Την Πέμπτη το απόγευμα είχαμε ραντεβού με τον Βασίλη Βασιλειάδη, επιμελητή της Μπιενάλε που πραγματοποιείται στη Λάρνακα. Επισκεφτήκαμε τους εκθεσιακούς χώρους δίπλα από τη θάλασσα και εκεί συναντήσαμε τον Βασίλη προκειμένου να κάνουμε και από κοντά μια κουβέντα γενική για την Μπιενάλε, την τέχνη και τις δυσκολίες αυτού του σπουδαίου γεγονότος που συμβαίνει για δεύτερη φορά στο νησί μας.

Ο Βασίλης, παρ’ όλα τα απίστευτα τρεξίματα που έχει ουσιαστικά τα τελευταία δύο χρόνια, με αποκορύφωμα αυτές τις μέρες, μας δέχτηκε με χαρούμενη ενέργεια, κέφι και ζωντάνια. Η κουβέντα μαζί του ξεκινά από τα σκοτάδια και πάει απευθείας στο φως, ξεκινά από την Ιταλία, την Πάφο, την ερωτική Αφροδίτη, τα αγριογούρουνα σε ένα χωριό της Ιταλίας, τα κάτω ιταλικά τραγούδια και χωριά, τις καρέκλες που του λείπουν και ένα βράχο στα Σπήλια που ούτε δύο εκσκαφείς δεν μπορούσαν να σηκώσουν, ξεκινά και περίπου τελειώνει στο Βατικανό και τον Καραβάτζιο, για να πάμε πίσω στην εκπαίδευση, τις ίντριγκες των Κυπρίων καλλιτεχνών, στον Μπόρχες και το αηδόνι του Άγγλου ποιητή Κητς.

Και ενώ η Μπιενάλε της Λάρνακας καθόλου δεν θέλει, ούτε είναι αυτό καθ’ εαυτό το πρόσωπο του Βασίλη, η συνάντηση έκλεισε με ένα σκέτο εσπρέσσο σε ένα διπλανό καφέ, και με την αίσθηση πως αυτή η Μπιενάλε έχει κάτι από την παιδικότητα αλλά και την απύθμενη σοβαρότητα ενός ενθουσιασμένου Βασίλη.

Στις πιο κάτω γραμμές θα διαβάσετε (ας το πούμε τυπικά συνέντευξη) ένα μικρό μέρος των κουβέντων που είχαμε μαζί του, όπως με δυσκολία απομονώσαμε, δεν θα λέγαμε χωρίς ανησυχία, αφού οι σκόρπιες κουβέντες πάντα εμπεριέχουν το στοιχείο της έλλειψης αλλά και μιας δυνατότητας παρεξηγήσεων. Σίγουρα ο Βασίλης Βασιλειάδης δεν είναι ένας τύπος που φοβάται και μασά τα λόγια του, και όπως φαίνεται ούτε η Μπιενάλε.

Η επίσκεψή σας στη Λάρνακα θα σας αποζημιώσει, που λεν και οι διαφημιστές. Θα βρεθείτε μπροστά σε σπουδαία έργα Κυπρίων και ξένων καλλιτεχνών, που δίνουν μια άλλου τύπου ζωντάνια στις συνηθισμένες Φοινικούδες.

Πόσοι καλλιτέχνες συμμετέχουν στην Μπιενάλε;

Η κριτική επιτροπή επέλεξε 87 συμμετοχές αλλά εκθέτουν 77. Είχαμε απώλειες, λόγω Covid οι περισσότερες. Έργα τα οποία δεν έφτασαν ποτέ γιατί έμειναν κλειδωμένα σε αποθήκες λόγω της πανδημίας και καλλιτέχνες που έπρεπε να έρθουν να στήσουν τα έργα τους δεν τα κατάφεραν λόγω ακύρωσης πτήσεων και το έργο δεν μπορεί να στηθεί χωρίς τον καλλιτέχνη. Επίσης, μεταφορικές εταιρείες έκλεισαν, με αποτέλεσμα να μείνουν έργα παγιδευμένα. Περιμέναμε να έχουμε απώλειες, ήταν το λιγότερο αυτό.

Πόσοι από αυτούς είναι Κύπριοι;

Οι μισές συμμετοχές είναι Κύπριοι.

Ποιος αποφασίζει την επιλογή των έργων; Υπάρχουν κριτήρια;

Η Μπιενάλε Λάρνακας λειτουργεί με τη διαδικασία ανοιχτής πρόσκλησης, φέτος είχαμε 350 αιτήσεις από 50 διαφορετικές χώρες. Οι αιτήσεις στάλθηκαν ανώνυμα στην πενταμελή κριτική επιτροπή. Σε κάθε αίτηση είναι το έργο σε φωτογραφία, σκίτσο ή περιγραφή, ο τίτλος, οι διαστάσεις και συνοδευτικό κείμενο αν υπάρχει. Η επιτροπή δεν γνωρίζει ποιος είναι ο καλλιτέχνης, όνομα, καταγωγή, φύλο, σπουδές, τίποτε. Επιλέγει με ψηφοφορία. Όσες αιτήσεις πήραν 3 από τις 5 ψήφους συμμετέχουν. Έχει κάθε φορά μια θεματική και το πρώτο κριτήριο είναι κατά πόσο ένα έργο ανταποκρίνεται σε αυτή. Φέτος η θεματική είναι τα Ατελείωτα Όρια/ Limitless Limits. Μετά έρχονται τα αισθητικά κριτήρια. Στη συνέχεια, αν είναι υλοποιήσιμο το έργο. Κάποιες προτάσεις είναι δύσκολο να υλοποιηθούν. Φέτος ήμασταν πιο αυστηροί ως προς το να πείσει ο καλλιτέχνης ότι θα μπορέσει το έργο να υλοποιηθεί, ζητώντας κάποιες τεχνικές προδιαγραφές. Ακόμα ένα κριτήριο είναι να εμπίπτει στους όρους της συμμετοχής, δηλαδή να μην προσβάλλει ή να μην είναι επικίνδυνο.

Μου αρέσει που σε βλέπω ενθουσιασμένο. Ήσουν επιμελητής και της πρώτης Μπιενάλε. Πώς βλέπεις αυτή την Μπιενάλε σε σχέση με την πρώτη;

Στην πρώτη Μπιενάλε είχαμε περισσότερα έργα. Ήταν 113 έργα, ενώ στη φετινή 77. Όμως φέτος είναι πιο μεγάλα σε μέγεθος.

Γιατί στη Λάρνακα ή γιατί όχι στη Λάρνακα;

Γιατί η ομάδα των διοργανωτών είναι Λαρνακείς. Μια ομάδα καλλιτεχνών και φιλότεχνων που αποφάσισαν να πάρουν αυτή την πρωτοβουλία.

Ποιος επωμίζεται το κόστος της όλης διοργάνωσης;

Το κόστος αναλαμβάνουν χορηγοί και οι καλλιτέχνες οι οποίοι πληρώνουν αίτηση συμμετοχής. Άρα είναι αυτό επιχορηγούμενη κατά κάποιο τρόπο. Δεν είμαι σε αυτό το τμήμα της διοργάνωσης για να μπορώ να απαντήσω με λεπτομέρεια.

Τι σου δίνει χαρά με αυτό που κάνεις για αυτή τη διοργάνωση;

Πολλά πράγματα. Ενθουσιάζομαι με αυτή τη διοργάνωση γιατί δημιουργεί ευκαιρίες και όχι ανάγκες. Εάν εσύ πεινάς και εγώ αποφασίζω ότι θα σου δίνω ένα πιάτο φαγητό τη μέρα, δημιουργώ ανάγκη, γιατί αυτόματα με έχεις ανάγκη. Εδώ οι καλλιτέχνες μπορούν να συμμετέχουν ξεπερνώντας όλα εκείνα τα εμπόδια της επιλογής από τη χώρα τους. Καταφέρνουμε να φεύγουμε μακριά από αυτό το καταραμένο σύστημα της τέχνης, το οποίο υπάρχει παγκόσμια, όχι μόνο στην Κύπρο. Των λίγων, των εκλεκτών και των τυχερών. Δεν προϋποθέτει, για παράδειγμα, οι καλλιτέχνες να είναι σπουδασμένοι. Άλλο θέμα αυτό, που προκύπτει και μέσα από την πρόταση νομοσχεδίου για τους επαγγελματίες καλλιτέχνες, κάποιοι επινοημένοι όροι που δεν έχουν ουσιαστικό αντίκρισμα αλλά είναι εκεί για εξυπηρέτηση συμφερόντων. Δεν χρειάζεται να αποδείξεις τίποτα. Το ωραίο αυτής της Μπιενάλε είναι ότι συμμετέχει καλλιτέχνης του οποίου η τελευταία του έκθεση ήταν στην Μπιενάλε Βενετίας, καλλιτέχνης ο οποίος ζει από το έργο του, που έχει κάνει πάνω από πενήντα εκθέσεις στη ζωή του και δίπλα ακριβώς μπορεί να εκθέτει μια εικοσάχρονη δευτεροετής φοιτήτρια στη σχολή καλών τεχνών της Αθήνας. Αυτοί οι δύο όταν έρθουν να στήσουν τα έργα τους γίνεται μια σύνδεση, γνωρίζονται, συζητούν για τα έργα. Αυτό έγινε σπάνιο πια γιατί υπάρχει αυτή η Μέκκα των ιερών τεράτων της τέχνης, αυτό που λέμε στην Κύπρο διεθνής, έγκριτος και αναγνωρισμένος. Είναι αυτό το στοιχείο που δίνει φρεσκάδα σε αυτή τη διοργάνωση. Λαμβάνουν μέρος καλλιτέχνες όλων των ηλικιών με πολύ διαφορετικά υπόβαθρα στην τέχνη ο καθένας.

Πότε ξεκινά η οργανωτική διαδικασία;

Η διαδικασία διαρκεί δύο χρόνια ακριβώς. Δεν υπάρχει περίπτωση να καταφέρεις οτιδήποτε σε λιγότερο χρόνο. 

Άκουσα έγινε χαμός στα εγκαίνια..

Φέτος παρά τα περιοριστικά μέτρα, αναλογικά είχαμε πολύ κόσμο στα εγκαίνια. Ο κόσμος στεκόταν ουρά έξω, είχαμε καλλιτέχνες που λόγω των μέτρων δεν μπορούσαν να μπουν να παραλάβουν το βραβείο τους και όλα αυτά.

Πάντως με εντυπωσιάζει ο χώρος..

Η Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας είναι ο πιο όμορφος εκθεσιακός χώρος που έχουμε στην Κύπρο. Ο χώρος είναι απλός, που σου επιτρέπει να κάνεις πολλά για να αναδείξεις τα έργα και την ίδια στιγμή δεν χάνει το χαρακτήρα του.

Ανοίχτηκαν νέοι δρόμοι για τους καλλιτέχνες που είχαν λάβει μέρος στην πρώτη Μπιενάλε μετά τη συμμετοχή τους;

Κάποιοι κλήθηκαν να συμμετέχουν σε άλλες διεθνείς διοργανώσεις, κάτι το οποίο συμβαίνει ήδη με αυτή. Το άλλο θετικό είναι ότι δημιουργούνται σχέσεις μεταξύ των συμμετεχόντων καλλιτεχνών. Καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην πρώτη διοργάνωση εκθέτουν μαζί, συμμετέχουν σε ομαδικές εκθέσεις. Επειδή μπορείς να δεις καλλιτέχνες που δεν είναι γνωστοί στο Κυπριακό εικαστικό σκηνικό, ανακαλύπτουν ο ένας τον άλλο και δημιουργούνται συνέργειες. Κάτι που θα έπρεπε να φροντίζουν εκείνοι που διαχειρίζονται το πολιτιστικό προϊόν της χώρας μας. Να διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία, να δημιουργηθούν κανάλια, βάσεις, μεθόδους και νοοτροπίες που να επιτρέπουν αυτά να γίνουν.

Πού θα απέδιδες τη μοναξιά του Κύπριου ζωγράφου; Νιώθω ότι πολλοί είναι αρκετά μόνοι τους. Υπάρχει ένα κλίμα όχι πολύ θετικό. Ενώ εδώ, με βάση αυτά που άκουσα, είναι ένα σημείο επαφής.

Έξω κυριολεκτικά από την πόρτα της Μπιενάλε συμβαίνει αυτό που λες. Υπάρχουν ένα σωρό λανθασμένες αντιλήψεις για το θέμα. Η πλειοψηφία των καλλιτεχνών πολλές φορές θεωρεί ότι αν χάσεις εσύ θα κερδίσω εγώ, ενώ είναι μια αντίληψη λανθασμένη. Στην τέχνη, αν κερδίσεις εσύ θα κερδίσω και εγώ. Χρησιμοποιούμε την τέχνη ως υλικό αγαθό πολλές φορές. Αν το πάρεις όλο εσύ δεν θα μείνει για εμένα. Μερίδιο ευθύνης για αυτό έχουν επίσης πολύ μεγάλο αυτοί που διαχειρίζονται τον πολιτισμό. Αν δεν συντηρούν αυτό το κλίμα, σίγουρα δεν κάνουν κάτι για να το αποτρέψουν. Γιατί να υπάρχει ανταγωνισμός; Πρέπει να υπάρχει συνεργασία. Κάτι επίσης πολύ άσχημο είναι ότι προσωποποιούμε τα πράγματα. Κάτι καθαρά επαρχιώτικο, ένα φαινόμενο μιας κοινωνίας που δεν έμαθε να διαχειρίζεται την ελευθερία της. Είμαστε στο στάδιο όπου ο δικαστής είναι η δικαιοσύνη, ο αστυνομικός είναι ο νόμος, ο γιατρός είναι η υγεία. Επομένως, ο καλλιτέχνης είναι η τέχνη. Έτσι, η ζωγραφική τι είναι; ο χ και ο ψ. Το ίδιο και με άλλες μορφές τέχνης, όπως το θέατρο και η μουσική. Αυτό εντείνει τον ανταγωνισμό και δημιουργούνται αυτές οι ίντριγκες.

Μπορεί κάποιος να αγοράσει ένα έργο;

Όχι, δεν έχουμε καμία σχέση με αυτό. Και φέτος αλλά και στην πρώτη διοργάνωση προσέγγισαν καλλιτέχνες για αγορά αλλά η διοργάνωση δεν εμπλέκεται σε αυτό. Είναι καθαρά κάτι που εξαρτάται από τον καλλιτέχνη και εναπόκειται σε αυτόν να διαχειριστεί μόνος του.

Πιάνω ότι η Μπιενάλε είναι ένας τόπος και χρόνος ελευθερίας. Υπάρχει μια ελευθερία ανθρώπων να αιτηθούν, να βρεθούν, να εκθέσουν.

Από το 2018 είχαμε βάλει κάποια πράγματα κάτω ως κόκκινες γραμμές. Ένα από αυτά είναι η σχέση μας με τους ανθρώπους. Θέλουμε να έχουμε ανθρώπινη προσέγγιση. Χαρακτηριστικά, το 2018, ο Μιχάλης Ηλία, ο γενικός συντονιστής της Μπιενάλε, απάντησε συνολικά 110 e-mails ενός καλλιτέχνη. Ανταποκρίθηκε σε όλα. Θέλουμε να είμαστε ανθρώπινοι γιατί βάζουμε και τον εαυτό μας μέσα, μπαίνουμε στη θέση τους, και εγώ είμαι καλλιτέχνης.

Η Μπιενάλε Λάρνακας ακολουθεί μια φόρμα Μπιενάλε άλλων χωρών;

Η Μπιενάλε είναι ένα μοντέλο διεθνούς έκθεσης με πολλές παραλλαγές. Υπάρχουν πάνω από 150 σε όλο τον κόσμο. Υπάρχει μία Μπιενάλε που συμμετέχουν μόνο 20 καλλιτέχνες σε ένα γκαράζ, άλλη που γίνεται σε ερημικά νησιά στον Ειρηνικό ωκεανό. Εκείνο που τις χαρακτηρίζει ως διοργανώσεις είναι ότι γίνονται κάθε δύο χρόνια, σε πόλεις, όχι σε χώρες, και είναι ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το κλειδί, γιατί μόνο η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να πάρει μπροστά τον πολιτισμό. Θεσμοί, φορείς που στηρίζουν, αν υπάρχουν θα έρθουν μετά. Αν έχεις ιδέες θα τις βάλεις μπροστά, θα πέσεις, θα χτυπήσεις και θα χτυπηθείς, θα σηκωθείς και μετά θα έρθουν, αν έρθουν εκείνοι οι οποίοι θα σε στηρίξουν. Ανέκαθεν, από την αρχαιότητα, ήταν ιδιωτικές πρωτοβουλίες ο πολιτισμός. Μετά έρχονταν οι Μέδικοι, ο αυτοκράτορας, ο Πάπας...

Πόσοι δούλεψαν για την Μπιενάλε;

Ο πυρήνας είμαστε τρία άτομα. Το 2018 τα καταφέραμε, φέτος είμαστε στα όρια, γιατί μεγάλωσε η διοργάνωση σε οργανωτικό επίπεδο. Όταν ξεκινά η οργανωτική διαδικασία είμαστε μαζί και όσο προχωρά αναλαμβάνει ο καθένας ένα κομμάτι της διοργάνωσης. Εγώ έχω το κομμάτι της επιμέλειας της έκθεσης. Ο Μιχάλης Ηλία έχει τον γενικό συντονισμό και τα διαδικαστικά και η Μαρία Παπαδοπούλου αναλαμβάνει την επικοινωνία με τα ΜΜΕ και τους χορηγούς, όπως και τον συντονισμό των καλλιτεχνών όσον αφορά τη διαμονή τους, ταξίδια και μεταφορικά.

Το κράτος πού μπαίνει σε αυτή την κατάσταση;

Το ΥΠΠ συμμετέχει με ένα πολύ μικρό συμβολικό ποσό. Συμμετέχει τόσο ώστε να μην μπορεί κάποιος να πει «δεν συμμετέχεις». Τη νύχτα των εγκαινίων έλειπε. Δεν ήρθε κανένας από τις πολιτιστικές υπηρεσίες ή το ΥΠ. Τη στιγμή που ήταν παρόντες υπουργοί, βουλευτές και πρέσβεις είκοσι έξι χωρών. Κανένας δεν ήρθε ενώ είχαν πάρει προσωπική πρόσκληση.

Θα έπρεπε να ήταν ανοιχτή Κυριακή.

Είναι θέμα του δήμου. Το 2018 είχαμε ζητήσει αν μπορεί να παραμένει ανοιχτή την Κυριακή αλλά δεν έγινε. Το ίδιο και φέτος. Η απάντηση είναι απλή, ότι δεν υπάρχει προσωπικό. Μιλούμε για τέσσερις Κυριακές. Είναι παρόμοια με τη στάση των Πολιτιστικών Υπηρεσιών. Θα σου πω μια φράση στην οποία αναφέρομαι συχνά. «Η εισαγωγή νέων ιδεών σε ένα χώρο που οι άνθρωποι δεν έχουν νέες ιδέες εγκυμονεί κινδύνους. Κινδύνους που η κοινωνία είτε αντιμετωπίζει με σιωπή λόγω καχυποψίας ή με άστοχη και επιθετική ειρωνεία λόγω ημιμάθειας».

*Η Μπιενάλε Λάρνακας θα διαρκέσει μέχρι τις 26 Νοεμβρίου 2021, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας, στο Μουσείο Πιερίδη και στη Λέσχη Λάρνακας. Για περισσότερες πληροφορίες, για ωράριο λειτουργίας και παράλληλες δράσεις www.biennalelarnaca.com και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης @biennalelarnaca (Facebook, Instagram, Twitter, YouTube, Vimeo).

Συνέντευξη στην Ελένη Δημητρίου