Ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων έζησε στα τέλη του 6ου με αρχές του 7ου αιώνα μ.Χ. και υπήρξε Πατριάρχης Αλεξανδρείας από το 610 έως το 619 μ.Χ. Ένα όραμα, σύμφωνα με τη βιογραφία του, τον οδήγησε στο να αφοσιωθεί στη φιλανθρωπία και την ελεημοσύνη 

Στον πανιερώτατο μητροπολίτη Λεμεσού κ. Αθανάσιο.

Φέτος συμπληρώνονται 1400 χρόνια (619-2019) από την κοίμηση του Αμαθούσιου αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, πολιούχου της Μητροπόλεως Λεμεσού. Η Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού με συνέδρια, εκδόσεις και άλλες εκδηλώσεις τίμησε λαμπρά τον άγιό της που ενόσω ζούσε προσέφερε ελεημοσύνη, φιλοξενία και περίθαλψη σε φτωχούς και ασθενείς και του οποίου η φήμη και η τιμή εξαπλώθηκαν από την Ανατολή έως τη Γηραιά Ήπειρο.

Στην πόλη των τεναγών Βενετία, στην πόλη με τους ανοιχτούς ορίζοντες, τιμάται ο ίδιος άγιος τόσο από τους ορθόδοξους όσο και από τους καθολικούς, αλλά και ένα ιερό λείψανο που βρίσκεται σε κεντρικό ναό της Βενετίας και του οποίου η οικοδόμηση ανάγεται στον 8ο μ.Χ. αιώνα, σύμφωνα με τη βενετική παράδοση και με όσα απαντούν στις βενετικές πηγές, ανήκει στον Κύπριο άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα. Ωστόσο, και ένας άλλος ναός στην ίδια πόλη είναι αφιερωμένος στον άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα. Και οι δύο ναοί της Βενετίας είναι σημαντικοί και με μακραίωνη ιστορία και βρίσκονται σε κεντρικά σημεία της πόλης των Δόγηδων. Ο ένας ναός είναι αφιερωμένος στον Κύπριο άγιο και στον άλλο ναό υπάρχει λατρευτικό σκήνωμα το οποίο θρυλείται αλλά και αναφέρεται από τις βενετικές πηγές ότι ανήκει στον Κύπριο άγιο από την Αμαθούντα. Το πιο σημαντικό, βέβαια, γεγονός είναι η εξαπλωθείσα φήμη του αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, ώστε να τιμάται σε δύο ναούς στη μακρινή Βενετία ήδη από τον 13ο αιώνα.

Από τη Μεσόγειο στην Ευρώπη: Η φήμη και η τιμή του αγίου εξαπλώθηκαν από την Κύπρο και την Αίγυπτο στην Ανατολή, διέσχισαν τη Μεσόγειο έως την πόλη των πόλεων, την επτάλοφη Κωνσταντινούπολη, έφθασαν στον μυχό της Αδριατικής, στην τεναγίτιδα πόλη, και διέσχισαν τη Γηραιά Ήπειρο

Αισθάνθηκα πραγματικά ρίγη συγκίνησης όταν πριν από αρκετά χρόνια είχα μεταβεί για πρώτη φορά στη Βενετία για αρχειακές έρευνες και άρχισα να εξερευνώ την πόλη. Θέλησα τότε μεταξύ άλλων να επισκεφθώ και την ενορία του Αγίου Ιωάννη in Bragora όπου είχαν, ως γνωστόν, εγκατασταθεί και έζησαν κυρίως πρόσφυγες Κύπριοι μετά την οθωμανική κατάκτηση (1570-1571). Έξω από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη in Bragora στην ομώνυμη ενορία, μία τεράστια ουρά ορθοδόξων και καθολικών και τουρίστες επίσης από όλα τα μέρη του πλανήτη περίμεναν υπομονετικά τη σειρά τους για να μπουν στον ναό. Ρώτησα απορημένη τι συμβαίνει και μου απάντησαν "μα, για να δούμε και να προσκυνήσουμε το σκήνωμα του αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος" (San Giovanni Elemosinario). Ναι, το σκήνωμα του αγίου που η Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού τιμά φέτος τα 1400 χρόνια από την κοίμησή του, και τότε η συγκίνησή μου έγινε πιο έντονη αλλά ίσως και να αισθάνθηκα περηφάνια αφού σε αυτήν την πόλη της λιμνοθάλασσας δεν μεγαλούργησαν μόνο οι πρόσφυγες που έφτασαν εδώ ρακένδυτοι μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου ως πλοιοκτήτες, έμποροι, καθηγητές πανεπιστημίου και ευεργέτες, αλλά εδώ έφτασε και η τιμή των αγίων μας, όπως αυτή του αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, η οποία συνεχίζεται από τα μεσαιωνικά χρόνια με την ίδια προσήλωση, πίστη και ευλάβεια. Την ίδια συγκίνηση αισθάνθηκα όταν περνώντας για πρώτη φορά από το εμπορικό κέντρο της Βενετίας, το γνωστό Ριάλτο, πορευόμενη στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας για έρευνα, το οποίο, ας σημειωθεί, μου χάρισε πραγματικούς θησαυρούς για την ιστορία του τόπου μας, αλλά και για την ιστορία της Επισκοπής Αμαθούντος - Λευκάρων - Λεμεσού, αντίκρισα τότε σχεδόν κρυμμένη ανάμεσα σε άλλα κτήρια μια σιδερένια καγκελόπορτα και αντιλήφθηκα ότι ήταν η είσοδος μιας εκκλησίας. Όταν σήκωσα το βλέμμα μου είδα σε μια επιγραφή ότι επρόκειτο για ναό αφιερωμένο στον Κύπριο άγιό μας και τα ίδια συναισθήματα με κατέκλυσαν όπως αυτά όταν επισκέφθηκα τον ναό του Αγίου Ιωάννη in Bragora (San Giovanni in Bragora). Ίσως ακόμη αυτήν τη φορά η συγκίνησή μου να ήταν πιο μεγάλη καθώς περνώντας το κατώφλι του ναού δεν έμπαινα απλώς σε έναν ναό αφιερωμένο στον άγιό μας, δεν αντίκρισα μόνο το σπουδαίο έργο του μεγάλου ζωγράφου Τισιάνο, στο οποίο παριστάνεται εύγλωττα ο άγιός μας σε μια απεικόνιση όντως εμπνευσμένη, αλλά η σκηνή παρουσιάζει τον άγιο να πράττει αυτό που έταξε και έπραξε σε όλη τη ζωή του, δηλαδή να προσφέρει και να παρέχει ελεημοσύνη, αφού απεικονίζεται να δίνει χρήματα σε έναν ζητιάνο. Αντίκρισα επίσης και έναν ωραιότατο πίνακα στον οποίο απεικονίζεται ένας δόγης που σχετίζεται με τη μεγαλόνησο Κύπρο, αφού έζησε εδώ μια διετία από το 1556-1558 και συγκέντρωσε πολύτιμο υλικό για την ιστορία της. Εδώ και πολλά χρόνια συνεχίζω να μελετώ τα χειρόγραφά του, τα οποία μας χάρισαν πραγματικά ειδήσεις θησαυρούς για την ιστορία μας.

Ποιος τελικά είναι ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων του οποίου η φήμη και η τιμή εξαπλώθηκαν από την Κύπρο και την Αίγυπτο στην Ανατολή, διέσχισαν τη Μεσόγειο έως την πόλη των πόλεων, την επτάλοφη Κωνσταντινούπολη, έφθασαν στον μυχό της Αδριατικής, στην τεναγίτιδα πόλη, και διέσχισαν τη Γηραιά Ήπειρο; Ο Κύπριος άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων, που απέκτησε επάξια την επωνυμία Ελεήμων λόγω της βοήθειας που είχε προσφέρει σε φτωχούς και δυστυχισμένους δαπανώντας υψηλά ποσά, δεν είναι τυχαίο που δεν τιμάται μόνο στην Κύπρο, αλλά και σε άλλα μέρη, μεταξύ αυτών και στη μακρινή πόλη των τεναγών, τη Βενετία. Ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων έζησε στα τέλη του 6ου με αρχές του 7ου αιώνα μ.Χ. και υπήρξε Πατριάρχης Αλεξανδρείας από το 610 έως το 619 μ.Χ. Τον βίο του Κύπριου αγίου, που γεννήθηκε στην Αμαθούντα και ήταν γιος του Βυζαντινού δούκα της μεγαλονήσου Επιφανίου, οφείλουμε στον σύγχρονό του και επίσης Κύπριο επίσκοπο Νεαπόλεως (Λεμεσού) Λεόντιο. Ένα όραμα, σύμφωνα με τη βιογραφία του αγίου, όταν ήταν δεκαπέντε ετών τον οδήγησε στο να αφοσιωθεί στη φιλανθρωπία και την ελεημοσύνη. Έτσι έγινε ο πραγματικός στυλοβάτης των φτωχών και των πασχόντων και προσέφερε πολύ σημαντικό έργο στους πρόσφυγες χριστιανούς που είχαν καταφύγει στην Αλεξάνδρεια όταν οι Πέρσες κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα. Ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων εγκατέλειψε την Αλεξάνδρεια όταν βάδισαν εναντίον της οι Πέρσες και αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη, αλλά καθ' οδόν είδε μία οπτασία και επειδή συναισθάνθηκε ότι πλησίαζε το τέλος επέστρεψε στην Κύπρο για να πεθάνει στη γενέθλια πόλη του. Κατά τον Λεόντιο Νεαπόλεως, ο άγιος Ιωάννης είχε ταφεί στον ναό του Αγίου Τύχωνος, επισκόπου Αμαθούντος. Για το μεγάλο φιλανθρωπικό έργο του έλαβε την επωνυμία Ελεήμων. Έτσι αναφέρουμε απλώς ενδεικτικά ότι στην Αλεξάνδρεια όταν έφθασε εκεί υπήρχαν μόνο επτά ναοί και ο άγιος τους αύξησε σε εβδομήντα. Καταπολέμησε τις αιρέσεις όπως τους μονοφυσίτες αλλά υπήρξε κυρίως προστάτης των φτωχών. Όταν οι Πέρσες το 614 μ.Χ. κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα, πλήθος προσφύγων κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια και εκεί συνάντησε στήριξη από τον άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, αφού προσέφερε σε πρόσφυγες και φτωχούς φιλοξενία, τροφή και περίθαλψη. Είδη διατροφής έστειλε και στα Ιεροσόλυμα και φρόντισε για την ανοικοδόμηση ναών που είχαν καταστραφεί και πρωτίστως για την ανοικοδόμηση του Ναού της Αναστάσεως.

Πώς, όμως, μεταφέρθηκαν αργότερα η τιμή του αγίου και το άφθαρτο σκήνωμά του, όπως μας παραδίδουν οι βενετικές πηγές, στη Βενετία και πώς εδραιώθηκε η λατρεία του στην πόλη των τεναγών, ώστε του αφιερώθηκε και ένας ναός, στο εμπορικό κέντρο της ίδιας πόλης; Οι εμπορικές σχέσεις της Βενετίας με την Κύπρο, πολύ πριν περάσει στην εξουσία της Γαληνοτάτης, είχαν ήδη αρχίσει από τον 13ο αιώνα και παροικία Βενετών υπήρχε από τότε στην πόλη της Λεμεσού. Στενές εμπορικές σχέσεις είχε επίσης η Βενετία με την Αίγυπτο και ιδιαίτερα με την Αλεξάνδρεια, γι' αυτό η Γαληνοτάτη φρόντισε να διορίσει αργότερα και έναν πρόξενο στην Αλεξάνδρεια προς διευκόλυνση των εμπορικών και διπλωματικών της υποθέσεων. Στην ίδια πόλη έζησε και ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων γιατί, όπως προαναφέρθηκε, ήταν Πατριάρχης από το 610 έως το 619 μ.Χ., και έτσι οι Βενετοί είχαν γνωρίσει τη λατρεία και την τιμή του φιλάνθρωπου και ελεήμονα αγίου και τι εκτόπισμα είχε όχι μόνο στην Αλεξάνδρεια και στην πατρίδα του, την Κύπρο, αλλά και γενικά στην Ανατολή. Δίκαια και επάξια υμνείται και χαρακτηρίζεται έξοχα στη σχετική Ακολουθία του ο άγιος που περιέχεται στο Μηναίον του Νοεμβρίου "...κινδυνευόντων λύτρωσις, ευποιΐας πέλαγος, ασθενούντων επίσκεψις, χειραγωγία τυφλών, πενήτων προμήθεια, πεινώντων άρτος αδαπάνητος...". Ένα εγκώμιο με χαρακτηρισμούς στον άγιο, ένα θαυμαστό, θα λέγαμε, ποίημα.

Ο ναός στη Βενετία

Ας δούμε κάποια στοιχεία για τον ναό τον αφιερωμένο στον άγιο από την Αμαθούντα της Κύπρου στην υδάτινη πολιτεία. Πρόκειται για μία παλαιότατη εκκλησία, οικοδομημένη πλησίον του εμπορικού κέντρου του Ριάλτο, προς τον δρόμο που οδηγεί στην ενορία του Αγίου Παύλου (San Polo). O ναός είναι γνωστός και ως ναός του Αγίου Ιωάννη του Ριάλτο (San Zuanne di Rialto). Όπως αναφέρεται από την παράδοση, ο ναός αυτός είχε οικοδομηθεί πριν από τον 10ο αιώνα από τη βενετική οικογένεια Trevisan, ενώ κάποιες άλλες πηγές αναφέρουν ως έτος οικοδόμησης του ναού το 1071. Ωστόσο, η λατρεία του αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος άρχισε να διαδίδεται στην Ανατολή κατά τον 12ο αιώνα και στη Βενετία έφθασε τον επόμενο αιώνα, δηλαδή κατά τον 13ο αιώνα. Αργότερα, όταν ο δόγης Ιάκωβος Tiepolo (1229-1249) θέλησε να οργανώσει τη μεταφορά του άφθαρτου σκηνώματος του αγίου στη Βενετία, είχε στη συνέχεια αποφασίσει ο ναός του Αγίου Ιωάννη στο Ριάλτο να αφιερωθεί στον άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα.

Οι πηγές, που αναφέρονται στο λείψανο το αποδιδόμενο στον άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα που βρίσκεται στον ναό του Αγίου Ιωάννη in Bragora, στη Βενετία, δεν είναι ωστόσο αρκετά αξιόπιστες. Οι αναφορές είναι λακωνικές αφού απλώς γίνεται μνεία στη μεταφορά του ιερού λειψάνου από την Αίγυπτο το 1249, από τον Βενετό έμπορο Lorenzo Bragadin. Αξίζει να υπομνησθεί ότι παράλληλα με τη βενετική παράδοση και τις λακωνικές βενετικές πηγές για το ιερό λείψανο του αγίου, υπάρχει και η ουγγρική παράδοση και πλούσιες και πειστικές πηγές που μαρτυρούν ότι το λείψανο βρισκόταν σε μονή της Κωνσταντινούπολης. Στη συνέχεια το λείψανο δωρίστηκε στον βασιλιά της Ουγγαρίας Ματθία Κορβίνο από τον σουλτάνο Μωάμεθ Β' τον Πορθητή και σήμερα βρίσκεται στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μαρτίνου στην Μπρατισλάβα.

Οι Βενετοί, οι οποίοι θέλησαν να κοσμήσουν την πόλη τους με κειμήλια, έργα τέχνης και λείψανα αγίων έχοντας ως πρότυπο τη βασιλεύουσα, δεν θα ήταν καθόλου περίεργο από υπερβάλλοντα και μόνο ζήλο να μεταφέρουν ένα λείψανο στην πόλη τους αποδίδοντάς το στον Αμαθούσιο άγιο. Τελικά όμως σημασία έχει η εξαπλωθείσα φήμη και τιμή του αγίου μας έως και πιο πέρα από την υδάτινη πολιτεία... Ας αναλογιστούμε μόνο ότι στη Βενετία υπάρχει το έθιμο τα άρρωστα παιδάκια να τα ακουμπούν στο σκήνωμα του αγίου για να θεραπευτούν...

"Ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων δίνει χρήματα σε έναν ζητιάνο". Έργο του μεγάλου ζωγράφου Τισιάνο, το οποίο βρίσκεται στον ναό τον αφιερωμένο στον άγιό μας, στη Βενετία.