Ηθοποιός και σκηνοθέτιδα, ιδιοκτήτρια θεάτρου και ξαδέλφη του κάποτε υποψήφιου Προέδρου των ΗΠΑ Μάικ Δουκάκη, δασκάλα, βραβευμένη με Όσκαρ. Και ωραία ως Ελληνίδα.

"Τώρα καταλαβαίνω πως είμαι περισσότερο Ελληνίδα απ' όσο νόμιζα. Κληρονόμησα από τον πατέρα μου τη διανοουμενίστικη περιέργεια που με έθετε σε εγρήγορση τόσα χρόνια. Από τον ίδιο κληρονόμησα και την προσήλωσή μου στην τελειότητα, όσο κι αν αποκλίνω. Από τη μητέρα μου κληρονόμησα το χιούμορ και τη δύναμη για ζωή -ένα πνεύμα- που με κράτησε απ' το να πέφτω σε κάθε εμπόδιο. Κληρονόμησα επίσης την κλίση της προς το δραματικό. Και από τους δύο, κληρονόμησα τα έντονα πάθη και το ανεξίτηλο εργατικό ήθος που καθόρισε τις ζωές τους [Olympia Dukakis, Ask me again tomorrow: a life in progress - εκδόσεις Harper Collins].

Στην αυτοβιογραφία σας επαναλαμβάνετε πολλές φορές τη λέξη "επιτυχία". Τι σημαίνει για σας;
Πολλά πράγματα: ελευθερία από τις ανησυχίες. Τις οικονομικές ανησυχίες, γιατί πριν το Όσκαρ ανησυχούσαμε πολύ για τα λεφτά. Ο σύζυγός μου ενεπλάκη σε ένα φοβερό ατύχημα και δεν εργαζόταν για πέντε χρόνια, μέχρι να μπορέσει να περπατήσει ξανά. Είμαι τυχερή γιατί δεν χρειάζεται να ξυπνάω το πρωί και να έχω έγνοια για τα λεφτά. Εκατομμύρια άνθρωποι ξυπνούν μ' αυτή την έγνοια.
Σήμαινε επίσης ότι μπορούσαμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας με τρόπους που δεν φαντάστηκα ποτέ: να ξεκινήσουν τη δική τους δουλειά, να κάνουν αυτό που ήθελαν. Στην προσωπική μου ζωή, λοιπόν, ήταν μια μεγάλη ανακούφιση. Επαγγελματικά, η επιτυχία σήμαινε πως πια είχα την ευκαιρία να επιλέγω τις δουλειές μου και μ' αρέσει να επιλέγω δουλειές προκλητικές, που με τρομάζουν, που δεν ξέρω αν μπορώ να τις φέρω σε πέρας. Σημαίνει ακόμη πως μπορούσα να υποστηρίζω κάποιους σκοπούς και πρωτοβουλίες για πράγματα που με ενδιαφέρουν: "δάνεισα" το όνομά μου για τη συλλογή χρημάτων. Ήταν περίεργο για μένα να σκεφτώ πως, αν "δανείσω" το όνομά μου σε κάτι, μπορούν να μαζευτούν χρήματα, αλλά τελικά κατάλαβα πως ήταν κάτι που μπορούσα να κάνω. Και το έκανα. Σήμαινε επίσης πως μπορούσα να βοηθήσω τον ξάδελφό μου Μάικλ. Ήταν πολύ σημαντικό για μένα.

Υπάρχει στο βιβλίο σας μια πολύ ωραία φωτογραφία όπου αγκαλιάζεστε με τον ξάδελφό σας και είναι τόσο ειλικρινής.
Ναι, εκείνος χαμογελά κι εγώ κλαίω. Είναι μια υπέροχη αντίθεση. Ήταν τόσο χαρούμενος για ό,τι συνέβαινε κι εγώ πολύ συγκινημένη. Η επιτυχία λοιπόν σημαίνει όλα αυτά τα πράγματα. Σημαίνει βεβαίως και κάποια ανόητα πράγματα: ότι, μπαίνοντας σε ένα εστιατόριο, θα εξυπηρετηθώ αμέσως, ότι αν οποιοσδήποτε από την οικογένεια ή τους φίλους μου χρειαστεί ιατρική περίθαλψη, αν τηλεφωνήσω θα τους δει ένας καλός γιατρός. Αυτά είναι μικρά πράγματα που έκαναν τη ζωή μας πιο εύκολη.

Αν σας άκουγε κάποιος πάντως, θα μπορούσε να απομονώσει τη λέξη "επιτυχία" και να βάλει δίπλα της τη λέξη "χρήμα".
Το να μην ανησυχώ για τα λεφτά, σε μια περίοδο που μόνο εγώ εργαζόμουν κι έπρεπε να συντηρήσω την οικογένειά μου, δεν ήταν κάτι ασήμαντο. Ήταν πολύ σημαντικό. Υπήρχε ένα διάστημα που νόμιζα πως θα χάσουμε το σπίτι μας. Ένα ενδεχόμενο που δυστυχώς αντιμετωπίζουν πάρα πολλοί άνθρωποι σήμερα. Τότε, όμως, ήταν μάλλον η σειρά μου. Ο σύζυγός μου λέει συχνά πως ο καθένας έχει τη δική του σειρά στο βαρέλι που γυρίζει και ανεβαίνει και κατεβαίνει λόφους. Ήταν η δική μας σειρά, η δική μας στιγμή. Έπρεπε να επιβιώσουμε μέσα σ' αυτό το στροβίλισμα.

Και το καταφέρατε με σκληρή δουλειά.
Πώς αλλιώς; Όταν ήμουν έφηβη, πήγα να εργαστώ σε μια παγωταρία. Ήταν πολύ κοντά στο πατρικό μου και όταν έπιασα τη δουλειά πήγα στο σπίτι και το είπα στον πατέρα μου. Είπε "όχι". Και ήμουν τόσο θυμωμένη γιατί ήθελα τα δικά μου λεφτά. Ήθελα να είμαι ανεξάρτητη. Με κοίταξε -δεν θα το ξεχάσω ποτέ, με δάκρυα στα μάτια- και μου είπε "μην ανησυχείς, θα δουλέψεις σ' αυτή τη ζωή". Ήθελε να έχω μια μακρά νεότητα. Και όταν είδα τα μάτια του, έκανα πίσω. Δεν το κατάλαβα τότε, ήμουν όμως πολύ συγκινημένη -δεν είχα ξαναδεί τον πατέρα μου να κλαίει- και σταμάτησα. Χρόνια μετά βεβαίως κατάλαβα τι προσπαθούσε να κάνει: ήθελε να μείνω για λίγο ακόμη στην εφηβεία μου.

Και απολαύσατε τη ζωή ως νεαρή γυναίκα;
Ω ναι. Ήμασταν πολύ φτωχοί αλλά εγώ δεν το κατάλαβα ποτέ. Γεννήθηκα στην αρχή της Μεγάλης Κρίσης [σ.σ. 1931]. Θυμάμαι μια φορά που είδα μια τρύπα στη σόλα του παπουτσιού του πατέρα μου. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτήν την εικόνα. Και σκέφτηκα "μα γιατί η μαμά μου τον αφήνει να κυκλοφορεί έτσι;". Δεν κατάλαβα ότι δεν είχε λεφτά για να αγοράσει καινούργια παπούτσια. Γιατί δεν με έκαναν ποτέ να νιώσω πως δεν είχαμε χρήματα. Αργότερα το κατάλαβα. Και τώρα βλέπω πόσο ήθελαν να προστατεύσουν την αθωότητά μου. Νομίζω πως εγώ δεν προστάτεψα τα παιδιά μου εξίσου καλά, όπως έκαναν οι γονείς μου με μένα.

Τους δώσατε ένα Όσκαρ για το σπίτι... Το οποίο βέβαια κλάπηκε...
Ναι! Όταν το κέρδισα, όλοι με ρωτούσαν τι πέρασε απ' το μυαλό μου. Και είπα "μακάρι να ήταν εδώ ο πατέρας μου". Αυτό πέρασε απ' το μυαλό μου. Η μητέρα μου ζούσε ακόμη, ο πατέρας μου όμως είχε ήδη πεθάνει, αλλά ξέρω πως θα σήμαινε πολλά γι' αυτόν.

Ήταν ο ίδιος άνθρωπος που σας είπε πως όσοι μαθαίνουν τα λόγια τους απ' έξω...
Πάντα παραπονιόμουν γιατί έπρεπε να μαθαίνω τα λόγια μου. Και μου έλεγε πως η απομνημόνευση είναι η μικρότερη μορφή εξυπνάδας και πως δεν πρέπει να παραπονιέμαι γιατί το να αποστηθίζει κανείς είναι εύκολο. Να σκέφτεται, όμως, αυτό είναι δύσκολο!

Παραμονή στην Κύπρο

Πώς σας φάνηκε η ιδέα να παίξετε θέατρο στην Κύπρο;
Τη βρήκα πολύ τρελή στην αρχή. Ο σύζυγός μου όμως την στήριξε πάρα πολύ. Το δύσκολο είναι η ελληνική γλώσσα. Είναι δύσκολο για μένα να ακούω ακόμη και ομιλίες, ο τρόπος που μιλούν και το πόσο γρήγορα μιλούν.

Στο σπίτι μιλούσατε ελληνικά;
Ναι. Κατ' ακρίβεια μίλησα ελληνικά όταν πήγα για πρώτη φορά στο σχολείο. Θυμάμαι πως καθόμουνα εκεί και δεν καταλάβαινα τίποτα απ' όσα έλεγαν οι υπόλοιποι. Πήγα πολύ μικρή στο σχολείο γιατί -λόγω της κρίσης- και οι δύο γονείς έπρεπε να εργάζονται, οπότε στα σχολεία δέχονταν τα παιδιά πολύ μικρά. Πρέπει να ήμουν πέντε όταν πήγα σχολείο και στο σπίτι τον περισσότερο χρόνο έμενα με τη γιαγιά μου. Η γιαγιά μου μιλούσε μόνο ελληνικά.

Η γιαγιά Ολυμπία.
Μάλιστα, η Ολυμπία. Είναι μια φωτογραφία της στο βιβλίο.
[Η Ολυμπία Δουκάκη ανοίγει την αυτοβιογραφία της και κοιτάζει την εικόνα: "Υπέροχη γυναίκα".
Ακολουθούν άλλες εικόνες. "Ο αδελφός μου, ο Απόλλων. Ήταν υπέροχος ηθοποιός. Τον σκηνοθέτησα στο έργο "Tally's Folly" και ήταν τόσο καλός στο ρόλο του. Κι εδώ είναι η κόρη μου, που είναι επίσης ηθοποιός και πολύ καλή δασκάλα και σκηνοθέτιδα. Να ξανά ο αδελφός μου και ο σύζυγός μου... Να και τα άλλα παιδιά: ο ένας μου γιος είναι αντιπρόεδρος στη FilmNation, μια εταιρεία διανομής ταινιών, και ο άλλος ήταν τηλεοπτικός παραγωγός για πολιτικές εκπομπές, αλλά τώρα έχει τη δική του εταιρεία μέσα από την οποία εκπροσωπεί πολιτικούς, ακαδημαϊκούς και ακτιβιστές στην τηλεόραση"]

Αυτή είναι η Μα. Ήταν δασκάλα και μέντοράς μου. Και εδώ η Μαρίγια Κιμπούτας. Ήταν αρχαιολόγος και εγώ ενδιαφερόμουν πολύ για τη νεολιθική περίοδο. Εξακολουθεί να μ' ενδιαφέρει αυτή η περίοδος λόγω της θέσης της γυναίκας. Οι κοινωνίες είχαν σε κεντρική θέση τη γυναίκα, δεν ήταν μητριαρχικές αλλά πολύ πιο ισότιμες, χωρίς ιεραρχία. Οι άντρες και οι γυναίκες ήταν ισότιμοι. Αυτό άλλαξε και οι κοινωνίες έγιναν πατριαρχικές και τότε επήλθε η ιεραρχιά. Όταν όμως οι γυναίκες ήταν δυνατές και υπήρχε μια πνευματική συνείδηση για την θέση των γυναικών, αυτή ήταν η νεολιθική περίοδος. Ήταν σπουδαία ανακάλυψη για μένα, για την ιστορία των γυναικών και για την αναγνώριση της ταυτότητάς μου. Η μητέρα μου οπωσδήποτε ήταν δασκάλα. Έχασα και τις τρεις σε διάστημα τριών ετών, από το 1994 μέχρι το 1997".

Η Ολυμπία Δουκάκη βρίσκεται στην Κύπρο εδώ και μήνες, περνώντας από διάφορες "περιπέτειες" και γνωρίζοντας τη θεατρική πραγματικότητα της Κύπρου από πρώτο χέρι. Ο λόγος για τον οποίο βρέθηκε στη χώρα μας δεν είναι ο ίδιος για τον οποίο παραμένει. Ως γνωστόν, η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός θα συνεργαζόταν με τη Μιμή Ντενίση στην παραγωγή της Κεντρικής Σκηνής ΘΟΚ "Μαμά πού πας;". Πρόκειται για το γνωστό έργο Social Security, του Άντριου Μπέργκμαν, όπου θα κρατούσε το ρόλο της εκκεντρικής μητέρας Σόφι. Η Ολυμπία Δουκάκη έπαιξε ξανά τον ίδιο ρόλο στο θέατρο το 1986, με σκηνοθέτη τον Μάικ Νίκολς [άλλος βραβευμένος με Όσκαρ για το περίφημο The Graduate. Σκηνοθέτησε επίσης τις ταινίες Closer και The Birdcage].

Σε εκείνη τη θεατρική παράσταση την εντόπισε ο Νόρμαν Τζιούισον και της πρότεινε το ρόλο της Ρόουζ Καστορίνι στην ταινία Moonstruck. Η ερμηνεία της σε αυτόν το ρόλο βραβεύθηκε με το Όσκαρ β' γυναικείου ρόλου το 1988.
Τελικά, η παραγωγή "Μαμά πού πας;" αναβλήθηκε λόγω ενός ατυχήματος που είχε η Μιμή Ντενίση και υποβλήθηκε σε εγχείριση. Η παραγωγή πιθανώς να ανέβει το ερχόμενο φθινόπωρο, αν και εφόσον συντονιστούν όλοι οι συντελεστές της. Παρά την αναβολή, η Ολυμπία Δουκάκη επέλεξε να παραμείνει στην Κύπρο καθώς στις αρχές Απριλίου θα μεταβεί στο Τελ Αβίβ για να παρουσιάσει τον διάσημο μονόλογό της με τίτλο "Ρόουζ". Και σε μια θετική εξέλιξη για το θεατρόφιλο κοινό της Κύπρου, αποφασίστηκε να παρουσιάσει το μονόλογο και σε τέσσερις παραστάσεις εδώ, στις 3-6 Απριλίου.

Στο "Ρόουζ", έναν μονόλογο του Μάρτιν Σέρμαν που θα ανέβει με τη μορφή θεατρικού αναλογίου, η Ολυμπία Δουκάκη υποδύεται μια 80χρονη γυναίκα που επεβίωσε του Ολοκαυτώματος και αναλογίζεται τη ζωή της καθισμένη σε ένα παγκάκι, σε μια άδεια σκηνή. Η ηθοποιός παρουσίασε τη Ρόουζ για πρώτη φορά το 1999 στο Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου και έκτοτε γυρίζει τον κόσμο παρουσιάζοντάς την.

Στις τελευταίες σελίδες της αυτοβιογραφίας της, η Ολυμπία Δουκάκη ευχαριστεί κάποιους ανθρώπους, παραθέτει τις ταινίες στις οποίες συμμετείχε, τις θεατρικές παραστάσεις που ανέβασε, και ξεχωρίζει τους αγαπημένους της ρόλους. Στην κορυφή βρίσκεται αυτός της Ρόουζ στον ομώνυμο μονόλογο και ακολουθούν άλλοι οκτώ ρόλοι. Πουθενά δεν υπάρχει η Ρόουζ που της έδωσε το Όσκαρ.

+ Με το μονόλογο "Ρόουζ" θα δοθούν τρεις παραστάσεις στις 3, 4 και 5 Απριλίου στο Δημοτικό Θέατρο Λατσιών και μία παράσταση στις 6 Απριλίου στο Θέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό. Ο μονόλογος θα δοθεί στην αγγλική γλώσσα με ελληνικούς υπέρτιτλους.

Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως / Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου