοιος κυβερνήτης, σημείωνε ο πρόξενος Lorenzo Giovanni Santi, o οποίος, αντί να ακολουθεί τον νόμο, αντίθετα περιφρονεί το δίκαιο, τα προνόμια και την ασφάλεια των ιερών διομολογήσεων (sacri capitulazioni), τις οποίες τίμησε με την υπογραφή της η Πύλη, είναι βέβαιο ότι θα προβεί σε χειρότερες πράξεις. Τέλος, κάτω από τις συνθήκες στις οποίες ζούσε και τις οποίες περιέγραφε, ζητούσε προστασία από τον επιτετραμμένο των Κάτω Χωρών στην Κωνσταντινούπολη, τόσο για τον ίδιο όσο και για τους υπηκόους της χώρας που εκπροσωπούσε ως πρόξενος οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι στην Κύπρο.
Ο πρόξενος με επιστολή του προς τον επιτετραμμένο των Κάτω Χωρών στην Κωνσταντινούπολη περιέγραφε τα χειρότερα, δηλαδή τις άγριες σφαγές των επισκόπων και των προκρίτων της Κύπρου τον Ιούλιο του 1821, γεγονότα για τα οποία είχε εκφράσει τον φόβο ότι θα συνέβαιναν, όπως αναλύσαμε πιο πάνω, γνωρίζοντας τον θηριώδη χαρακτήρα του Τούρκου διοικητή.
Αφού πρώτα προσκλήθηκαν οι επίσκοποι στη Λευκωσία με δόλο, γράφει ο Lorenzo Antonio Santi, μεταξύ αυτών και ο Αρχιεπίσκοπος, οι ηγούμενοι των μοναστηριών, οι πρόκριτοι και οι προύχοντες της Κύπρου, για να τους κοινοποιηθεί δήθεν ένα φιρμάνι υπέρ των κατοίκων της νήσου, ανηλεώς σφαγιάσθηκαν. Επίσης, ο πρόξενος αναφέρει ότι έγιναν συλλήψεις σε όλες τις περιοχές της Κύπρου και οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στη Λευκωσία και στη συνέχεια εκτελέστηκαν. Οι ευκατάστατοι, οι έμποροι και οι βιοτέχνες συλλαμβάνονταν για να εκτελεστούν και ακολούθως η περιουσία τους δημευόταν. Επίσης δημεύονταν οι περιουσίες όσων κρύφτηκαν για να σωθούν ή κατόρθωσαν να φύγουν από την Κύπρο για να γλυτώσουν. Είχαν συληθεί ακόμη, όπως ανέφερε ο πρόξενος, και αυτά τα ίδια τα θησαυροφυλάκια των μοναστηριών. Η καταστροφή, σημείωνε, ήταν ανεπανόρθωτη και η ερήμωση βασίλευε παντού. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν ανυπολόγιστη καταστροφή, προειδοποιούσε ο Lorenzo Santi τον επιτετραμμένο των Κάτω Χωρών, και θα έπλητταν ανεπανόρθωτα τόσο την οικονομία όσο και το εμπόριο της Κύπρου. H τρομοκρατία που επικρατούσε ήταν τέτοια που και ο ίδιος ο πρόξενος ζητούσε την ισχυρή προστασία της χώρας που εκπροσωπούσε.
Οι οικογένειες των προξένων της Γαλλίας, της Νεαπόλεως, της Ρωσίας και άλλων χωρών καθώς και άλλοι Ευρωπαίοι υπήκοοι, αλλά και οι κατατρεγμένοι ραγιάδες, είχαν αναχωρήσει για την Ευρώπη. Έτσι οι θηριωδίες και οι άγριες σφαγές του φοβερού Ιουλίου του 1821 προκάλεσαν την ερήμωση, όπως καταγράφεται, χωρίς υπερβολή, σε μια άλλη πηγή της εποχής: "Τοιουτοτρόπως η νήσος αύτη θα παραμείνει άσυλον διά τα άγρια θηρία και όχι τόπος διαμονής δι' ανθρώπους".
