Ένα αρχείο που ακούει σε μια ψηφιακή εφαρμογή
Αυτό που κάνει το αρχείο της εφαρμογής USHer να ξεχωρίζει είναι η διαδραστικότητά του.
Η εφαρμογή USHer που ενεργοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2021 λειτουργεί ως ένας εναλλακτικός «οδηγός» της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ιστορίας στην Κύπρο, ο οποίος εμπλέκει το κοινό σε έναν διαδραστικό διάλογο με την αρχιτεκτονική ιστορία και την έρευνα, καλώντας το να «μοιραστεί» ιστορίες που εμπλέκονται με την κατανόηση της άυλης αξίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.
Αποτελεί ένα τεχνολογικό εργαλείο μιας υφιστάμενης έρευνας με θέμα τη μελέτη ξενοδοχείων στην Κύπρο την περίοδο του 1960-1974. Όταν η Κύπρος έγινε ανεξάρτητη Δημοκρατία το 1960, το νεαρό κράτος προχώρησε στην ανάπτυξη του τουρισμού προς την κατεύθυνση της εθνικής οικοδόμησης και του εκσυγχρονισμού. Η άνθηση στην κατασκευή ξενοδοχείων που κάλυψε το νησί με εμβληματικά παραδείγματα του μεσογειακού μοντερνισμού εκτυλίχθηκε με φόντο τη δικοινοτική σύγκρουση μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Τα ξενοδοχεία μπορεί να πρόβαλλαν ένα ελπιδοφόρο και ειρηνικό μέλλον, αλλά ήταν κατά κύριο λόγο ελληνοκυπριακές προσπάθειες. Η εισβολή της Τουρκίας το 1974 και η επακόλουθη διαίρεση της Κύπρου κατά μήκος εθνικών γραμμών δημιούργησαν διαφορετικές πραγματικότητες για τα ξενοδοχεία και στις δύο πλευρές του διαχωρισμού. Κάποια στρατιωτικοποιήθηκαν ή εγκαταλείφθηκαν -άλλα τροποποιήθηκαν ριζικά για να συμμετάσχουν σε μια νέα κούρσα τουριστικής ανάπτυξης, συχνά με νέους ιδιοκτήτες και χρήστες. Πρόσφατα γεγονότα που απειλούν με την επικείμενη καταστροφή πολλών τέτοιων ξενοδοχείων εξέθεσαν τις πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ τουρισμού, συγκρούσεων και κληρονομιάς και αποτέλεσαν το έναυσμα για την προτεινόμενη έρευνα.
Το έργο αυτό διερευνά τις διαμάχες που περιβάλλουν τη χρήση, την οικειοποίηση και την κατάχρηση δέκα ξενοδοχείων που είναι παραδειγματικά της σύγχρονης κληρονομιάς του 1960-74 μετά το 1974, για να εκθέσει τις ανταγωνιστικές αφηγήσεις και ερμηνείες που παρέμειναν κρυμμένες ή χαμένες πίσω από την παρούσα φυσική κατάσταση αυτών των κτηρίων. Πραγματοποιούμενο ως μια συνάντηση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ιστορίας με τις κριτικές μελέτες κληρονομιάς, το έργο αυτό βασίζεται σε αρχειακή έρευνα, επιτόπια έρευνα και προφορικές ιστορίες για να παράσχει μια κριτική ιστορία των διαφορετικών ερμηνευτικών ατζέντας που περιβάλλουν αυτά τα ξενοδοχεία, διερωτώμενο τελικά: Πώς μπορούν οι γνώσεις της αρχιτεκτονικής ιστορίας να ρίξουν φως στη δυνατότητα αυτών των κτηρίων να χρησιμεύσουν ως κοινή κληρονομιά μεταξύ των δύο κοινοτήτων του νησιού;
«Η εφαρμογή είναι μέρος αυτού του πρότζεκτ με ακαδημαϊκά αποτελέσματα αλλά στοχεύει στη διάδραση με το κοινό με σκοπό αυτό να μάθει και να ευαισθητοποιηθεί όσον αφορά την αξία και ιστορία των κτηρίων», εξηγεί η αρχιτέκτονας Σάβια Παλάτες που ξεκίνησε αυτήν την πρωτοβουλία και συντονίζει το έργο που υλοποιήθηκε μέσω του Προγράμματος Πολιτικής Συνοχής «θΑλΕΙΑ 2021-2027», με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ, μέσω του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας. Το έργο έχει Ανάδοχο Φορέα το Πανεπιστήμιο Κύπρου (Mesarch Lab, Τμήμα Αρχιτεκτονικής) και Συνεργαζόμενος Φορέας είναι το CYENS.
Το αρχείο περιλαμβάνει κτήρια που βρίσκονται στις ελεύθερες όσο και τις κατεχόμενες περιοχές. «Το USHer είναι το ακρωνύμιο για τη φράση Uneasy but Shared Heritage (άβολη αλλά κοινή κληρονομιά). Τα κτήρια αυτά έχουν να κάνουν με την αποικoιοκρατεία και έπειτα την περίοδο της ανεξαρτησίας και των δικοινοτικών ταραχών, περιόδοι που οι δύο κοινότητες μοιράζονταν αυτά τα κτήρια. Ενώ αρχικά είχα επικεντρωθεί μόνο στα ξενοδοχεία, αποφάσισα να προσθέσω και άλλα είδη κτηρίων όπως βιομηχανικά κτήρια, κυβερνητικά, θρησκευτικά, εκπαιδευτικά, εμπορικά, όπως και ιδιωτικές οικίες.
Γενικότερα προσπαθήσαμε να συμπεριλάβουμε κτήρια με βάση διάφορα κριτήρια όπως την καινοτομία ή κοινωνικής μορφής χαρακτηριστικά. Θέλαμε να υπάρχει ποικιλία και διαφορετικότητα για να προσελκύσει περισσότερο το κοινό. Πολλά από αυτά έχουν ενδιαφέρουσα ιστορία. Είναι περιορισμένη η έρευνα στην Κύπρο όσον αφορά την αρχιτεκτονική ιστορία και πιστεύω είναι ένας τρόπος να εμπνεύσει περαιτέρω έρευνα για διαφορετικές πτυχές της αρχιτεκτονικής. Είναι ένας αρχιτεκτονικός οδηγός, θέλαμε να παράξουμε μια γνώση και να τη μεταδώσουμε είτε σε ερευνητές είτε στο ευρύτερο κοινό», προσθέτει.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας, η ομάδα συγκέντρωσε πάνω από 200 κτήρια που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στο αρχείο όταν διαπίστωσε ότι κανένα δεν είχε σχεδιαστεί από γυναίκα αρχιτέκτονα. Μόνο ένα κτήριο υπάρχει που κτίστηκε αποκλειστικά για γυναίκες. Το γυναικοπάζαρο, μια υπαίθρια λαϊκή αγορά που λειτουργούσε παλαιότερα κάθε Παρασκευή στη Λευκωσία, κάτω από ένα υπόστεγο Αρτ Ντέκο στην παλιά Λευκωσία, το οποίο κτίστηκε στα μέσα του 1920. Μετά τον Α᾽ Παγκόσμιο και την οικονομική κατάσταση που επικρατούσε, τα γυναικοπάζαρα θεωρούνταν πολύ σημαντικά στην ενίσχυση της οικονομίας και συγκεκριμένα το γυναικοπάζαρο στη Λευκωσία που δεν είχε ουσιαστικά χώρο, αλλά η εκκλησία της Φανερωμένης αποφάσισε να βοηθήσει με την οικοδόμηση αυτού του υπόστεγου στην περιοχή της «Αλάμπρας» (πρώην Εμπορική Λέσχη), στο τέρμα της οδού Λήδρας και της συμβολής της με την εμπορική οδό Ερμού. Το υπόστεγο κατεδαφίστηκε το 1969.
Αυτό που κάνει το αρχείο της εφαρμογής USher να ξεχωρίζει είναι η διαδραστικότητά του. Το κάθε κτήριο, πέρα από το βιογραφικό του σημείωμα, έχει δικό του chat-room όπου το κοινό μπορεί να ανεβάσει δικές του φωτογραφίες ή να μοιραστεί προσωπικές εμπειρίες, πληροφορίες ή ερωτήσεις σχετικά με αυτό. «Αυτό κάπως κτίζει ένα ανεπίσημο αρχείο. Όλες οι πληροφορίες και το υλικό που συνεισφέρει το κοινό διασταυρώνονται και έπειτα εμφανίζονται στην εφαρμογή. Είναι ένα αρχείο που ακούει, αφού μπαίνει σε έναν διάλογο με τον κόσμο μέσω αυτής της δυνατότητας. Το στοιχείο αυτό το εμπνευστήκαμε από τα ΜΚΔ».
Συναισθηματική πολιτιστική κληρονομιά
Η Σ. Παλάτες στην εργασία παρουσίασης της εφαρμογής «USHering in Counterhistories of Shared Architectural Heritage» αναφέρει: Η επεξεργασία, η συλλογή πληροφοριών και η συγγραφή αποτελούν μόνο ένα μέρος του έργου του ιστορικού αρχιτεκτονικής. Οι πλατφόρμες ανοικτού κώδικα και οι συμμετοχικές πλατφόρμες συνδέονται με κριτικές μετα-αλήθειας, όπου η απατηλότητα των συναισθημάτων, των πεποιθήσεων και των απόψεων υπερισχύει της επιρροής των αντικειμενικών γεγονότων. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι οι περιορισμοί της μετα-αλήθειας, αν και συνδέονται με τα ψηφιοποιημένα εργαλεία, τα ΜΚΔ και τις ψευδείς ειδήσεις, είναι παρόμοιοι με τους περιορισμούς της διεξαγωγής προφορικών ιστοριών. Οι αναμνήσεις μπορεί να είναι ασαφείς και η ιστορία ενός ατόμου μπορεί να είναι παραπλανητική. Τα κουτσομπολιά και οι λαϊκοί θρύλοι υπήρχαν πάντα. Δεν είναι όλα όσα θυμούνται οι άνθρωποι αληθινά, και δεν είναι όλα όσα γράφονται έγκυρα. Οι δεξιότητες του ιστορικού αρχιτεκτονικής εξακολουθούν να είναι ζωτικής σημασίας και ο ρόλος του εμπειρογνώμονα και του ερευνητή στη διασταύρωση και την επικύρωση αυτού του είδους των πληροφοριών είναι ουσιαστικός για την παραγωγή ιστορικής γνώσης. Η ασάφεια της δικής μας ιστορίας γίνεται ακόμη πιο αμφιλεγόμενη σε αμφισβητούμενες περιοχές, όπως η Κύπρος, λόγω της έντονης προκατάληψης που εμφανίζεται, η οποία ενισχύεται από τη διάχυτη εθνικιστική προπαγάνδα και στις δύο πλευρές του διαχωρισμού: Τα συναισθήματα μπορούν να ανατρέψουν τα γεγονότα και οι μνήμες μπορούν να είναι μόνο επιλεκτικές. Η εφαρμογή USHer, ως μεθοδολογικό εργαλείο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο όταν συνδυάζεται κατάλληλα με άλλες μεθόδους.
«Κάποιες φορές δεν είναι η αρχιτεκτονική σημασία ενός κτηρίου που καθορίζει την αξία του αλλά η συναισθηματική αξία που του δόθηκε από τους ανθρώπους που τα έζησαν. Όπως για παράδειγμα τα κτήρια στην περίκλειστη πόλη του Βαρωσιού. Κάποια δομικά δεν μπορούν πλέον να σταθούν και θα πρέπει να κατεδαφιστούν αλλά είναι δύσκολο για τον κόσμο να αποδεχτεί ότι μπορεί αυτή η στρώση της ιστορίας να φύγει. Δεν μιλούμε για 'εθνικότητα' πλέον αλλά για κάτι άλλο που δημιουργεί αυτά τα άλλα υποσύνολα με τα οποία προσεγγίζουμε την αξία των κτηρίων, κάτι πολύ αμφιλεγόμενο στο τέλος της μέρας. Λαμβάνοντας επίσης υπόψη αυτήν την ιδέα της Ανθρωποκαίνου εποχής, για ποιον φροντίζουμε τελικά, για τον άνθρωπο ή τη φύση; Οπότε ανοίγονται αυτές οι διαφορετικές πτυχές του για ποιον αξίζει κάτι να διατηρηθεί; Που στην ουσία αυτές οι ιστορίες που θέλουμε να μαζέψουμε είναι με σκοπό να βοηθήσουν ή ίσως να το κάνουν εν τέλει πιο πολύπλοκο το θέμα», εξηγεί η Σάβια.
* Η εφαρμογή είναι διαθέσιμη μέσω Google Play και App Store. | www.u-sher.com
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ