Η Vila 31, ένα συγκρότημα σε μπρουταλιστικό στιλ στην πρωτεύουσα της Αλβανίας, Τίρανα, ήταν κάποτε το σπίτι του Ενβέρ Χότζα, του σκληροπυρηνικού κομμουνιστή που κυβέρνησε για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Πολύ καιρό μετά το θάνατό του, ο χώρος αυτός ήταν σύμβολο αποκλεισμού, απομόνωσης και καταπίεσης. Τώρα, το Ίδρυμα Art Explora έχει μετατρέψει αυτό το κατάλοιπο του τυραννικού καθεστώτος σε κέντρο καλλιτεχνικής ελευθερίας.
Η Vila 31—Art Explora, που άνοιξε τις πόρτες της τον Απρίλιο, είναι η τελευταία πρωτοβουλία του ιδρύματος με έδρα το Παρίσι. Ιδρύθηκε το 2019 από τον Γάλλο επιχειρηματία Frédéric Jousset με στόχο τη δημοκρατικοποίηση της πρόσβασης στον πολιτισμό σε όλη την Ευρώπη.
Η οχυρωμένη οικογενειακή κατοικία μετατράπηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο NeM Architectes σε «κέντρο καλλιτεχνικής φιλοξενίας και πειραματισμού», που φιλοξενεί έως και 30 διεθνείς καλλιτέχνες ετησίως, με πρόγραμμα που σχεδιάζεται σε συνεργασία με την École nationale supérieure d’arts de Paris-Cergy, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης των Σκοπίων και την πρωτοβουλία Oral History Kosovo.
Αντί να σβήσει την ιστορία της ως πρώην κατοικία της οικογένειας Χότζα, η μετατροπή στοχεύει να «την ερμηνεύσει εκ νέου, διατηρώντας τα βασικά στοιχεία και αναδιαμορφώνοντας ριζικά το εσωτερικό», σύμφωνα με την Blanche de Lestrange, καλλιτεχνική διευθύντρια του Art Explora Foundation.
Ο Χότζα ανέβηκε στην εξουσία ως ηγέτης της αλβανικής αντίστασης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και εγκαθίδρυσε ένα καθεστώς βασισμένο στη σταλινική ιδεολογία. Υπό την ηγεσία του, από το 1944 μέχρι το θάνατό του το 1985, η Αλβανία έγινε μια από τις πιο κλειστές και αυταρχικές κοινωνίες στον κόσμο.
Η πολιτική διαφωνία καταστέλλεται βίαια, η θρησκεία απαγορεύεται και η χώρα διακόπτει τις σχέσεις της τόσο με τη Σοβιετική Ένωση όσο και με την Κίνα, επιδιώκοντας την ιδεολογική καθαρότητα. Χιλιάδες άνθρωποι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ή εκτελέστηκαν σε στρατόπεδα εργασίας και φυλακές, ενώ ο πληθυσμός ζούσε σε συνεχή φόβο της παρακολούθησης από τη Σιγκουρίμι, τη διαβόητη κρατική υπηρεσία ασφαλείας που είχε ως αποστολή την παρακολούθηση και την καταστολή της διαφωνίας. Πιστεύεται ότι η συντονισμένη παρακολούθηση υψηλού επιπέδου από αξιωματικούς της Σιγκουρίμι γινόταν στη Βίλα 31.
Το έργο Art Explora ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια, σε μια συνάντηση μεταξύ του Jousset και του πρωθυπουργού της Αλβανίας, Edi Rama, ο οποίος είχε σπουδάσει ζωγραφική πριν ασχοληθεί με την πολιτική.
«Η βίλα ήταν ένα φάντασμα στο κέντρο της Τίρανα», λέει ο Lestrange. «Την εποχή του δικτάτορα, οι καλλιτέχνες ήταν εντελώς απαγορευμένοι, οπότε ήταν σημαντικό για τον πρωθυπουργό να δώσει μια κεντρική και σημαντική θέση στους καλλιτέχνες – ένα είδος «κοροϊδίας» προς την ιστορία της λογοκρισίας».
Η νέα κατοικία στη Vila 31 θα παρέχει στους καλλιτέχνες που θα επιλεγούν διαμονή, χώρο για το εργαστήριό τους και επιχορηγήσεις για την παραγωγή των έργων τους. Οι εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν εργαστήρια, βιβλιοθήκη και αίθουσα προβολών. Ο χώρος θα φέρει επίσης σε επαφή διεθνείς επιμελητές και ερευνητές με τοπικές καλλιτεχνικές ομάδες, ανοίγοντας για πρώτη φορά τη βίλα στο κοινό.
Η Αλβανία είναι μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ περίπου 8.575 δολάρια το 2023, το ένα πέμπτο του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την Eurostat, σχεδόν ένας στους τέσσερις Αλβανούς κινδυνεύει από φτώχεια και η ανεργία των νέων παραμένει πάνω από 20%. Ωστόσο, υπό την ηγεσία του Ράμα, η χώρα αναδεικνύεται πλέον ως ένα αναδυόμενο πολιτιστικό κέντρο. Ο Ράμα κέρδισε με άνετη πλειοψηφία στις εκλογές του περασμένου μήνα.
Η έναρξη του Vila 31 συμπίπτει με μια άλλη πρωτοβουλία της Art Explora: την άφιξη του πλωτού μουσείου-φεστιβάλ στην παραθαλάσσια πόλη του Δυρραχίου. Το Art Explora Festival ξεκίνησε στις 10 Απριλίου και σηματοδότησε την πρώτη στάση της περιοδείας του στη Μεσόγειο το 2025 με συναρπαστικές εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας. Στην ξηρά, οι εκθέσεις στα περίπτερα της προκυμαίας περιλαμβάνουν την Présentes, μια συνεργασία με το Λούβρο, την Under the Azure, με έργα των Etel Adnan, Joan Miró και του Αλβανού Anri Sala, καθώς και μια έκθεση φωτογραφίας που εξετάζει την εξορία και τη μετανάστευση.
ΠΗΓΗ: theartnewspaper.com
