Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Μετάφραση Μαρία Σιακαλλή | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

"Είμαι Κύπριος και πολίτης του κόσμου. Αν στη χώρα μου οι άνθρωποι πολεμούν ο ένας τον άλλο εξαιτίας του σοβινισμού και του εθνικισμού, εάν οι άνθρωποι με την απειλή του όπλου εγκαταλείπουν τον τόπο τους, εγώ δεν μπορώ να ζωγραφίζω βάζα και λουλούδια. Θα χρησιμοποιήσω την τέχνη μου για να προωθήσω αυτά τα θέματα με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο"

Γεννήθηκε στη Λεμεσό, όπου τέλειωσε το Λύκειο με συμφοιτητή τον Μουσταφά Ακιντζί, σημερινό ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Και οι δύο εγκατέλειψαν τη γενέτειρά τους εν μέσω ριπών του πολέμου, και ξανασυναντήθηκαν όταν ο Ακιντζί ήταν δήμαρχος Λευκωσίας, τη δεκαετία του '80. Τότε ο Γιασάρ Ερσόι απολύθηκε μαζί με άλλους προοδευτικούς ηθοποιούς από το "Τουρκοκυπριακό Εθνικό Θέατρο" και ο Ακιντζί, ερασιτέχνης ηθοποιός ο ίδιος, τους κάλεσε να δημιουργήσουν το Δημοτικό Τουρκοκυπριακό Θέατρο. Σήμερα, ο Γιασάρ Ερσόι, ήδη μια ιστορική προσωπικότητα του τουρκοκυπριακού ή -καλύτερα- του κυπριακού θεάτρου, είναι μέλος της νεοσύστατης Επιτροπής Πολιτισμού που διόρισε ο εκλεγμένος ηγέτης της κοινότητας των Τουρκοκυπρίων. Θα δώσει δε αύριο μια παράσταση στο Θέατρο Ριάλτο με το έργο της Φαϊζέ Οζντεμιρτσιλέρ "Κύπρος: πικράθηκα στα ελληνικά, πληγώθηκα στα τούρκικα".

"Έφυγα από τη Λεμεσό το 1974 μπροστά από τις σφαίρες και τώρα θα επιστρέψω για να παίξω στη σκηνή του Θεάτρου Ριάλτο. Είναι η δεύτερη φορά που θα παίξω στη Λεμεσό, όπου οι άνθρωποι με χειροκροτούν πια, και αυτό μου δημιουργεί θαυμάσια συναισθήματα και σκέψεις".

Η παράσταση

Στο ποιητικό της έργο, η Φαϊζέ Οζντεμιρτσιλέρ αναφέρεται με κριτικό λόγο στην Κύπρο των τελευταίων 60 χρόνων και στα γεγονότα που πλήγωσαν όλους τους Κυπρίους. Περισσότερο, όμως, η Οζντεμιρτσιλέρ ενδιαφέρεται για το μέλλον της χώρας όπου γεννήθηκε, η οποία την κούρασε, τα τερτίπια της οποίας βαρέθηκε. Με σκληρή γλώσσα για όσους εγκλημάτησαν σε βάρος του νησιού αλλά και ελπίδα για το μέλλον του, η ποιήτρια καλεί όλους τους "εραστές" της Κύπρου να πουν "αυτός είναι ο δικός μας δρόμος".
Ο Γιασάρ Ερσόι μετέφερε το ποίημα της Οζντεμιρτσιλέρ στο θεατρικό σανίδι με τη συνοδεία ενός μουσικού και τεσσάρων περιστεριών επί σκηνής. Χάρη σε άλλη μία συνεργασία του Ερσόι -καλλιτεχνικού διευθυντή του Τουρκοκυπριακού Δημοτικού Θεάτρου- με το Σατιρικό Θέατρο, το κοινό της Λευκωσίας είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει το έργο στο Πολιτιστικό Κέντρο Βλαδίμηρος Καυκαρίδης τον περασμένο Απρίλιο. Η Κεντρική Σκηνή του Σατιρικού ήταν κατάμεστη. Το κοινό χειροκροτούσε στίχους και αλήθειες, πολλοί έφυγαν με δάκρυα στα μάτια. Το ίδιο έργο θα παρουσιαστεί αύριο στο Θέατρο Ριάλτο και ο Λεμεσιανός Γιασάρ Ερσόι καλεί τους δύο συνομιλητές για την επίλυση του Κυπριακού, τους συμπολίτες του Λεμεσιανούς Νίκο Αναστασιάδη και Μουσταφά Ακιντζί, πριν την επόμενή τους συνάντηση να παρακολουθήσουν μαζί αυτή την παράσταση.

"Αυτό το έργο το παρουσιάζουμε από πέρσι. Οι αντιδράσεις του κοινού στον νότο και στον βορρά ήταν παρόμοιες. Το παρουσιάσαμε, όμως, και στην Κωνσταντινούπολη, όπου οι αντιδράσεις ήταν διαφορετικές επειδή εκεί το κοινό παρακολούθησε το έργο με μια πιο αντικειμενική προσέγγιση και με συναισθηματική απόσταση. Οι Κύπριοι -Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι- παρακολούθησαν το έργο γεμάτοι αισθήματα και σκέψεις, ταυτίζοντας τον εαυτό τους με το έργο. Η διαφορά στις αντιδράσεις του κοινού στην Κύπρο με αυτές του κοινού στην Κωνσταντινούπολη πηγάζει από αυτή τη διαφορά. Κατά τη διάρκεια του έργου, υπήρξαν στιγμές που το κοινό στην Κύπρο χειροκρότησε, γέλασε, έκλαψε. Για παράδειγμα, στην παράσταση όπου παρευρέθηκαν δύο σημαντικοί ηγέτες, ο Γιώργος Βασιλείου και ο Δημήτρης Χριστόφιας [σ.σ. στο Σατιρικό Θέατρο], είδα στα μάτια τους δάκρυα. Είδα αυτούς που κάθονταν στην μπροστινή σειρά να κλαίνε. Μάλιστα ο Δημήτρης Χριστόφιας βγήκε στη σκηνή να με συγχαρεί δακρυσμένος. Αργότερα, όταν ήρθαν οι θεατές στο καμαρίνι μου να με συγχαρούν, τους είδα δακρυσμένους. Το ίδιο έγινε και στον νότο και στον βορρά: μέχρι σήμερα κανένας πολιτικός δεν έφερε τις δύο κοινότητες αντιμέτωπες με τις γυμνές αλήθειες με αυτόν τον τρόπο. Το καθήκον και το έργο της τέχνης και κυρίως του θεάτρου, το οποίο είναι μια κοινωνική τέχνη, από αυτή την άποψη, είναι αποτελεσματικό και εντυπωσιακό. Η γλώσσα και η ρητορική του έργου της Φαϊζέ είναι πολύ δυνατή και παράλληλα έχει πολιτικό χαρακτήρα. Το έργο αυτό έχει έναν λυρικό θυμό, μιαν ανυποταξία και μια λυρική παραδοχή. Μαζί με την ερμηνεία μου και τη μουσική του Ερσέν Σουρουρί κατάφερε να αγγίξει το κοινό με τόσο έντονο τρόπο. Το κοινό στην Κωνσταντινούπολη ήταν αποστασιοποιημένο και αντικειμενικό. Μάλιστα υπήρξαν και αυτοί που αντέδρασαν αρνητικά στο γεγονός ότι το έργο σε κάποια σημεία κατακρίνει τις μητέρες πατρίδες. Για παράδειγμα λέει 'ούτε από τους εγγυητές μπορέσαμε να γλυτώσουμε, ούτε από τις σημαίες τους'. Εδώ κάνει ένα κάλεσμα στον κόσμο για να δει την πραγματικότητα, 'δείτε επιτέλους' τους λέει 'ότι και οι δύο ζήσαμε και προκαλέσαμε ο ένας στον άλλο τους ίδιους πόνους'. Θέλω να σημειώσω ότι ο καθηγητής δρ Ερτζάν Γκιουντογάν έγραψε ότι αυτό το έργο θα πρέπει να διαβαστεί στο τραπέζι των συνομιλιών. Και εγώ στέλνω το μήνυμα στους τωρινούς συνομιλητές: αφού αρχίσατε τις συνομιλίες καλώς, να τις συνεχίσετε, αλλά πριν την επόμενή σας συνάντηση να φροντίσετε να παρακολουθήσετε αυτό το έργο. Έτσι θα καταλάβουν καλύτερα τους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους αντίστοιχα.

Συνεργασία με το Σατιρικό

Στις 24 Μαΐου 1987, το Τουρκοκυπριακό Δημοτικό Θέατρο έκανε το τολμηρό βήμα και, ανταποκρινόμενο σε πρόσκληση του Σατιρικού Θεάτρου, παρουσίασε την "Ειρήνη" του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία του Γιασάρ Ερσόι.

"Τα οδοφράγματα ήταν ακόμη κλειστά, ούτε κουνούπι δεν περνούσε από τη μια πλευρά στην άλλη. Περάσαμε με ένα επιτελείο 22 ατόμων στον νότο, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, με το καθεστώς στον βορρά να μας βάζει να υπογράψουμε ότι είμαστε υπεύθυνοι για την ασφάλειά μας, αλλά εμείς ήμασταν αποφασισμένοι να περάσουμε. Από τότε είμαστε σε συνεχή επαφή με το Σατιρικό Θέατρο, ανεβάσαμε κοινά έργα, ήρθαν αυτοί εδώ, πήγαμε εμείς εκεί, μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων κάναμε κοινές εκδηλώσεις. Το θέμα είναι ότι οι Ελληνοκύπριοι πρόσφατα άρχισαν να γνωρίζουν τους Τουρκοκύπριους, το ίδιο και οι Τουρκοκύπριοι τους Ελληνοκύπριους. Η ευαισθητοποίηση και η επίγνωση πρόσφατα έχει ανθίσει. Εμείς νιώθουμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε αυτή την ευαισθητοποίηση. Αυτή τη δουλειά αν την αφήσουμε μόνο στους πολιτικούς, δεν θα γίνει ποτέ. Αυτόν τον σκοπό θα τον εκπληρώσουν οι καλλιτέχνες, οι άνθρωποι του πολιτισμού, ο Τύπος, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το '87, όταν παρουσιάσαμε την 'Ειρήνη' του Αριστοφάνη, ένας αρθρογράφος της εφημερίδας 'Φιλελεύθερος', ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, είχε γράψει τότε ένα φασιστικό, εθνικιστικό άρθρο λέγοντας: 'Ποιοι νομίζουν ότι είναι οι Τουρκοκύπριοι και τολμούν να μεταφράζουν τον Αριστοφάνη, έναν αρχαίο Έλληνα, στα τούρκικα και να ανεβάζουν το έργο του;' Εμείς τότε μιλήσαμε με τον τότε δήμαρχο της Λευκωσίας Μουσταφά Ακιντζί και τον Λέλλο Δημητριάδη και καλέσαμε τον Εύη Γαβριηλίδη και την Πόπη Δανιήλ να παρακολουθήσουν το έργο. Αργότερα ο Εύης Γαβριηλίδης έγραψε στην εφημερίδα 'Αγών' ότι οι Τουρκοκύπριοι ξέρουν από θέατρο και παίζουν καλό θέατρο και να τους καλέσουμε εδώ.

Σκοπός μας είναι να φέρουμε τις δύο κοινότητες κοντά και να γνωρίσουν η μία την άλλη. Αυτόν τον σκοπό θα τον πετύχει καλύτερα η τέχνη και κυρίως το θέατρο, που είναι ο συνδυασμός όλων των τεχνών. Εμείς παίζουμε θέατρο για να φέρουμε κοντά τους ανθρώπους και να δημιουργήσουμε μια γέφυρα ειρήνης. Μετά την παράσταση αυτή είδαμε ότι ελληνοκυπριακές εφημερίδες, ακόμα και ο τουρκικός Τύπος, έγραψαν για την εκδήλωση και πώς οι Τουρκοκύπριοι έδωσαν χέρι ειρήνης. Από αυτό βλέπουμε ότι θα πρέπει να εντατικοποιήσουμε αυτού του είδους τις δραστηριότητες. Φυσικά υπάρχουν και οι εθνικιστές και οι σοβινιστές οι οποίοι προσπάθησαν να μας εμποδίσουν με απειλές, αλλά εμείς παρ' όλα τα εμπόδια παλεύουμε για αυτόν τον σκοπό.

Οι δύο κοινότητες βλέπουν η μία την άλλη σαν κάτι κακό γιατί έτσι μας έμαθαν, αυτό μας δίδαξαν, δεν μας δίδαξαν τις ανθρωπιστικές αξίες αλλά να θεωρούμε εχθρό ο ένας τον άλλο. Φυσικά σε αυτό συνέβαλαν και οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις όπως η Αγγλία και η Αμερική, και οργανώσεις όπως η ΕΟΚΑ και η ΤΜΤ. Αλλά πλέον οι άνθρωποι και στις δύο πλευρές μάς χειροκροτούν και μας αγκαλιάζουν. Θα πρέπει να καταρρίψουμε τις όποιες προκαταλήψεις. Μπορώ να σας πω από τώρα ότι η πρώτη από τις προτάσεις που θα κάνω ως μέλος της δικοινοτικής Επιτροπής Πολιτισμού θα είναι η εισαγωγή της τουρκικής και ελληνικής γλώσσας στα σχολεία αντίστοιχα, γιατί για να καταλάβουμε ο ένας τον άλλο πρέπει να ξέρουμε τη γλώσσα ο ένας του άλλου".

Το θέατρο ως κοινωνικό εργαλείο

"Πάνω από όλα είμαι Κύπριος και είμαι πολίτης του κόσμου. Αν στη χώρα μου οι άνθρωποι πολεμούν ο ένας τον άλλο εξαιτίας του σοβινισμού και του εθνικισμού, ή εάν τους βάζουν άλλοι να πολεμούν ο ένας τον άλλο, εάν οι άνθρωποι με την απειλή του όπλου εγκαταλείπουν τον τόπο τους, εάν γίνονται μαζικές σφαγές, δεν μπορώ να τα αγνοήσω όλα αυτά και να ζωγραφίζω βάζα και λουλούδια. Θα χρησιμοποιήσω την τέχνη μου για να προωθήσω αυτά τα θέματα με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Είμαι μαρξιστής, σοσιαλιστής και αγαπώ πολύ τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο οποίος είπε 'πολέμα με την πένα σου και αυτός που θα σε διαβάσει θα αγωνιστεί και αυτός'. Η τέχνη είναι ένα εργαλείο, σέβομαι τους καλλιτέχνες που θεωρούν την τέχνη τους σκοπό, αλλά για μένα η τέχνη είναι εργαλείο, είναι όπλο στα χέρια μου για να κάνω τη ζωή πιο όμορφη και πιο ποιοτική και να πολεμήσω τον ιμπεριαλισμό και οτιδήποτε καταστρέφει αυτό το νησί. Το στρατευμένο θέατρο κατέχει σημαντική θέση στην καριέρα μου από τότε που ήμουν ερασιτέχνης.

Πρέπει να βοηθήσουμε τις δύο κοινότητες να καταλάβουν ότι από το 1963 μέχρι το 1974 βασανίστηκαν και πέρασαν πολλά δεινά οι Τουρκοκύπριοι και από το 1974 και μετά οι Ελληνοκύπριοι και να δείξουμε τους λόγους που συνέβησαν όλα αυτά. Το πιο σημαντικό όμως είναι η εκπαίδευση. Εκτός από την εισαγωγή της τουρκικής και της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία, θα πρέπει να αλλάξουν και τα βιβλία της Ιστορίας με τρόπο ώστε να παρουσιάζουν μιαν ολοκληρωμένη αλήθεια και όχι μόνο μεμονωμένες αλήθειες, και πρέπει να καταλάβουν και οι δύο κοινότητες ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό. Αν θέλουμε να μεγαλώσουμε ανθρώπους που να έχουν κουλτούρα και νοοτροπία ειρήνης, αυτό θα πρέπει να αρχίσει από το σχολείο".

Με προσωπικό κόστος

"Με απέλυσαν από τη δουλειά μου όταν δούλευα το 1980 στο Κρατικό Θέατρο λόγω του έργου το οποίο σκηνοθέτησα και στο οποίο έλαβα μέρος, και η απόφαση της εισαγγελίας ήταν ότι στράφηκα εναντίον του κράτους. Επίσης δέχτηκα απειλές και από κρατικούς φορείς και από απλό κόσμο, η γυναίκα μου η οποία δούλευε στη δημόσια υπηρεσία δεν πήρε ποτέ προαγωγή, και μάλιστα της είχαν πει καθαρά ότι αυτό γίνεται εξαιτίας μου. Παράλληλα είχα και οικονομικές απώλειες, αφού μου είχαν αποκόψει ωφελήματα και σύνταξη. Ακόμα, υποβλήθηκα σε ανακρίσεις και δέχτηκα απειλές. Απειλές δεχτήκαμε και ως Δημοτικό Θέατρο, πολλές φορές μας έκοψαν τον δρόμο για να μας εκφοβίσουν και άλλες φορές βγήκαν στη σκηνή και διέκοψαν το έργο. Με ονόμασαν προδότη, φίλο των Ελλήνων, κομουνιστή, αναρχικό και άλλα".

Για την Επιτροπή Πολιτισμού

"Ο κ. Ακιντζί αποφάσισε να είμαι ένα από τα μέλη της δικοινοτικής Επιτροπής Πολιτισμού. Θα ήθελα, όμως, να κάνω ένα σχόλιο για τα ονόματα που ανακοινώθηκαν για την ελληνοκυπριακή επιτροπή: έχω παρατηρήσει ότι οι περισσότεροι δεν ανήκουν στον χώρο της τέχνης και αυτό είναι κάτι που με παραξενεύει, με παραξενεύει δηλαδή που είναι άτομα που είτε είναι γραφειοκράτες είτε αντιπροσωπεύουν ένα πολιτικό κόμμα. Περίμενα ότι όλα τα ονόματα θα ήταν καλλιτέχνες ή θα είχαν σχέση με τον καλλιτεχνικό χώρο. Στη δική μας επιτροπή είναι όλα άτομα που ανήκουν στον χώρο της τέχνης. Αλλά τους σέβομαι όλους και δεν έχω αμφιβολία ότι έχουν καλές προθέσεις και ελπίζω ότι οι φίλοι οι οποίοι είναι γραφειοκράτες και φέρουν μια πολιτική ταυτότητα θα αφήσουν σε μια γωνιά αυτή την πολιτική ταυτότητα και θα έχουν μια ταυτότητα καλλιτεχνική και πολιτισμική. Δεν γνωρίζω προσωπικά τα μέλη αλλά θα γνωριστούμε και ελπίζω σε μια καλή συνεργασία. Δεν έχω ενημερωθεί ακόμα για τους στόχους της επιτροπής, για τη δομή και το έργο της, φαντάζομαι ούτε τα μέλη της ελληνοκυπριακής επιτροπής έχουν ενημερωθεί, αλλά πιστεύω ότι τις επόμενες μέρες θα ενημερωθούμε για τα κριτήρια εργασίας και για τις εξουσιοδοτήσεις που θα μας δοθούν. Είναι πολύ σημαντική η απόφαση για τη δημιουργία αυτής της επιτροπής και τη χαιρετίζουμε".

+ Η παράσταση στο Θέατρο Ριάλτο θα δοθεί αύριο στις 20:00. Εισιτήρια προς 5 ευρώ. Πληροφορίες τηλ. 77777745