Ο εντοπισμός νέων ευρημάτων στον οικισμό του Δασκαλιού της Κέρου καθιστά τον αρχαιολογικό αυτό χώρο στο κυκλαδικό νησί μια από τις σημαντικότερες θέσεις για την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο [3η χιλιετία π.Χ.]. Με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν από τις ανασκαφές, το Δασκαλιό αποτελεί έναν από τους πιο πρώιμους και καλύτερα ανασκαμμένους οικισμούς με δείγματα αστικής οργάνωσης. Το γεγονός αυτό προκάλεσε το ενδιαφέρον διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως είναι οι "New York Times", το "National Geographic" και ο "Guardian", με το Ινστιτούτο Κύπρου να γίνεται ευρέως γνωστό για την ενεργή συμμετοχή του στην ανασκαφική έρευνα.

 Η ερευνητική ομάδα λοιπόν, με επικεφαλής αρχαιολόγους από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, την Εφορεία Κυκλάδων και το Ινστιτούτο Κύπρου, ήρθε "αντιμέτωπη" με έναν οργανωμένο χώρο, με έντονη κατοίκηση, οικίες, σκάλες και αυλάκια. Εντούτοις σημαντικά είναι και τα οργανικά κατάλοιπα που εντοπίστηκαν στον οικισμό, για τη μελέτη των οποίων είναι υπεύθυνη ηαρχαιοβοτανολόγος από το Ερευνητικό Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Αρχαιολογία (EKETA) του Ινστιτούτου Κύπρου δρ Εύη Μαργαρίτη, υποδιευθύντρια στην ανασκαφική έρευνα του Δασκαλιού της Κέρου και επίκουρη καθηγήτρια. Η ίδια μας μίλησε, με αφορμή τα νέα ευρήματα που ήρθαν στο φως, τόσο για το Δασκαλιό όσο και για τα οργανικά ευρήματα σε αντίστοιχους χρονολογικά οικισμούς της Κύπρου.

Η αρχαιολογική θέση Δασκαλιό

Η αρχαιολογική θέση Δασκαλιό



Όσον αφορά το δικό σας αντικείμενο, την καλλιέργεια, εντοπίζουμε ομοιότητες ή διαφορές ανάμεσα στο Δασκαλιό και σε οικισμούς της ίδιας περιόδου στην Κύπρο;
Γενικότερα η σύγκριση του Δασκαλιού της Κέρου με αντίστοιχους χρονολογικά οικισμούς της Κύπρου δεν είναι εύκολη, καθώς στην Κύπρο δεν υπάρχουν τόσοι πολλοί οικισμοί που να έχουν ανασκαφεί στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, αλλά για την Εποχή του Χαλκού γενικότερα εντοπίσαμε σχεδόν τα ίδια. Βρήκαμε συγκεκριμένα στο Δασκαλιό, αλλά και στην Κύπρο, δίκοκκο σιτάρι, κριθάρι, φακές, ρεβίθια, αμύγδαλα, μεγάλες ποσότητες σταφυλιού και ελιάς, καθώς και σύκα. Συγκεκριμένα εντοπίσαμε ελιές στον Άγιο Δημήτριο της Καλαβασού, στην Ερήμη, αλλά ελιές και σύκα στον χώρο της ΠΑΣΥΔΥ, που βέβαια χρονολογείται μεταγενέστερα.

Οι κάτοικοι του Δασκαλιού πώς εξασφάλιζαν την τροφή τους;
Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς πώς εξασφάλιζαν οι κάτοικοι του Δασκαλιού την τροφή τους, αφού πρόκειται για ένα νησί με έντονη κατοίκηση μεν, βραχώδες δε, στη μέση των Κυκλάδων. Η αρχική σκέψη είναι ότι έφερναν κυρίως το φαγητό τους από αλλού. Ωστόσο, μετά από επιφανειακή έρευνα στην Κέρο πριν από τρία χρόνια, εντοπίσαμε στο εσωτερικό του νησιού μια πολύ μεγάλη κοιλάδα, η οποία θα μπορούσε να είναι καλλιεργήσιμη γη. Επίσης σε όλη την Κέρο, πέρα από το Δασκαλιό, βλέπουμε ότι υπάρχει κατοίκηση, από την οποία όμως δεν φαίνεται να δημιουργούνται οικισμοί. Ωστόσο είναι μια ένδειξη για το ότι υπήρχαν κι άλλοι άνθρωποι. Δεν ξέρουμε αν είναι οι ίδιοι από το Δασκαλιό και πήγαιναν και στην Κέρο, ακριβώς για να καλλιεργούν και να επιστρέφουν πίσω στο Δασκαλιό.

Και οι Κύπριοι;
Eίχαν πολλά διαφορετικά είδη. Είχαν διαφορετικά σιτηρά, μονόκοκκο, δίκοκκο και σκληρό σιτάρι, κριθάρι και όσπρια, πέρα από τα διάφορα δέντρα, είχαν το σταφύλι, τα σύκα που τα μάζευαν ούτως ή άλλως και τα καλλιεργούσαν αργότερα. Για να μπορούν έτσι κατά τη διάρκεια του χρόνου αν η σοδειά δεν αποδώσει να έχουν μια δικλίδα ασφαλείας και να έχουν κάτι διαφορετικό στη διατροφή τους.

Εντοπίστηκαν διαφορές στις πρακτικές επεξεργασίας τροφής από το Δασκαλιό στην Κύπρο;
Όχι, δεν βρήκαμε διαφορές. Για παράδειγμα στο Δασκαλιό έχουμε βρει δίκοκκο σιτάρι κι έχουμε βρει και τα λέπυρα, τον φλοιό του σιταριού. Αυτή είναι μια ένδειξη της ανθρώπινης δραστηριότητας που σχετίζεται με τον διαχωρισμό του σιταριού από τον φλοιό του. Και στην Κύπρο, συγκεκριμένα στην Καλαβασό, έχουμε βρει δίκοκκο σιτάρι και έχουμε βρει και λέπυρα. Δηλαδή αυτή η πρακτική, κατά την οποία κάποιος πέρα από το να μεταφέρει το σιτάρι στον οικισμό το επεξεργάζεται για να γίνει τροφή, ναι, υπάρχει και στην Κύπρο και στο Δασκαλιό. Για παράδειγμα στις ανασκαφές στα Αμπέλια, όπου είναι επικεφαλής η δρ Δέσπω Πηλείδου από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, εντοπίστηκε μια περιοχή καμένη με πάρα πολύ μεγάλα πιθάρια. Εκεί μέσα βρέθηκαν πολλά κριθάρια και πολλά σταφύλια, τα οποία δεν αποτελούνταν μόνο από το κουκούτσι, αλλά ήταν και τμήματα από σταφίδες. Οπότε έχουμε μια άλλη πρακτική. Η σταφίδα είναι ένα άλλο προϊόν -πέρα από το βρώσιμο σταφύλι- μπορεί να είναι εμπορεύσιμο και μπορείς να το αποθηκεύσεις για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Οπότε αυτό είναι μια ένδειξη για μια διαφορετική οικονομική πρακτική που είχαν στα Αμπέλια την Εποχή του Χαλκού.

Αυτό που μας ενδιαφέρει, πέρα από τα είδη που βρίσκουμε, είναι το πώς τα βρίσκουμε, πού και τι ενδείξεις μας δίνουν για την καθημερινή ζωή και την οργάνωση της κοινωνίας. Γενικά, οι αγροτικές πρακτικές είναι ενδεχομένως από τις πολύ συντηρητικές δραστηριότητες του ανθρώπου, που διατηρούνται και δεν έχουν μεγάλη διαφορά απ' το παρελθόν.

Η Δρ Εύη Μαργαρίτη εξετάζει σπόρους στο μικροσκόπιο

Η Δρ Εύη Μαργαρίτη εξετάζει σπόρους στο μικροσκόπιο

Έχουμε ενδείξεις για ψάρια σε οικισμούς της Κύπρου; Κάτι αντίστοιχο με το Δασκαλιό;
Στο Δασκαλιό έχουμε βρει, ναι, πολλά ψάρια, αλλά δεν έχουν μελετηθεί ακόμα, οπότε δεν μπορώ να σας πω τι είδη έχουμε βρει. Στην Κύπρο έχουμε περισσότερα όστρεα παρά ψάρια. Αυτό μπορεί και να είναι αποτέλεσμα της έλλειψης κοσκινίσματος του χώματος αλλά και σε ανασκαφές που γίνονται βρίσκουμε πολύ λίγα ψάρια.

Τι είδους ζώα εντοπίστηκαν στο Δασκαλιό και στην Κύπρο σε οικισμούς της Εποχής του Χαλκού;
Αιγοπρόβατα κυρίως, γουρούνι, αρκετά τρωκτικά και φέτος ο αρχαιοζωολόγος μας, ο Γιώργος Καζατζής, βρήκε και οστά σκύλου! Στην Κύπρο για την Εποχή του Χαλκού πρέπει να γίνει πολλή δουλειά, αλλά έχουν βρεθεί μέχρι τώρα αιγοπρόβατα, βοοειδή, γουρούνια, λίγα σκυλιά και εδώ και. από άγρια ζώα, ελάφια και αλεπούδες.

Πέρα από το Δασκαλιό, σε ποιες άλλες ανασκαφές εμπλέκεστε αυτή την περίοδο;
Αυτή την περίοδο συνεργάζομαι με το Τμήμα Αρχαιοτήτων στον Άγιο Σωζόμενο και στον χώρο της ΠΑΣΥΔΥ, με τα Πανεπιστήμια της Λουβέν, της Γάνδης και το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Κρήτης στην Πύλα, με τα Πανεπιστήμια Κορνέλ και British Columbia στην Καλαβασό, με το Τορίνο στην Ερήμη, με το Πανεπιστήμιο Κύπρου στον Μαζωτό, όπου η υπεύθυνη του ερευνητικού προγράμματος δρ Στέλλα Δεμέστιχα εντόπισε μέσα σε αμφορείς κουκούτσια ελιάς που δεν είναι απανθρακωμένα, αλλά έχουν διατηρηθεί σε κατάσταση υψηλής υγρασίας. Τώρα κάνουμε μια έρευνα με μια συνάδελφο από το Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ, τη δρα Κλεμένς Παρνού, κατά την οποία παίρνουμε φωτογραφίες και τις συγκρίνουμε με μια πολύ μεγάλη βάση δεδομένων που έχουν στο Μονπελιέ, για να δούμε αν μπορούμε να βρούμε αν υπήρχαν διαφορετικές ποικιλίες ελιάς μέσα στους αμφορείς ή αν αυτές οι ποικιλίες έχουν ομοιότητες με ποικιλίες που ήδη ξέρουμε από τη Μέση Ανατολή, από την Κύπρο ή απ' την Ελλάδα.

SOS Σώστε σπόρους

Το 1981 η Jane Renfrew, που είναι αρχαιοβοτανολόγος, είχε γράψει ένα άρθρο με τίτλο: "First aid for seeds". Αυτό λοιπόν θέλω να πω σε όλους, αρχίζοντας από τον εαυτό μου. Σώστε σπόρους, και όχι μόνο σώστε σπόρους αρχαιολογικούς, αλλά σώστε και σπόρους ενδημικούς, δικούς μας της Κύπρου, αφού σύντομα θα υπάρχει πολύ μεγάλο πρόβλημα, καθώς δεν θα υπάρχουν πια.

Οι καλλιέργειες, το φυσικό περιβάλλον, είναι μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Τα χαρούπια, για παράδειγμα, είναι πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου, και πολλά άλλα δέντρα και φυτά, και νομίζω ότι δεν το βλέπουμε έτσι, επικεντρωνόμαστε μόνο στα μνημεία. Σίγουρα είναι τα μνημεία πολιτιστική κληρονομιά, αλλά είναι πολιτιστική κληρονομιά και το τι τρώμε, πού το τρώμε, πότε το τρώμε. Και η διατροφή μας και τα έθιμά μας ως πολιτιστική κληρονομιά είναι κι αυτά που μας καθορίζουν, είναι η ταυτότητά μας.

Συνέντευξη στην Κατερίνα Μιχάηλου