Μαθήματα κινηματογραφικής γλώσσας γιατί άλλο η μιζανσέν και άλλο η μετατροπή του σεναρίου για την εξασφάλιση της γενικής αρμονίας του έργου

Συνέχεια στο crash course στη γραμματική της φιλμικής γλώσσας δίνουμε κι αυτό τον μήνα με την κινηματογραφική ειδικότητα του σκριπτ και τις σχετικές με αυτήν έννοιες της κλακέτας, των ραπόρτων, του ρακόρ και των αξόνων (τα δύο τελευταία στο ερχόμενο κυριακάτικο). Έτσι, γιατί επιμένουμε στο να μιλάμε σωστά για το σινεμά. Και γιατί μέσω της σωστής έκφρασης σχηματίζουμε και καλύτερη κριτική αντίληψη κι επομένως και πιο ολοκληρωμένη, ενεργή κι αυτόνομη χρήση του κινηματογραφικού μέσου.
Τι είναι το σκριπτ:

Όχι δεν είναι το σενάριο για τους αγγλομαθείς εξ υμών, τουλάχιστον όχι μόνο, αλλά επίσης μια βασική τεχνική κινηματογραφική ειδικότητα, επιφορτισμένη με πολυσύνθετες και σημαντικές αρμοδιότητες για την επιτυχή διεκπεραίωση ενός κινηματογραφικού (ή τηλεοπτικού) γυρίσματος. Είναι κοινώς γνωστό στην ελληνική ορολογία ως Γραμματέας Γυρίσματος και στα αγγλικά ως Script supervisor ή Continuity ή Script girl – το τελευταίο ως κατάλοιπο της περιόδου του Κλασικού Χολιγουντιανού Σινεμά, οπότε κι αυτή τη θέση πληρούσαν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα γυναίκες.

Αυτό το άτομο συνήθως δουλεύει στη μυθοπλασία, ανήκει στην ομάδα ενός σινέ ή τιβί συνεργείου και είναι υπεύθυνο για την κλακέτα, τα ρακόρ και τα ραπόρτα, που όλα εξασφαλίζουν την κινηματογραφική συνέπεια στα εκάστοτε πλάνα μιας σκηνής και μεταξύ σκηνών. Βασική του μέριμνα είναι να μην παρατηρείται οποιαδήποτε ανακολουθία στη μιζανσέν στις θέσεις προσώπων κι αντικειμένων, όποια ερμηνευτική ανακρίβεια, ανακρίβεια στα κουστούμια, χτενίσματα και μακιγιάζ ή κάποια ασυνέπεια στις κινήσεις της κάμερας.

Η δουλειά του σκριπτ δεν περιορίζεται βέβαια στη φάση των γυρισμάτων. Επιβάλλεται συνάμα να παρακολουθεί προσηλωμένα τις πρόβες για να εξοικειωθεί με τον τρόπο που “δένουν” μεταξύ τους τα πλάνα. Όταν για παράδειγμα μέρος της δράσης κάποιου πλάνου επαναλαμβάνεται σε άλλο πλάνο, η επανάληψη πρέπει να είναι ακριβώς ίδια, τα ρούχα πανομοιότυπα, τα βλέμματα επίσης. Αν κάποιος ηθοποιός δεν θυμάται μια λεπτομέρεια στην ερμηνεία του, φερ’ ειπείν σε ποια ατάκα γυρνάει πλάτη, ή τραβά ρουφηξιά τσιγάρου, το σκριπτ τον υπενθυμίζει ή τον διορθώνει. Γι’ αυτό τον σκοπό, το σκριπτ κρατά σχολαστικά σημειώσεις ή μπορεί ακόμα να τραβάει φωτογραφίες πολαρόιντ, ειδικότερα για σκηνές που πρέπει να θυμάται μετά από μέρες, αν το πρόγραμμα γυρισμάτων δεν τις προορίζει στη σειρά (βλέπε, σκηνή έξω από το σπίτι -λοιπές εξωτερικές σκηνές από άλλες φάσεις του φιλμ- επιστροφή στη σκηνή μέσα στο σπίτι).

Κλακέτα:

Κάθε σκηνή έχει τη δική της κλακέτα, την οποία διαχειρίζεται μόνο το σκριπτ. Στα γενικά πλάνα, το σκριπτ κρατά την κλακέτα ένα ως ενάμισι μέτρο μακριά από τη μηχανή, ενώ στα κοντινά πλάνα ακριβώς μπροστά από το πρόσωπο ή το αντικείμενο που κινηματογραφείται. Εκτός από το όνομα της ταινίας, την εταιρεία παραγωγής, τον σκηνοθέτη και τον διευθυντή φωτογραφίας που είναι τυπικές πληροφορίες, στην κλακέτα αναγράφονται επίσης τρεις αριθμοί, οι οποίοι αντιστοιχούν ανάλογα στη σκηνή, το πλάνο και τη λήψη. Όταν σημειώνονται σωστά αυτές οι πληροφορίες, τότε είναι αναγνωρίσιμο το κάθε πλάνο ως προς το σε ποια σκηνή ανήκει, ποιο πλάνο είναι στη σειρά και ποια η λήψη του. Ταυτόχρονα, με τη βοήθεια της κλακέτας συγχρονίζεται η εικόνα µε τον ήχο, ειδικά στη φάση του μοντάζ. Κάθε χαρακτηριστικό “κλαπ” της κλακέτας θα βοηθήσει αργότερα το μοντέρ να συνδυάσει αρμονικά ήχο και εικόνα και σωστά διαδοχικά τις επιλεγμένες εν τέλει λήψεις. Σε μια ταινία µε σύγχρονη ηχοληψία, όλα τα πλάνα έχουν και τον ήχο τους. Αν όμως για κάποιο λόγο δεν τραβηχτεί ήχος σε ένα πλάνο, το πάνω ξύλο της κλακέτας παραμένει ανοιχτό.

Ραπόρτα:

Το σκριπτ κρατάει ένα, ή μερικές φορές και δύο ραπόρτα, άλλως δελτία λήψης – σημαντικά έγγραφα με λεπτομερείς πληροφορίες για την κάθε λήψη. Το πρώτο ραπόρτο, το οποίο είναι και το σπουδαιότερο, είναι ένα µπλοκ όπου σημειώνονται τα πλάνα που περιέχει κάθε σασί (ή κάρτα ή tape), δηλαδή κάθε κουτί φιλμ που φορτώνεται στη μηχανή, ολόκληρο ή και μισό (ρετάλι). Περιέχει πληροφορίες όπως τα μεγέθη των πλάνων, τα μεγέθη των φακών που χρησιμοποιούνται στην κάθε λήψη, το βάθος του πεδίου, τον αριθμό και τη διάρκεια των λήψεων και τα μέτρα του φιλμ. Κάθε σελίδα του ραπόρτου έχει τρία αντίτυπα, ένα για τα εργαστήρια εικόνας, ένα για το μοντάζ κι ένα για το γραφείο παραγωγής (ο ήχος κρατάει το δικό του ξεχωριστό ραπόρτο). Στο ραπόρτο σημειώνονται σε κύκλο οι “καλές” λήψεις, αυτές δηλαδή που θα επικρατήσουν αργότερα στη συρραφή, μετά από σχετική οδηγία του σκηνοθέτη. Στο δεύτερο ραπόρτο, που θεωρείται κι ως “πολυτέλεια”, το σκριπτ σημειώνει µε ακρίβεια και πιο ενδελεχώς την περιγραφή κάθε πλάνου σε σχέση με τη δράση και το σενάριο.

Την ερχόμενη εβδομάδα ρακόρ και άξονες