Η αρχειακή έρευνα φέρνει συνέχεια στο φως νέα στοιχεία για τα χωριά της Κύπρου, σχεδόν πριν από πέντε αιώνες. Τα στοιχεία αυτά διαφυλάχθηκαν στα βενετικά αρχεία εξαιτίας των εκποιήσεων κάποιων χωριών της Κύπρου, τα οποία θέλησε να πωλήσει η Δημοκρατία της Βενετίας για να ενισχύσει τα οικονομικά της. Άλλωστε για τους ίδιους ακριβώς λόγους η Γαληνοτάτη είχε κατά καιρούς απελευθερώσει πάροικους με την καταβολή ενός σεβαστού ποσού χρημάτων. Η Βενετία ακόμη και "κενούς" τίτλους κομητείας είχε πωλήσει σε Κύπριους φεουδάρχες και μάλιστα σε χρυσό νόμισμα, τοις μετρητοίς. Ας αναφέρουμε εδώ τον μεγαλοφεουδάρχη Ευγένιο Συγκλητικό, ο οποίος αγόρασε τον τίτλο κομητείας Rochas καταβάλλοντας ένα υπέρογκο ποσό.

Ένα έγγραφο, που μέχρι πρότινος διέλαθε μάλλον την προσοχή των ερευνητών, και το οποίο ανακαλύψαμε σε πρόσφατο ερευνητικό μας ταξίδι, προσθέτει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το χωριό Γέναγρα της Μεσαορίας, το οποίο κατέχεται όπως και τόσα άλλα από το 1974, από τους Τούρκους εισβολείς. Ας εξετάσουμε όμως πριν τον σχολιασμό της αγοραπωλησίας των Γενάγρων το 1529 και τον νέο ιδιοκτήτη τους, μέλος μιας πολύ σημαντικής κυπριακής οικογένειας φεουδαρχών, τι στοιχεία υπάρχουν για το ίδιο χωριό από τους Κύπριους χρονογράφους και ιστορικούς καθώς και από άλλες πηγές.

Τα Γέναγρα παραχωρήθηκαν από τον Φράγκο βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο A? Lusignan στον Rinaldo Milmarz, ευνοούμενο του βασιλιά, τον οποίο ο ίδιος διόρισε επίσης ναύαρχο του βασιλείου. Σχεδόν μετά από έναν αιώνα τo 1460 ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου, Ιάκωβος Β? Lusignan, παραχώρησε τα Γέναγρα στον ευνοούμενό του Rizzo de Marino, ο οποίος καταγόταν από τη Νεάπολη της Ιταλίας. Στον Rizzo de Marino ο βασιλιάς είχε παραχωρήσει επίσης και τη θέση του τζαμπερλάνου του βασιλείου της Κύπρου, δηλαδή του αρχιθαλαμηπόλου, ή επόπτη του βασιλικού οίκου ή και του θησαυροφυλακίου. Ο Rizzo de Marino μετά τον θάνατο του βασιλιά δημιούργησε μια αντιβενετική φατρία, αλλά λίγο μετά οι Βενετοί τον συνέλαβαν και σιδηροδέσμιο τον έστειλαν στη Βενετία όπου δικάστηκε από το φοβερό Συμβούλιο των Δέκα και εξετελέσθη από τους ίδιους διά στραγγαλισμού.

Τα Γέναγρα αναφέρονται σε όλους τους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου ως Genagra και στην απογραφή του πληθυσμού των φραγκομάτων/ελεύθερων καλλιεργητών του 1565 σημειώνεται ως Ienagra. Με την ίδια γραφή, ως Ienagra, σημειώνεται το χωριό στον περίφημο χάρτη της Κύπρου του Λεωνίδα Αττάρ του 1542. Ο πληθυσμός του χωριού σε φραγκομάτους το 1565 ανερχόταν στους διακόσιους, γεγονός που μαρτυρεί ότι το χωριό στη συγκεκριμένη εποχή ήταν πολυπληθές, εάν αναλογιστεί κάποιος ότι ο πληθυσμός της πλειονότητας των χωριών της Κύπρου δεν ξεπερνούσε τους εκατό φραγκομάτους.

Πέτρος Φλάτρος 

Η οικογένεια των Φλάτρων δεν χρειάζεται συστάσεις, άλλωστε το όνομά της μνημονεύεται από το 1567 έως σήμερα και θα μνημονεύεται με τον προμαχώνα των τειχών της Λευκωσίας, που φέρει το όνομά της, αφού ο Ούγος Φλάτρος, μέλος της ίδιας οικογένειας, κατέβαλε δέκα χιλιάδες δουκάτα για την οικοδόμησή του. Ας υπομνησθεί επίσης ότι η οικογένεια των Φλάτρων ήταν ελληνική και ορθόδοξη ενώ με την πάροδο των ετών μέλη της ασπάσθηκαν το λατινικό δόγμα. Ο Giotin Φλάτρο ίδρυσε μάλιστα μια ορθόδοξη μονή στη μεσαιωνική Λευκωσία, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, και ο Βαλλιάνος Φλάτρος ενίσχυσε στις αρχές του 15ου αιώνα οικονομικά την ορθόδοξη γυναικεία μονή, αφιερωμένη στην Παναγία, επίσης στη Λευκωσία.

Στις 8 Νοεμβρίου του έτους 1529 το Συμβούλιο των Δέκα μετά από σύσκεψη αποφάσισε την πώληση των Γενάγρων, χωριού της Μεσαορίας, στον Πέτρο Φλάτρο, γιο του αείμνηστου Ιωάννη. Τι γνωρίζουμε αλήθεια για τον φεουδάρχη των Γενάγρων αφού η οικογένειά του είναι πολύκλαδη και η ταύτιση των μελών της δυσχερής; Κατορθώσαμε ωστόσο να πληροφορηθούμε από τις πηγές ότι ο φεουδάρχης αυτός ήταν αδελφός των Βαλλιάνου, Φίλιππου, Ολιβιέρο και Έκτορα. Η διαθήκη του Ευγενίου Συγκλητικού, πρώτου κόμη Rochas, μας αποκάλυψε ότι μία θυγατέρα του, της οποίας το όνομα μας είναι άγνωστο, παντρεύτηκε τον Πέτρο Φλάτρο και απέκτησε μαζί του τρία παιδιά, τους Ιωάννη, Έκτορα και Alvise. Ο Ευγένιος Συγκλητικός στη διαθήκη του αναφέρεται στον εγγονό του Ιωάννη Φλάτρο, γιο του Πέτρου Φλάτρο. Στον ίδιο τον εγγονό του Ιωάννη, γιο του φεουδάρχη των Γενάγρων, ο Ευγένιος Συγκλητικός κληροδοτούσε μεταξύ άλλων ένα σεντούκι καμωμένο από ξύλο κυπαρισσιού, από την Κύπρο. Ο αδελφός του φεουδάρχη Πέτρου, ο Βαλλιάνος, ήταν ο φεουδάρχης που ενίσχυσε τη γυναικεία ορθόδοξη μονή στη Λευκωσία. Τα Γέναγρα παρέμειναν ως φέουδο στον Πέτρο Φλάτρο έως και το έτος 1559. Οι απόγονοι όμως της οικογένειας, οι οποίοι αργότερα κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Ιταλία, και κυρίως στη Βενετία και τη Ρώμη, κράτησαν ζωντανές μνήμες από τη μακρινή και κατεχόμενη πατρίδα τους Κύπρο, και δεν λησμόνησαν το πάλαι ποτέ φέουδό τους τα Γέναγρα.

Η γειτονική Απαλαίστρα

Ένα χωριό στη Μεσαορία που γειτνιάζει με τα Γέναγρα, και το οποίο ερημώθηκε αν και αναφέρεται ως σπουδαίο φέουδο, ήταν η Απαλαίστρα. Το χωριό Απαλαίστρα είχε συνδεθεί με τη γνωστή κυπριακή οικογένεια Αττάρ, ήδη μετά την επικράτηση του Ιακώβου Β? στον θρόνο της Κύπρου, δηλαδή στα μέσα του 15ου αιώνα. Ο βασιλιάς τότε είχε παραχωρήσει στον Ιωάννη Αττάρ το χωριό Τσάδα της Πάφου και το ένα τέταρτο των εισοδημάτων του χωριού Απαλαίστρα. Η Απαλαίστρα το 1565 είχε εβδομήντα τέσσερις ελεύθερους καλλιεργητές. Αργότερα η βασίλισσα Αικατερίνη μετά τον θάνατο του βασιλιά έχρισε ιππότη τον Ιωάννη Αττάρ και τον ευεργέτησε επιπλέον παραχωρώντας του και τα υπόλοιπα μερίδια των εισοδημάτων της Απαλαίστρας. Στη συνέχεια φαίνεται ότι είχε μείνει στους απογόνους του Ιωάννη Αττάρ μόνο το ένα τέταρτο των εισοδημάτων του χωριού, αφού τα άλλα τρία τέταρτα τους αφαιρέθηκαν και περιήλθαν στο Δημόσιο (reale). Η Απαλαίστρα απαντά και στον χάρτη της Κύπρου, του Λεωνίδα Αττάρ. Δεν θα μπορούσε βέβαια ο Αττάρ να μην συμπεριλάβει στον χάρτη του την Απαλαίστρα, ένα χωριό τόσο συνδεδεμένο με την οικογένεια των Αττάρ.

Το 1522 ο γιος του Ιωάννη Αττάρ, Φραγκίσκος, υπέβαλε ένα αίτημα στο Συμβούλιο των Δέκα ώστε να αποκτήσει με αγορά ολόκληρο το φέουδο της Απαλαίστρας, το οποίο στο παρελθόν ανήκε ολόκληρο στον πατέρα του. Η τιμή του χωριού ανήλθε στα επτακόσια εβδομήντα δουκάτα σε μετρητά, αλλά όφειλε ετησίως από την παραγωγή της Απαλαίστρας να παραδίδει και ποσότητα σιτηρών στο Δημόσιο της Κύπρου. Σήμερα από το χωριό αυτό της Μεσαορίας σώζεται η εκκλησία της Απαλαίστρας, η αφιερωμένη στην Παναγία. Στον φεουδάρχη της Απαλαίστρας οφείλουμε και μία σημαντική έκθεση για την Κύπρο, την οποία ο ίδιος συνέταξε γύρω στα 1520.

Τέλος, σημειώνουμε την εκπληκτική είδηση ότι ο Φαβρίκιος Φλάτρος, απόγονος του Πέτρου Φλάτρου, φεουδάρχη των Γενάγρων, που ήταν ιερωμένος και είχε υπηρετήσει ως αρχιθαλαμηπόλος τον πάπα, θέλησε να χαραχθεί στην επιτύμβια πλάκα του ότι ήταν αυθέντης/ιδιοκτήτης, μάλλον οι πρόγονοί του, του χωριού Γέναγρα (Ienegra). Ναι! Και η πράξη αυτή δεν ήταν παρά μνήμη πατρίδας: Dominus castri Ienegra!..