Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Η συγγραφέας της συλλογής διηγημάτων Forbidden Zones ξύνει την επιφάνεια της σιωπής που για χρόνια επικρατεί στην Κύπρο και μας φέρνει αντιμέτωπους με σκληρές μυθοπλαστικές πραγματικότητες.

«Γεννήθηκα στο παλιό νοσοκομείο της Λευκωσίας, που δεν υπάρχει πια, το κατεδάφισαν κι αυτό. Είναι παράξενο πώς οι ζωές μας σχετίζονται με συγκεκριμένα κτήρια, δρόμους, οτιδήποτε, κι ύστερα εξαφανίζονται».

H Αϊντίν Μεχμέτ Αλί έφυγε από την Κύπρο το 1963, μόνο για έναν χρόνο, όταν κέρδισε υποτροφία στην Αμερική. Οι δικοινοτικές ταραχές, όμως, δεν επέτρεψαν τον γυρισμό της. «Μην έρθεις πίσω. Πήγαινε στο Λονδίνο, έχεις μια θεία εκεί», της είπε η μητέρα της.

«Δεν είχα γνωρίσει ποτέ αυτή τη θεία, δεν την ήξερα, δεν ήξερα τίποτα. Ωστόσο δεν μπορούσα να πάω πίσω στην Κύπρο. Και βρέθηκα ξαφνικά στο Λονδίνο με δύο μικρές βαλίτσες, αφήνοντας τα πάντα πίσω μου, γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει γυρισμός. Ξαφνικά είσαι μόνος, χωρίς τη μητέρα, χωρίς τα αδέλφια σου, χωρίς τη γειτονιά και το σχολείο σου. Προσγειώνεσαι στη μέση του Λονδίνου χωρίς να έχεις προγραμματίσει κάτι τέτοιο, δεν ξέρεις κανέναν και είσαι μόνος σου. Και, με κάποιο τρόπο, πρέπει να επιβιώσεις».

Η Αϊντίν όχι μόνο επιβίωσε, αλλά έφερε αλλαγή στις ζωές πολλών συνανθρώπων της. «Εκεί δημιουργήθηκε η γυναίκα που είμαι σήμερα. Και τη συμπαθώ».

Forbidden Zones

Δασκάλα, ακτιβίστρια, συγγραφέας, η Αϊντίν φυλάει τα τελευταία 35 χρόνια ιστορίες τις οποίες παρουσιάζει σήμερα σε μια εξαιρετική συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Forbidden Zones» [Απαγορευμένες Ζώνες], η οποία κυκλοφόρησε στις αρχές 2014.

Πρόκειται για ιστορίες που διασχίζουν ζώνες χρονικές, γεωγραφικές και νοητές, εμπόδια, γενιές, εθνικότητες, σεξουαλικές προτιμήσεις. Ιστορίες για νεαρούς μετανάστες, για την τουρκοκυπριακή κοινότητα στη βρετανική πρωτεύουσα και για την αυστηρότητα των τουρκικών οικογενειακών αξιών που οδήγησαν πολλούς ανθρώπους στον θάνατο, για μια νεαρή γυναίκα - θύμα βιασμού έξω από την Αμμόχωστο και για μια άλλη που ξυλοφορτώνει ο σύζυγός της γιατί βγαίνει από το σπίτι τα απογεύματα.

Πρόκειται για 16 ιστορίες, «μυθοπλαστικές πραγματικότητες», όπως τις χαρακτηρίζει η συγγραφέας, που μας βγάζουν από την οικεία «ζώνη» μας και μας τοποθετούν σε «απαγορευμένες» ζώνες που καλούμαστε να [τολμήσουμε να] διασταυρώσουμε, για να κατανοήσουμε τον γείτονα «Άλλο», αλλά και εμάς τους ίδιους, και τον τόπο στον οποίο ζούμε.

Οι πρώτοι ακτιβιστές

«Είναι σημείο στροφής σε σχέση με το πού οδεύουν ο ακτιβισμός και η πολιτική στην Κύπρο», σχολιάζει η Αϊντίν για το 1o κυπριακό Pride, το οποίο είχε πραγματοποιηθεί δυο μέρες πριν τη συνάντησή μας.

«Ξέρετε, και στο Λονδίνο σε ό,τι αφορά τον ακτιβισμό η κοινότητα των ομοφυλοφίλων ήταν εξαιρετικά δραστήρια στο ότι πρέπει να αλλάξουν τα πράγματα. Μάλιστα, χαμογελώ όταν σκέφτομαι πως οι πρώτοι άνθρωποι που συναντήθηκαν στο Λονδίνο -Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι- έξω από τις πολύ αυστηρές πολιτικές ομάδες που κυριαρχούσαν- ήταν από την κοινότητα των ομοφυλοφίλων. Χάρη σ’ αυτούς, στο τέλος της δεκαετίας του ’80, έσπασε το πολύ αυστηρό πλαίσιο των πολιτικών γραμμών του Κυπριακού. Υπήρχαν και πολιτικοί που έλεγαν πολλά, αλλά έκαναν λίγα. Τη δράση για να έρθουν κοντά Ε/Κύπριοι και Τ/Κύπριοι και να δημιουργηθούν συνεργίες την ανέλαβε αυτή η κοινότητα.

Με όρους ακτιβιστικούς, η κοινότητα των ΛΟΑΤ [Λεσβιακά, Ομοφυλόφιλα, Αμφισεξουαλικά, Τρανσεξουαλικά Άτομα] και στις δύο κοινότητες κατάφερε να δημιουργήσει μια ρωγμή στο τείχος των πολιτικών και ατομικών φραγμάτων της σεξουαλικότητας, και δημιούργησε μια υποδομή που υποβοηθά τους ανθρώπους να συμβάλουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο στην αλλαγή.

Είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί οι Κύπριοι -κι αυτό συμβαίνει συνήθως σε όλες τις μετασυγκρουσιακές κοινότητες- δεν νοιάζονται πια για το σύνολο. Το θέμα είναι η ατομικότητα του καθενός. Φροντίζεις τον εαυτό σου, τα παιδιά και τη σύζυγό σου, και δεν υπάρχει κανένας άλλος πέρα απ’ αυτούς. Άρα είναι ακόμη πιο εκπληκτικό πώς κατάφερε αυτή η κοινότητα να περάσει το μήνυμα ότι δεν αφορά μόνο τους ίδιους το Pride, αλλά όλους τους ανθρώπους, ιδιαίτερα μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη νεοφιλελεύθερη κοινωνία».

Σιωπές και ερωτήματα

Στα διηγήματά σας αφηγείστε ιστορίες των «άλλων», οι οποίες καταλήγουν να σπρώχνουν τον αναγνώστη στην κατανόηση αυτού που δεν ξέρουμε. Αυτή ήταν η πρόθεσή σας;

Δεν ήταν στόχος, είναι όμως μια από τις φιλοσοφίες της ζωής μου και έτσι διαπερνά το κάθε κείμενο. Δεν μ’ αρέσουν το μαύρο και άσπρο, το «έτσι έχουν τα πράγματα», «αυτή είναι η ζωή».

Εστίασα στα άτομα: πώς παίρνει ο καθένας αποφάσεις, γιατί παίρνει αυτές τις αποφάσεις σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής του και πώς νιώθει ύστερα για αυτές τις αποφάσεις; Ποια είναι η ευθύνη μας απέναντι σ’ αυτές τις αποφάσεις; Και πώς αισθάνεται το κάθε άτομο απέναντι σε κοινωνικά και πολιτικά «πρέπει»;

Πώς έζησε έκαστος άνθρωπος τις συνέπειες του πολέμου; Ποιος ήταν ο ρόλος μας; Μείναμε σιωπηλοί; Είχαμε λόγο; Κάναμε κάτι γι’ αυτό; Ή προσποιηθήκαμε ότι δεν συνέβαινε τίποτα; Έχω περιέργεια για αυτές τις σιωπές. Ξύνω την επιφάνειά τους και θέλω να βγουν προς τα έξω όλα όσα προσποιούμαστε πως δεν βλέπουμε, για να τα δούμε και να τα συζητήσουμε. Ξέρετε, όλα αυτά ισχύουν και για τους θύτες και για τα θύματα κάθε περίπτωσης. Πόσο συνένοχοι είμαστε όταν δεν παίρνουμε θέση;

Αυτά είναι τα θέματα που με απασχολούν στις ιστορίες μου. Πώς αισθάνονται οι νέοι σε μια στρατιωτική κοινωνία, για παράδειγμα; Οι αρχές λένε ξεκάθαρα πως η στρατιωτική θητεία είναι υποχρεωτική, πως πρέπει να μάθεις να μισείς, πως πρέπει να μάθεις να σκοτώνεις. Αυτό λένε. Πόσο επηρεάζει αυτό τη ζωή μας και τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε; Τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τη ζωή μας;».

Πώς παρατηρείτε τη ζωή για να γράψετε μια ιστορία;

Έχω τα αφτιά μου ανοιχτά: στο λεωφορείο, στο καφενείο. Πολλοί αφηγούνται από μόνοι τις ιστορίες τους γνωρίζοντας πως είμαι συγγραφέας. Μού λένε πράγματα που κρατούσαν για χρόνια μέσα τους.

Ατομική και κρατική ευθύνη

Θεωρείτε ότι έχουμε προχωρήσει, ότι έχουμε έρθει κοντά η μια κοινότητα με την άλλη;

Ο καθένας μπορεί να έχεις τις ατομικές του φιλίες και σχέσεις. Συγκρίνοντας με την πρώτη φορά που άνοιξαν τα οδοφράγματα, για παράδειγμα, με την επιθυμία και την περιέργεια του κόσμου να πάει, να δει, να μάθει, υπήρχε μια έντονη ευφορία η οποία χάθηκε.

Πιστεύω πως χάσαμε πολύτιμο χρόνο σε σχέση με εκείνη την ευφορία πριν από 10 χρόνια. Το κράτος έχει αφήσει τον καθένα να χειριστεί το θέμα ατομικά. Δεν υπάρχουν καθαρές σκέψεις, ιδέες και προσεγγίσεις. Πραγματοποιούνται για 40 χρόνια αυτές οι συνομιλίες και ανά λεπτό το «ναι» γίνεται «όχι» και ξανά «ναι» και πάλι «όχι».

Το κράτος εξακολουθεί να τη γλυτώνει με τις δικές του ευθύνες. Για παράδειγμα, για το πώς χειρίστηκε τις οικογένειες των αγνοουμένων και για το πώς μαθαίνει στα παιδιά να μισούν τον διπλανό τους απλώς επειδή είναι Τούρκος, «καλός Τούρκος ο νεκρός Τούρκος», όπως λένε στον στρατό και τα λοιπά.

Ακόμη και ο Στέλιος, ο κύριος Easy Jet, έχει κάνει περισσότερα από το κράτος για να ενθαρρύνει τη συνεργασία ανάμεσα στις δύο κοινότητες!

Πιστεύω πως υπάρχουν πολλά ψέματα, πολλή υποκρισία. Πού είναι οι προσεγγίσεις οι οποίες θα μπορούσαν να ξεκινήσουν να προκαλούν την υφιστάμενη μυθολογία;

Όσο λοιπόν κι αν προσπαθούμε, θα χρειαζόμαστε πάντα το κράτος;

Είναι πολιτικό και κοινωνικό μας δικαίωμα το κράτος και οι πολιτικοί να αναπτύσσουν πολιτικές οι οποίες αντανακλούν την επιθυμία των πολιτών τους για μια ενωμένη Κύπρο. Η ατομική πρωτοβουλία μπορεί να υπάρξει, την ίδια ώρα όμως πρέπει να σπρώξουμε την κυβέρνηση να αλλάξει τις δικές της πολιτικές.

Παράνομος ο αποκλεισμός άλλων γλωσσών;

Μια Κύπρια δεν μπορεί να διεκδικήσει Βραβείο Κρατικής Λογοτεχνία!

Μια από τις -πολλές- κακές αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, το οποίο επηρεάζει την ίδια τη Αϊντίν Μεχμέτ Αλί και προέκυψε ως θέμα όταν κάποιοι θέλησαν να προτείνουν το βιβλίο της για Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Οι κανονισμοί λένε ότι τα βραβεία αφορούν μόνο την ελληνόφωνη λογοτεχνία.

«Μα αυτό δεν είναι καν νόμιμο, γιατί οι δύο επίσημες γλώσσες της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι τα ελληνικά και τουρκικά. Αμέσως αποκλείονται όλες οι κοινότητες, εκτός από την ελληνοκυπριακή. Κι αυτό είναι βλακώδες εξαρχής γιατί αποτελεί διάκριση. Πώς θα υποστηρίξουν τους λογοτέχνες τους, όταν τους απαγορεύουν να γράφουν σε όποια γλώσσα θέλουν; Υπάρχουν Ινδοί, για παράδειγμα, οι οποίοι γράφουν στα αγγλικά και παίρνουν διεθνή βραβεία, αλλά το δικό μας κράτος απαγορεύει στους ίδιους τους Κυπρίους, οι οποίοι τυχαίνει να γράφουν στα αγγλικά ή τουρκικά, να μην αναγνωρίζεις την επιτυχία τους και να τους αρνείσαι την ευκαιρία να διαγωνιστούν με ίσους όρους με τους υπόλοιπους Κύπριους, σε όποια γλώσσα κι αν γράφουν. Είναι εξαιρετικά ενθουσιώδες το πώς εξακολουθούμε να λειτουργούμε».

+ H Aϊντίν Μεχμέτ Αλί θα συμμετάσχει σε μια ανάγνωση στο ανοιχτό αμφιθέατρο παρά το Μεσαιωνικό Κάστρο Πάφου, στις 19 Ιουνίου στις 19:30, με άλλες γυναίκες συγγραφείς της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου.

Το βιβλίο της είναι διαθέσιμο σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία και διαδικτυακά στο fatalpublications@gmail.com