Αλί Καζμά: Ένα αρχείο της ανθρώπινης ύπαρξης

Ελένη Παπαδοπούλου Δημοσιεύθηκε 2.4.2018

Ένας από τους καλλιτέχνες στην ομαδική έκθεση The Presence of Absence or the catastrophe theory, στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών, ο Αλί Καζμά χρησιμοποιεί το βίντεο για να καταγράψει και να χαρτογραφήσει τον κόσμο και την ανθρώπινη δραστηριότητα - ένα σχολείο, ένας ταριχευτής εν ώρα εργασίας, πρώτη ύλη, μια εγχείρηση εγκεφάλου.

Πώς επιλέγεις το θέμα για το κάθε σου βίντεο;

Σε όλα τα έργα μου, με ενδιαφέρει πολύ το σημείο επαφής μεταξύ ανθρώπου και κόσμου. Πώς ένας άνθρωπος αγγίζει τον κόσμο και πώς ο κόσμος αγγίζει τον άνθρωπο. Σε αυτή την κυκλική αλληλεπίδραση είναι που εστιάζω περισσότερο την κάμερά μου. Πηγαίνω σε τοποθεσίες όπου μπορώ να βρω ίχνη των διαφορετικών δυνατοτήτων του ανθρώπου που έχουν να κάνουν με το χρόνο, τον θάνατο, την αλλαγή, την ύλη, το ρυθμό του κόσμου, το σώμα του ανθρώπου που συναντούμε σε τομείς όπως η βιομηχανία, η τεχνολογία, η τέχνη, η επιστήμη, η φύση. Έχω μια λίστα με πράγματα που θέλω να καταγράψω στον κόσμο. Δεν θέλω να αφήσω κανένα τομέα και περιοχή ανέπαφη.

Τι μαθαίνεις μέσα από τα έργα σου;

Το ερώτημα του πώς να ζει κανείς είναι το κίνητρο σε ό,τι κάνω. Έτσι για μένα η παραγωγή αυτών των έργων είναι ένας τρόπος να μάθω για τη ζωή και την ενσωμάτωση ορισμένων πραγμάτων σε αυτήν. Nα εξερευνήσω ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για μένα να ζήσω. Έτσι από όλα τα είδη των έργων που έχω κάνει έμαθα πολλά πράγματα ένα από αυτά είναι τα πρότυπα της τελειότητας από τους τεχνίτες. Το πώς δουλεύοντας κάθε μέρα πάνω στο ίδιο πράγμα μπορεί να σε κάνει «μάστορα» της τέχνης σου και πώς υπάρχουν διαφορετικά πρότυπα τελειότητας για κάθε τέχνη και πώς μπορώ να το εφαρμόσω αυτό στη δική μου τέχνη.

Όταν δούλευα πάνω στο έργο μου με θέμα τον Sarkis Zabunyan, ένα Τουρκο-Αρμένιο καλλιτέχνη που ζούσε στο Παρίσι, η κινηματογράφηση έγινε στο στούντιο του. Είχα την ευκαιρία να είμαι μόνος με 50 χρόνια παραγωγικής σκέψης και συγκέντρωσης ενός καλλιτέχνη και του τι συνέπειες έχει αυτό με τα χρόνια στο χώρο του, στον ίδιο τον καλλιτέχνη και στο έργο του. Πώς ένα έργο που έγινε πριν από 30 χρόνια συνυπάρχει με ένα σύγχρονο έργο. Μου έδωσε μια ευκαιρία να σκεφτώ το δικό μου έργο. Έτσι μέσα σε όλα τα έργα που κάνω, ενσωματώνω ορισμένους τρόπους του να υπάρχεις. Επίσης ξοδεύω πολύ χρόνο για κάθε έργο, παίρνει πάνω από ένα μήνα, μερικές φορές τρεις μήνες για να γίνει το μοντάζ. Κάνω έρευνα γύρω από το κάθε θέμα και όλα αυτά τα πράγματα αφήνουν το σημάδι τους.

Πόσο σημαντική είναι η γεωγραφική τοποθεσία στα έργα σου; Η τοποθεσία δεν αναφέρεται ποτέ, είναι σχεδόν πάντα απροσδιόριστη, αλλά σε τρία από τα έργα στην έκθεση [Prison(2013), School(2013), Home(2014)] γίνεται αμέσως αντιληπτό πως η κινηματογράφηση έγινε στην Τουρκία.

Προσπαθώ να μην καταστήσω προφανές ότι είμαι από μια συγκεκριμένη γεωγραφική ή ιστορική θέση. Προσπαθώ να μην κάνω τις πολιτικές μου θέσεις πολύ ξεκάθαρες, γιατί τότε η δουλειά γίνεται για εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, εκείνη τη συγκεκριμένη γεωγραφία, εκείνο τον συγκεκριμένο καλλιτέχνη. Θέλω τα έργα μου να είναι ανοικτού τέλους με κάποιο τρόπο. Όταν τελειώνουν θα πρέπει να αρχίσουν να δημιουργούν ιδέες στον θεατή και στον εαυτό μου, γι’ αυτό προσπαθώ να μην προσδιορίζω πολύ συχνά πού έγινε η κινηματογράφηση, εκτός αν είναι απαραίτητο για να γίνει κατανοητό το έργο με τον σωστό τρόπο.

Λίγο λιγότερο από τα μισά από τα έργα μου είναι στην Τουρκία. Πρώτα απ’ όλα είναι ευκολότερο για μένα, είναι φθηνότερο, είναι πιο γρήγορο να πάρεις άδειες και έχω περισσότερες διασυνδέσεις. Δεν είναι εύκολο να εξασφαλίσεις άδεια για γύρισμα σε φυλακή, ειδικά στην Τουρκία. Εκείνη τη στιγμή, το 2012 –όταν έγινε το έργο Prison- ήταν πιο εύκολο.

Στο έργο School, το σχολείο απέχει 200 μέτρα από το σημείο όπου μένω. Είναι ένα από τα παλαιότερα σχολεία στην Τουρκία. Πολλοί απόφοιτοι από το σχολείο αυτό έγιναν υπουργοί, πρωθυπουργοί, υπάρχουν πολλοί δεσμοί με τη γραφειοκρατία και την πολιτική της Τουρκίας και επίσης είναι το πρώτο κοσμικό σχολείο, το πρώτο σχολείο σύγχρονης εκπαίδευσης, έτσι σκέφτηκα μέσω αυτού του έργου ότι θα μπορούσα να πάρω μια γεύση από τη διαδικασία εκσυγχρονισμού και δυτικοποίησης της Τουρκίας, της οποίας είμαι προϊόν. Είναι σημαντικό για μένα να είμαι σε θέση να το δω ο ίδιος, να το κατανοήσω και μετά να το παρουσιάσω στους θεατές. Μπορείτε να δείτε την αλλαγή από το αραβικό αλφάβητο στο λατινικό, τις θετικές επιστήμες να καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο στο σχολείο.

Σε σχέση με το έργο Home, το μεγάλο μου ερώτημα ήταν πώς κινηματογραφείς ένα ποιητή; Σε αυτή την περίπτωση την ποιήτρια Füsun Onur. Σκεφτόμουνα για πολύ καιρό πώς να την προσεγγίσω και ένας τρόπος ήταν να πάω στο χώρο όπου ζει και να βρω ίχνη της δραστηριότητας της και όχι την ίδια να εργάζεται. Αυτό το σπίτι είναι ένα εμβληματικό σπίτι στην Κωνσταντινούπολη, όλοι οι καλλιτέχνες το γνωρίζουν. Η καλλιτέχνης είναι περίπου 80 ετών τώρα. Δεν ήταν ποτέ πολύ κοινωνική και σπάνια πλέον μένει εκεί. Είναι ένα πανέμορφο σπίτι πάνω στον Βόσπορο, ένα σημείο αναφοράς, οι άνθρωποι μιλούν γι’ αυτό με πολλή αγάπη αλλά και την ίδια στιγμή διακατέχεται από ένα μυστήριο. Η καταγραφή αυτού του σπιτιού σήμερα είναι σημαντική, πρώτα για το δικό μου προσωπικό έργο αλλά και για την πολιτιστική κληρονομιά και ιστορία της Κωνσταντινούπολης

Το έργο Clerk ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα στον τρόπο εκτέλεσης του αφού η καταγραφή φαίνεται να είναι σκηνοθετημένη σε ένα στούντιο.

Πολλά από τα έργα προέρχονται από μικρά σκίτσα που κάνω. Πηγαίνω σε χώρους εργασίας, παρακολουθώ την οργάνωση κτλ. Ο συγκεκριμένος κύριος στο έργο Clerk είναι υπάλληλος σε ένα συμβολαιογραφείο στη γειτονιά μου στην Κωνσταντινούπολη και τον είδα σε αυτή την παράλογη δουλειά της σφράγισης όταν πήγα εκεί μια φορά. Ήταν η εποχή που σφραγίζονταν πολλά έγγραφα. Σημείωσα την εικόνα στο μυαλό μου και λίγα χρόνια αργότερα, όταν μου ζητήθηκε να κάνω μια έκθεση σχετικά με το Institutional critique, αποφάσισα να συνεργαστώ μαζί του. Η ουσία ήταν ο ήχος και ο ρυθμός της δουλειάς του. Όταν έκανα την κινηματογράφηση στο γραφείο του, υπήρχαν πολλά αντικείμενα όπως λουλούδια, προσωπικές φωτογραφίες κτλ που αποσπούσαν την προσοχή και ήθελα να απομονωθεί αυτή η δουλειά, το έργο ενός μόνο ατόμου, και να γίνει ένα εμβληματικό έργο που ο καθένας μπορεί να φανταστεί. Έτσι τον έβγαλα έξω από το γραφείο και τον έβαλα σε ένα στούντιο και έφερα όλα τα σωστά αντικείμενα, το σωστό τραπέζι και καρέκλα. Ήθελα να απομονώσω τη δράση.

Στην έκθεση στο Κέντρο Τεχνών κάποια έργα προβάλλονται το ένα δίπλα στο άλλο, άλλα μικρότερα και άλλα μεγαλύτερα. Τι ψάχνεις όταν τοποθετείς τα έργα στον χώρο;

Ψάχνω τον σωστό ρυθμό, τη σωστή κλίμακα προβολής, την απόσταση μεταξύ τους, πώς συμπίπτει ο ήχος στο κάθε ένα. Ορισμένα έργα δουλεύουν καλά μαζί και άλλα όχι. Είναι σαν μια μουσική σύνθεση με κάποιο τρόπο. Προσπαθώ να βασιστώ σε ό,τι ξέρω ότι λειτουργεί και προσπαθώ κάθε φορά να προσθέσω κάτι περισσότερο στην έκθεση και να δοκιμάσω ένα νέο στοιχείο. Η ίδια η έκθεση γίνεται ένα έργο τέχνης, μια διαδικασία επεξεργασίας, ένα είδος διαδικασίας μοντάζ. Είναι πολύ ενδιαφέρον για μένα να αφήσω τα έργα να έχουν τον δικό τους ρυθμό αναπνοής έτσι ώστε το ακροατήριο να πάρει λίγο χρόνο, ενώ η ταινία παίζει, για να προβληματιστεί για αυτό που έχει δει. Έτσι προσπαθώ να τους δώσω ήρεμες στιγμές για να μπορούν να σκεφτούν για το έργο, να κάνουν τις δικές τους προσωπικές συνδέσεις.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα έργα σου είναι κατά κάποιο τρόπο “εκπαιδευτικά”. Μια εγκυκλοπαίδεια της ανθρώπινης κατάστασης. Θα μπορούσες να τα δεις να υπάρχουν και σε άλλες πλατφόρμες ανοικτές για το κοινό, όπως στην τηλεόραση, σε βιβλιοθήκες ή στο διαδίκτυο;

Αν κάποιος από ένα πανεπιστήμιο μου ζητήσει να κάνω μια παρουσίαση ή να γράψω μια μελέτη είμαι πάντα ανοιχτός σ’ αυτό, το ίδιο ισχύει και για τους επιμελητές και για όλους όσους αισθάνομαι ότι ενδιαφέρονται πραγματικά για τα έργα. Η κοινωνία μας έχει εμμονή με τους αριθμούς και την ποσότητα, πόσοι άνθρωποι έχουν δει την έκθεσή σου, πόσοι έχουν δει την δουλειά σου, είσαι πολύ επιτυχημένος γιατί 150.000 άνθρωποι είδαν το έργο σου ή πήρες τόσα likes. Για μένα αυτά δεν είναι σημαντικά. Νομίζω ότι το πιο σημαντικό είναι το έργο να συναντήσει το κοινό με τον σωστό τρόπο και δεν αισθάνομαι ότι βλέποντάς το στην τηλεόραση ή το YouTube είναι ο σωστός τρόπος για την δουλειά μου να συναντήσει κάποιον. Δεν ενδιαφέρομαι να κάνω δημόσιο έργο διδάσκοντας τους ανθρώπους πώς γίνονται τα πάντα. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι όταν το έργο προβληθεί να έχει αντίκτυπο. Και γι’ αυτό πιστεύω ότι μια γκαλερί ή ένα μουσείο είναι ο καλύτερος τρόπος, γιατί θέλω ο κόσμος να βιώσει το έργο στο χώρο, όχι μόνο σε μια οθόνη. Να δει πώς κάθε έργο μιλάει στο άλλο, τι είδους διάλογος μπορεί να δημιουργηθεί. Αυτή η δυνατότητα για το κοινό να δημιουργήσει τη δική του αφήγηση μετακινώντας το βλέμμα του μεταξύ των έργων είναι σημαντική για μένα και στις ατομικές μου εκθέσεις αυτή είναι η κύρια πρόκληση: να μπορέσω να δημιουργήσω μια άλλη αφήγηση μέσα από τα έργα στον χώρο. Προτεραιότητά μου είναι να δημιουργήσουμε το κατάλληλο περιβάλλον για το έργο να συναντήσει ίσως δύο άτομα μόνο, αλλά με τον σωστό τρόπο.

Πάνω σε τι δουλεύεις αυτή τη στιγμή;

Δουλεύω πάνω σε ένα νέο έργο που ονομάζεται “Ultramarine” με θέμα την θάλασσα. Αυτή τη στιγμή κινηματογραφώ φάρους στη Βρετάνη της Γαλλίας. Μετά θα δουλέψω πάνω στα παράκτια οχυρωματικά έργα των Ναζί, του "Τείχους του Ατλαντικού" από τις δυτικές ακτές της Νορβηγίας μέχρι την Γερμανία. Αργότερα θα ταξιδέψω με μεταγωγικό πλοίο από την Αυστραλία στην Κίνα. Τελευταία έχω κάνει δύο έργα που πραγματοποιούνται σε ένα νησί. Όντας από την Κωνσταντινούπολη, η θάλασσα είναι πολύ αγαπητή για μένα και ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου. Με κούρασε λίγο το περιβάλλον των πόλεων και όλη η ακαταστασία και η ηλίθια πολιτική που έρχεται μαζί της, έτσι αισθάνομαι ότι είναι μια καλή στιγμή να πάω μακριά όπου η γη συναντά τη θάλασσα και να φανταστώ την ιδέα του τέλους της γης και τι αφήνεται πίσω και να δημιουργήσω έργα για αυτό το θέμα.

Πώς είναι να είσαι καλλιτέχνης στην Τουρκία σήμερα;

Πολιτικά, η Τουρκία δεν υπήρξε ποτέ ένας ιδανικός τόπος για να ζήσει και να εργαστεί κανείς. Όταν διαβάζεις ότι η Τουρκία απομακρύνεται από τη δημοκρατία –ναι, είναι στο χειρότερο βαθμό που υπήρξε στη δική μου ζωή τουλάχιστον, συμπεριλαμβανομένου του πραξικοπήματος που έχω ζήσει τη δεκαετία του '80- αλλά δεν ήταν ποτέ ιδανικά. Πάντα είχαμε το ένα είδος εκφοβισμού μετά το άλλο, έτσι οι άνθρωποι προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να αντεπεξέλθουν, δημιουργούν τους δικούς τους χώρους ελευθερίας, ελεύθερου διαλόγου και ανταλλαγής και ελπίζουν σε καλύτερες μέρες. Ο αέρας είναι τοξικός, η διάθεση δεν είναι καλή. Σε σύγκριση με 6-7 χρόνια πριν -η σχετική ελευθερία και η σχετική κινητικότητα ήταν πολύ πιο αισιόδοξη και φιλόξενη- τώρα υπάρχει ένα αίσθημα παράνοιας. Δεν είμαι ο τύπος του καλλιτέχνη που αντιμετωπίζει τα πολιτικά ζητήματα κατά μέτωπο, δεν με ενδιαφέρει αυτό το είδος τέχνης. Για μένα δεν είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος κατανόησης του κόσμου, γίνεσαι αντιδραστικός σε αυτό που συμβαίνει και πρέπει να κρατήσεις μια πολύ εστιασμένη ιδέα του χρόνου και μέσα στα έργα μου προσπαθώ να διατηρήσω πιο πλατιά και ανοικτή την έννοια του χρόνου, την ιστορία και την αλλαγή, και η πολιτική είναι κάτι πολύ καθημερινό. Έτσι δεν αισθάνομαι πολύ περιορισμένος, δεν υπάρχει τίποτα που να είπα πριν δέκα χρόνια που να μην μπορώ να πω τώρα.

O Αλί Καζμά

Τούρκος καλλιτέχνης βίντεο, ο Αλί Καζμά έχει παρουσιάσει το έργο του σε διάφορους χώρους σε όλο τον κόσμο. Αφού έλαβε μεταπτυχιακό δίπλωμα από το New School της Νέας Υόρκης, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου κατοικεί από το 2000. Το έργο του παρουσιάστηκε πρόσφατα στην αναδρομική έκθεση “Subterranean” στο Jeu de Paume του Παρισιού. Ο καλλιτέχνης εκπροσώπησε την Τουρκία σε μια ατομική έκθεση στην 55η Μπιενάλε Βενετίας και συμμετείχε στις Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, του Σάο Πάολο, της Κουριτίμπα, της Θεσσαλονίκης, της Λυών και της Αβάνας. Μεταξύ των μουσείων και εκθεσιακών χώρων που έχουν παρουσιάσει έργα του είναι το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Λυών, το ARTER, Lenbachhaus, MAXXI, Izolatsia και Maison Europeenne de la Photographie.

+ Η έκθεση The presence of absence or the catastrophe theory παρουσιάζεται στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας - Συνεργασία Ίδρυμα Πιερίδη μέχρι τις 14 Απριλίου. Ώρες λειτουργίας Τρίτη - Σάββατο 10:00-21:00.