Η Μάρθα Γκράχαμ (1894-1991) έχει αναγνωριστεί ως μια από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές δυνάμεις του 20ού αιώνα. Συνέθεσε εκατόν ογδόντα μία χορογραφίες και δημιούργησε μια τεχνική χορού που το μέγεθος και το εύρος της συγκρίνονται με εκείνα του κλασικού μπαλέτου. Η προσέγγισή της όσον αφορά τον χορό και το θέατρο αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση για αυτήν την τέχνη και το πρωτοποριακό «λεξιλόγιο» που επινόησε για τη σωματική κίνηση επηρέασε για πάντα τον χορό σε διεθνές επίπεδο. Το 1926 ίδρυσε την ομάδα χορού Martha Graham Dance Company με βάση τη Νέα Υόρκη. Σήμερα, η εν λόγω ομάδα χορού έχει υιοθετήσει ένα νέο όραμα στον καλλιτεχνικό της προγραμματισμό, ο οποίος, παράλληλα με τα κλασικά αριστουργήματα της Γκράχαμ, παρουσιάζει και νέες δημιουργίες σύγχρονων καταξιωμένων χορογράφων. Μιλήσαμε με την καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας Janet Eilber με αφορμή την επικείμενη συμμετοχή της στο Διεθνές Φεστιβάλ Κύπρια.
H Janet Eilber, καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας χορού Martha Graham Dance Company
Αναλάβατε την καλλιτεχνική διεύθυνση της ομάδας το 2005. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που είχατε να αντιμετωπίσετε;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να μάθουμε ποιο είναι το κοινό μας. Ποιο είναι το κοινό της Μάρθα Γκράχαμ μετά τον θάνατό της; Και όχι μόνο αυτό, αλλά και να χαράξουμε μια νέα πορεία, μια νέα καλλιτεχνική κατεύθυνση για να προσελκύσουμε ένα πιο ευρύ κοινό, τη νέα γενιά που δεν έχει ακούσει ποτέ για τη Μάρθα Γκράχαμ. Ο στόχος ήταν πραγματικά να φτάσουμε σε ακροατήρια όλων των τύπων.
Συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να δημιουργήσουμε μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών ειδών περφόρμανς για οποιονδήποτε χώρο. Ένα γυμναστήριο, ένα κοινοτικό κέντρο ή ένα θέατρο. Για οποιοδήποτε μέγεθος ακροατηρίου και οποιοδήποτε μέγεθος προϋπολογισμού. Έπρεπε να σχεδιάσουμε προγράμματα που δεν θα χρησιμοποιούσαν όλους τους χορευτές μας, που δεν θα ταξίδευαν με μεγάλα σκηνικά. Έπρεπε να γίνουμε πολύ δημιουργικοί και ευέλικτοι επειδή δεν θέλαμε οι μικρότερες παραστάσεις να έχουν λιγότερη σημασία, αλλά να δημιουργήσουμε εμπειρίες Γκράχαμ για κάθε προϋπολογισμό και κοινό. Επίσης, ήταν σημαντικό να ανακαλύψουμε τρόπους μέσω των οποίων το κοινό να δει με διαφορετικό τρόπο τη Μάρθα Γκράχαμ.
Ήμουν μέρος μιας μεγάλης μελέτης στην Αμερική σχετικά με το κοινό σε πολιτιστικά δρώμενα και το ερώτημα τι είναι αυτό που ζητά το κοινό σε μια καλλιτεχνική εμπειρία. Και η διαπίστωση που προέκυψε ήταν ότι το κοινό θέλει περισσότερες πληροφορίες. Δεν θέλει να δει κάτι στη σκηνή και φεύγοντας να αισθάνεται ότι δεν κατάλαβε αυτό που είδε. Έτσι αρχίσαμε να πειραματιζόμαστε με πράγματα. Απευθυνόμαστε στο κοινό πριν από κάθε παράσταση, όπως ένα μουσείο θα έκανε με μια ακουστική περιοδεία. Δίνουμε μια πολύ σύντομη εισαγωγή για το τι θα δουν οι θεατές ή χρησιμοποιούμε άλλα μέσα, όπως προβολή ταινιών στη σκηνή, που βάζουν την παράσταση σε ένα πλαίσιο. Κάνουμε θεματικό προγραμματισμό, για παράδειγμα, τώρα ξεκινάμε μια σειρά περφόρμανς που ονομάζεται «The Eve Project», εξετάζοντας διαφορετικές πτυχές της ύπαρξης μιας γυναίκας μέσω ανάθεσης νέων έργων σε γυναίκες χορογράφους και μουσικούς. Έτσι, το πλαίσιο του προγραμματισμού μας έχει γίνει πολύ σημαντικό. Κάνουμε πολλά με την τεχνολογία, προσκαλώντας νέους θεατές σε ψηφιακές εμπειρίες μέσα από όλες τις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων. Έχουμε υπέροχα αρχειακά εκθέματα με σπάνιες φωτογραφίες και ταινίες της Μάρθα Γκράχαμ στον ιστότοπο της Google για τον πολιτισμό και τις τέχνες. Πειραματιζόμαστε καθημερινά μέσω του εκπαιδευτικού μας προγράμματος, του διαδικτύου κ.λπ. και συνεχώς προσπαθούμε να επικοινωνούμε με το κοινό με νέους τρόπους.
Στο Instagram μας ακολουθούν 134.000 άτομα από όλο τον κόσμο και υποψιάζομαι ότι η πλειονότητά τους είναι νέοι. Αισθανόμαστε ότι αυτό προσελκύει όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους στις ζωντανές μας παραστάσεις και ότι επίσης η σχολή μας μεγαλώνει. Αυτό είναι ένας τρόπος για τους νέους να καταλάβουν ότι Μάρθα Γκράχαμ δεν είναι αυτή η παλιά ιδέα του προηγούμενου αιώνα. Προσφέρει αυτήν την ισχυρή τεχνική που μπορεί να μας κάνει δυνατούς και καλύτερους και έχει αυτές τις απίστευτες θεατρικές εμπειρίες. Έτσι, πιστεύω ότι με όλα αυτά τα νέα μέσα φτάσαμε σε διαφορετικά ακροατήρια. Διευρύνουν την ορατότητα και τη φήμη μας και έτσι στέφεται με επιτυχία η προσπάθειά μας.
Πώς κρατάτε την κληρονομιά της Μάρθα Γκράχαμ ζωντανή ενώ ταυτόχρονα προχωράτε μπροστά;
Μπορούμε να μάθουμε από τη Μάρθα. Έζησε τόσο πολύ... Όταν χόρευα με την ομάδα τη δεκαετία του '70 δεν με περίμενε να χορεύω με τον ίδιο τρόπο που οι χορευτές της χόρευαν τη δεκαετία του 1930. Παρατηρούσε ότι οι χορευτές εξελίσσονται χρόνο με τον χρόνο. Είναι σαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που ξεπερνιούνται όρια, τα πόδια των χορευτών σηκώνονται ψηλότερα, τα άλματα είναι ψηλότερα, οι στροφές γίνονται ταχύτερα και αυτό την ενθουσίαζε. Θεωρούσε ότι ήταν το μέλλον και ενσωμάτωνε αυτές τις νέες δυνατότητες των χορευτών στα κλασικά της έργα. Έτσι η χορογραφία είναι πολύ κοντά στην πρωτότυπη, αλλά ενσωματώνουμε τις νέες δυνατότητες των σημερινών χορευτών. Μπορούμε να χορέψουμε τα κλασικά της έργα, όπως το «Errand into the maze» (1947) ή το «Night Journey» (1947) ή οποιεσδήποτε από τις μεγάλες χορογραφίες της, όμορφα και αυθεντικά, όπως η Μάρθα τις σκηνοθέτησε. Αλλά αναθέτουμε νέα έργα σε χορογράφους και επίσης πειραματιζόμαστε πάνω στα κλασικά της έργα.
Φέρνουμε στην Κύπρο ένα από αυτά τα δημιουργικά πρότζεκτ, το «Lamentation Variations». Ξεκίνησε το 2007, με την ευκαιρία μιας παράστασης στη Νέα Υόρκη για την επέτειο της 9ης Σεπτεμβρίου. Αποφασίσαμε να ανεβάσουμε μια νυχτερινή παράσταση και ζητήσαμε από τρεις χορογράφους να δημιουργήσουν σύντομες χορογραφίες εμπνευσμένες από μια ταινία της Μάρθα Γκράχαμ στην οποία χορεύει ένα σόλο, το «Lamentation». Σκοπεύαμε να παρουσιάσουμε την παράσταση μόνο για μία νύχτα, αλλά όταν την εκτελέσαμε ήταν τόσο όμορφη και βαθιά... Τρία νέα κομμάτια χορογραφίας του σήμερα, αλλά εντελώς συνδεδεμένα με την κληρονομιά μας και τη Μάρθα Γκράχαμ. Έτσι αποφασίσαμε να την ανεβάσουμε παντού και αρχίσαμε να αναθέτουμε σε χορογράφους όλο και περισσότερες παραλλαγές του «Lamentation». Έτσι τώρα έχουμε δεκαπέντε. Τρεις από αυτές θα έρθουν στην Κύπρο. Είναι ένα παράδειγμα του τι προσπαθούμε να κάνουμε με την κληρονομιά της Μάρθα Γκράχαμ.
Xin Ying, Anne O'Donnell, Ben Schwartz και Laurel Dalley Smith σε μια από τις παραστάσεις του «Lamentation Variation» σε χορογραφία του Larry Keigwin.
Πόσο δύσκολο είναι να επιβιώσει μια ομάδα χορού οικονομικά;
Είναι μια μεγάλη πρόκληση! Ζηλεύουμε τις ομάδες χορού στην Ευρώπη. Μεγάλο μέρος των τεχνών εκεί χρηματοδοτείται σχεδόν εξολοκλήρου από την κυβέρνηση. Έχουμε ένα σύστημα σύμφωνα με το οποίο χρηματοδοτούμαστε εν μέρει από την κυβέρνηση, εν μέρει από μεγάλες εταιρείες και φυσικά από ιδιώτες. Στις ΗΠΑ υπάρχει ένα σύστημα με ανθρώπους των οποίων η δουλειά είναι μόνο να υποβάλλουν αιτήσεις για επιχορηγήσεις και να προσελκύσουν δωρεές, έτσι θα έλεγα ότι είναι ένα τεράστιο σχέδιο μάχης για έναν στρατό.
Είχατε την τύχη να δουλέψετε με τη Μάρθα Γκράχαμ και να τη γνωρίσετε προσωπικά. Υπήρξε μια έντονη και εμπνευσμένη προσωπικότητα. Τι ήταν το πιο σημαντικό πράγμα που μάθατε από αυτήν;
Νομίζω ότι ένα μέρος της μεγαλοφυΐας της ήταν ότι μπορούσε να καταλάβει έναν άνθρωπο απλώς και μόνο παρακολουθώντας τον, τη γλώσσα του σώματός του, την άκρη του κεφαλιού του, τον τρόπο με τον οποίο σήκωνε τους ώμους του, τον τρόπο που περπατούσε. Μπορούσε να δει πραγματικά την αλήθεια ενός ατόμου κοιτάζοντάς το. Έτσι, περίμενε ότι όταν χορεύεις θα φέρεις τη δική σου αλήθεια στην κίνηση. Δεν ήθελε να προσποιηθείς έναν άλλο χαρακτήρα ή να διακοσμήσεις τον χορό σου με περιττές κινήσεις. Ήθελε όλα να έχουν ένα νόημα και να είναι ειλικρινή, να έρχονται από εσένα και να είσαι ειλικρινής για το ποιος / ποια είσαι.
Επειδή μπορούσε να το δει αυτό σε σένα, σε βοηθούσε. Ήταν μια θαυμάσια σκηνοθέτιδα. Θυμάμαι στην πρώτη μου πρόβα, μου είπε: «Ίσιωσε το κεφάλι σου!». Είχα αυτή τη συνήθεια που έγερνα το κεφάλι ελαφρώς στη μια πλευρά γιατί νόμιζα ότι έδειχνα πιο όμορφη και θα τραβούσα πιο πολλά βλέμματα. Και το ξεφορτώθηκε αυτό αμέσως. Κατάλαβε ότι ήταν ένα προσωπείο και κάτι που δεν με ενδυνάμωνε. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Μάρθα Γκράχαμ ήθελε να κατανοήσεις τη δική σου δύναμη και να τη χρησιμοποιήσεις στη σκηνή. Να την ανακαλύψεις, να την κάνεις κτήμα σου και να τη διαχειριστείς με δυνατό τρόπο. Αυτό είναι ένα σπουδαίο μάθημα ζωής για να καταλάβεις ποιος είσαι και τι σημασία μπορείς να έχεις στον κόσμο.
Από τους χορευτές μας σήμερα περιμένουμε να κατανοήσουν τους χαρακτήρες που χορεύουν βαθιά και να φέρουν τον εαυτό τους σε ένα σημείο ώστε να αποκαλυφθούν στη σκηνή μέσω της χορογραφίας. Δεν μπορείς απλώς να είσαι όμορφος ή διασκεδαστικός. Πρέπει να δίνεις το 100 τοις εκατό του εαυτού σου, το πνεύμα σου, τη διανόησή σου, το συναίσθημά σου. Αυτό εξακολουθεί να αποτελεί τη φιλοσοφία της ομάδας Μάρθα Γκράχαμ σήμερα.
Η Μάρθα Γκράχαμ δημιούργησε έργα με κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα. Είναι μέσα στους στόχους της ομάδας και συνεχίζετε να κάνετε τέτοια έργα και σήμερα;
Τα κοινωνικά και πολιτικά της έργα είναι διαχρονικά, έτσι όταν χορεύουμε τα πολιτικά έργα από τη δεκαετία του 1930, όπως ο αντιπολεμικός χορός «Panorama» 1935, εξακολουθούν να ισχύουν. Συχνά δουλεύουμε με χορογράφους που αναφέρονται στις σημερινές πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις. Ένα έργο του χορογράφου Sidi Larbi Cherkaoui πέρυσι αφορούσε τη μετανάστευση και την κοινωνική ενσωμάτωση. Την επόμενη σεζόν θα έχουμε δύο γυναίκες χορογράφους οι οποίες δουλεύουν σε θέματα όπως το κίνημα #metoo και τις συζητήσεις για το φύλο, έτσι είμαστε ακόμα συντονισμένοι με ό,τι συμβαίνει στον κόσμο. Δεν χορεύουμε μόνο έργα με θέματα που αφορούν το παρελθόν.
+ Η ομάδα χορού Martha Graham Dance Company θα δώσει τέσσερις παραστάσεις. Στις 12 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό στις 9 μ.μ., στις 14 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Λάρνακας στις 9 μ.μ. και στις 16 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Στροβόλου στη Λευκωσία στις 4 μ.μ. και στις 9 μ.μ. Πληροφορίες www.kypria.org.cy. Τηλ. 70002212. Εισιτήρια www.soldoutticketbox.com
Από τη χορογραφία «Woodland» του Pontus Lindberg
