Οι ανέκδοτες φωτογραφίες, που ανακαλύψαμε στο αρχείο του Fotocine των αείμνηστων φωτογράφων Κώστα Φαρμακά και Γιώργου Κατσούρη από τη συναυλία του μεγάλου μουσικοσυνθέτη το 1974 στο κατάμεστο στάδιο «Γ. Καραϊσκάκης» στον Πειραιά, δεν είναι παρά μια ακόμα απόδειξη της στενής σχέσης του με την Κύπρο.
Στο πάνθεον των μεγάλων μορφών του 20ού αιώνα, ο Μίκης Θεοδωράκης στέκεται δίπλα σε εκείνους που με την τέχνη και την αντίστασή τους σημάδεψαν όχι μία αλλά πολλές στιγμές της εκατονταετίας μας. Πέρασε τα σύνορα υπογράφοντας τη μουσική επένδυση των ταινιών «Σέρπικο» και «Ζορμπάς» και έβαλε στο βιογραφικό του τρία Όσκαρ καθώς και υποψηφιότητες για Grammy και BAFTA.
Ο Μίκης δεν ήταν μόνο ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης, ήταν σύμβολο αγώνα, φωνή των καταπιεσμένων, φάρος ελπίδας, ενώ διεθνώς η ψυχή της Ελλάδας. Όμως, για την Κύπρο, η παρακαταθήκη του ξεπερνά κι άλλα. Είναι βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του λαού, μέσα από την αγάπη, τη συμπαράσταση και την αλληλεγγύη του.
Στην τέταρτη επέτειο από τον θάνατό του, η μνήμη του τιμάται και στη μνήμη έρχονται μέσα από τις φωτογραφίες οι συγκλονιστικές εικόνες του 1974. Η συναυλία στον Πειραιά δόθηκε μόλις τρεις μήνες μετά την πτώση της χούντας και την τουρκική εισβολή, και ήταν αφιερωμένη στην Κύπρο.
Οι φωτογραφίες εκείνης της βραδιάς δεν είναι απλώς αρχειακό υλικό· αποτελούν ζωντανή μαρτυρία του άρρηκτου δεσμού του Θεοδωράκη με την Κύπρο. Χιλιάδες άνθρωποι, κουβαλώντας το πένθος της εισβολής και την ελπίδα της επιβίωσης, τραγουδούσαν τη μουσική του σαν να ήταν ο ίδιος ο παλμός του νησιού. Αυτές οι εικόνες θυμίζουν πως ό,τι τον συνδέει αιώνια με την Κύπρο δεν είναι μόνο η διαχρονική δύναμη της μουσικής του, αλλά και η παρουσία του, η στάση του, η ταύτισή του με τους αγώνες της.
Συναυλίες και στήριξη
Το 1975 ο Θεοδωράκης επισκέφθηκε την Κύπρο για τη συναυλία στο ΓΣΠ, για να στηρίξει και να ανεβάσει το ηθικό των προσφύγων. Παρών ήταν και ο Μακάριος. Νωρίτερα, τον Μάιο του 1964, ήρθε στο νησί για να συναντήσει τον Μακάριο και να εκφράσει την ανησυχία του. «Η ατμόσφαιρα τότε στην Κύπρο ήταν γεμάτη ανασφάλεια», θυμόταν αργότερα. «Ο Μακάριος μου είπε: 'Είμαστε εντελώς άοπλοι. Πρέπει να κρατηθούμε από κάτι'. Η μόνη δύναμη που διέθετα ήταν η μουσική». Κι εκείνη την ημέρα συνέθεσε τον Ύμνο της Εθνικής Φρουράς και το Χρυσοπράσινο Φύλλο, σε στίχους του Λεωνίδα Μαλένη, για το ντοκιμαντέρ Νήσος της Αφροδίτης. Το τραγούδι έγινε σύμβολο κυπριακής ταυτότητας, αξιοπρέπειας και ανθεκτικότητας.
Τιμές και αναγνώριση
Για την αγάπη του τιμήθηκε πολλές φορές από την Κυπριακή Δημοκρατία.
«(…) αισθάνομαι από χρόνια Ελληνοκύπριος ή, καλύτερα, απλώς Κύπριος. Σας ζητώ λοιπόν την άδεια να συμπληρώσω στο βιογραφικό μου, όπου λέω Έλληνας και Κρητικός το εξής 'Έλληνας, Κρητικός και Κύπριος'», δήλωσε σε τελετή βράβευσης από τον Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο. Νωρίτερα είχε τιμηθεί και από τον Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη με το Μετάλλιο Εξαίρετης Προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μουσική παρακαταθήκη
Ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε περισσότερα από 1.000 έργα: συμφωνίες, όπερες, μπαλέτα, τραγούδια. Στη διεθνή σκηνή είναι γνωστός κυρίως από τα εμβληματικά κινηματογραφικά του έργα: Zorba the Greek (1964), Ζ (1969), Serpico (1973).
Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν, από τα πιο δυνατά μουσικά έργα για το Ολοκαύτωμα, εμπνεύστηκε από τη δική του εμπειρία διώξεων και από τη διαρκή αλληλεγγύη του προς τους κατατρεγμένους. Εξίσου σημαντικό υπήρξε το γεγονός ότι έντυσε με μουσική την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Πάμπλο Νερούδα, μετατρέποντας τον στίχο σε πολιτικά και πολιτιστικά εμβατήρια που αντέχουν μέχρι σήμερα.
Πολιτική δράση
Η δράση του ήταν αξεχώριστη από την τέχνη του. Συνελήφθη και βασανίστηκε στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, διώχθηκε στον Εμφύλιο, εξορίστηκε και φυλακίστηκε από τη χούντα 1967-74. Και όμως, ποτέ δεν σίγησε. Αντιστάθηκε στον φασισμό, στη δικτατορία, στην αδικία όπου κι αν τη συναντούσε. Από την Παλαιστίνη έως τη Χιλή, από τη Νότια Αφρική έως την Κύπρο, έταξε τη μουσική και τη φωνή του για να δυναμώσει τους αγώνες των λαών.
Ο Μίκης Θεοδωράκης πέθανε στις 2 Σεπτεμβρίου 2021, σε ηλικία 96 ετών. Ο κόσμος αποχαιρέτησε όχι μόνο έναν μεγάλο δημιουργό, αλλά και μια συνείδηση της εποχής του.
Η μουσική του ακόμη ακούγεται, τα λόγια του ακόμη εμπνέουν, η παρουσία του ακόμη γίνεται αισθητή. Στην επέτειο του θανάτου του, η Κύπρος θυμάται έναν άνθρωπο που στάθηκε στο πλευρό της στις πιο σκοτεινές ώρες.
Αιωνία του η μνήμη, και στην Κύπρο, όπου η μουσική του είναι κομμάτι της ψυχής του νησιού.
