Γράφει η Νάσα Παταπίου

Μέλη της μεγάλης και ιστορικής οικογένειας Λαμπέτη πολέμησαν γενναία στην Κύπρο πολύ προτού ένας από τους άνδρες της, ο καπετάν Λαμπέτης, πρωτοπαλλήκαρο του θρυλικού Αστραπόγιαννου, τιμήσει το επίθετο

Κατά τον 18ο αιώνα, ο καπετάν Λαμπέτης υπήρξε ένας από τους γενναιότερους αρματολούς και είχε διατελέσει πρωτοπαλλήκαρο του θρυλικού Αστραπόγιαννου, κυρίαρχου της Δωρίδας, λαϊκού ήρωα και τιμωρού των Τούρκων. Ο Αστραπόγιαννος μας είναι, εξάλλου, γνωστός από το ομώνυμο ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.

Η λαϊκή μούσα ύμνησε όχι μόνο τον Αστραπόγιαννο αλλά και τον καπετάν Λαμπέτη, και διέσωσε θρύλους γι' αυτόν. Σ' έναν από τους θρύλους αυτούς αναφέρεται πως όταν κινδύνεψε ο Αστραπόγιαννος, το πρωτοπαλλήκαρό του ο καπετάν Λαμπέτης προτίμησε να του κόψει το κεφάλι και να το κρύψει σε μια σπηλιά παρά να πέσει στα χέρια των Τούρκων. Μετά από χρόνια, και ο ίδιος καταδιωκόμενος και πληγωμένος από τους Τούρκους, πέθανε στη σπηλιά αυτή, δίπλα από το λείψανο του αρχηγού του. Η μεγάλη ηθοποιός Έλλη Λούκου, Αρβανίτισσα στην καταγωγή, απέρριψε από πολύ ενωρίς το πραγματικό της επίθετο, υιοθετώντας το επίθετο Λαμπέτη, από τον γενναίο αρματολό καπετάν Λαμπέτη. Επιπρόσθετα το όνομα της οικογένειας Λαμπέτη φέρει και ένα χωριό, το Λαμπέτι, κοντά στον Πύργο Ηλείας, στην Πελοπόννησο.

Η Κύπρος όμως συνδέεται με μέλη της μεγάλης και ιστορικής οικογένειας Λαμπέτη πολύ πριν από τον θρυλικό καπετάν Λαμπέτη, ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα. Η έρευνα των τελευταίων ετών στο Αρχείο της Βενετίας μάς προσέφερε νέα στοιχεία για την πολύκλαδη, όπως φαίνεται, οικογένεια Λαμπέτη, της οποίας μέλη είχαν υπηρετήσει στην Κύπρο κατά τον 16ο αιώνα στο ελαφρύ ιππικό. Η οικογένεια αυτή είναι βέβαιο ότι είχε καταγωγή από την Πελοπόννησο και πολύ πιθανόν από το Ναύπλιο. Σε δημοσιευμένη πηγή στα τέλη του 19ου αιώνα συναντούμε δύο μέλη της οικογένειας Λαμπέτη. Στην εν λόγω πηγή με ημερομηνία 26ης Σεπτεμβρίου 1513 σχετικά με τις αμοιβές των stradioti αναφέρονται ο Ιωάννης Λαμπέτης και ο Γεώργιος Λαμπέτης. Η παλαιότερη όμως μνεία της σχέσης της οικογένειας Λαμπέτη με την Κύπρο χρονολογείται στο έτος 1519. Τότε, σύμφωνα με απόφαση των βενετικών αρχών, είχαν διοριστεί τρεις αρχηγοί (capi) του ελαφρού ιππικού στην Κύπρο και ένας από αυτούς ήταν ο Ιωάννης Λαμπέτης, και μάλλον πρέπει να ταυτιστεί με τον ομώνυμο του εγγράφου του έτους 1513.

Μια άλλη σχετική είδηση χρονολογείται στο έτος 1532. Ο Βενετός υποκαπιτάνος της Πάφου Vicenzo Pasqualigo ενημέρωνε με επιστολή του, ημερομηνίας 26 Απριλίου 1532, τους προϊσταμένους του για την εμφάνιση στα ανοικτά της Πάφου ενός καραβιού με κουρσάρους. Έδωσε, όπως γράφει, εντολή αμέσως στους αρχηγούς των stradioti Λαμπέτη -προφανώς πρόκειται για τον Ιωάννη Λαμπέτη- και Κυριελέησον (Chyrieleyson) -μάλλον πρόκειται για τον Ανδρέα- να συγκεντρώσουν όλα τα μέλη του ελαφρού ιππικού καθώς και τους τουρκόπουλους κοντά στην ακτή, στην οποία είχε αγκυροβολήσει το κουρσάρικο καράβι. Εάν το πλήρωμα δοκίμαζε να αποβιβαστεί για να κτυπήσει, θα ήταν έτοιμο το ελαφρύ ιππικό να τους αντιμετωπίσει. Όπως αντιλαμβανόμαστε από το περιεχόμενο της επιστολής του υποκαπιτάνου Πάφου, το κουρσάρικο πλοίο είχε αράξει κοντά στο λιμάνι της Πάφου. Ο Pasqualigo μεταξύ άλλων αναφέρεται στις βραχονησίδες (scogli) που βρίσκονται κοντά στη Γεροσκήπου και επίσης σημειώνει στην επιστολή του ότι φρόντισε να ετοιμάσει τα πυροβόλα, ώστε εάν παρίστατο ανάγκη να τα χρησιμοποιήσει. Το έργο άλλωστε του ελαφρού ιππικού ήταν η φρούρηση των ακτών του βασιλείου από κουρσάρους, πειρατές και εχθρούς που θα δοκίμαζαν να επιτεθούν. Οι ακτές της Πάφου και ιδιαίτερα οι ακτές στη Φοντάνα Αμορόζα ήταν περιοχή στην οποία κατά τον 16ο αιώνα έφθαναν κουρσάρικα και πειρατικά καράβια.

Η Δημοκρατία της Βενετίας, μετά την πτώση του Ναυπλίου και της Μονεμβασίας το 1540 από την εξουσία της στην εξουσία των Οθωμανών, μετέφερε από αυτές τις άλλοτε κτήσεις της μέλη του ελαφρού ιππικού με τις οικογένειές τους, από την Πελοπόννησο, για εγκατάσταση στην Κύπρο. Μεταξύ αυτών των οικογενειών πολύ πιθανόν να έφθασαν και τότε στην Κύπρο μέλη της οικογένειας Λαμπέτη. Ή πολύ πιθανόν να πρόκειται για απογόνους ή και απλώς συγγενείς του πρώτου μέλους, σύμφωνα πάντα με τις πηγές, που έφθασε στην Κύπρο, δηλαδή του Ιωάννη Λαμπέτη. Τελικά, σύμφωνα με τις έρευνές μας, με τη μεγαλόνησο σχετίζονται οι Ιωάννης, Νικόλαος και Ιερώνυμος Λαμπέτης. Πολύ πιθανόν ο Ιωάννης Λαμπέτης, που είχε φονευθεί κατά την πολιορκία της Λευκωσίας το 1570, να είναι εγγονός του Ιωάννη, που είχε διοριστεί το 1519 για να υπηρετήσει στην Κύπρο.

Ιωάννης και Νικόλαος Λαμπέτης

Φαίνεται όμως ότι μέλη της οικογένειας Λαμπέτη, όπως ήδη έχουμε σημειώσει, είχαν υπηρετήσει στη μεγαλόνησο πριν από την πτώση του Ναυπλίου και της Μονεμβασίας, δηλαδή πριν από το 1540. Το γεγονός αυτό επίσης μαρτυρείται και από ένα ανέκδοτο έγγραφο του 1531. Ο τοποτηρητής Κύπρου Φραγκίσκος Bragadin, στην ανέκδοτη έκθεσή του για την Κύπρο, την οποία παρουσίασε τον Νοέμβριο του 1531, μόλις είχε επιστρέψει στη Βενετία, μετά τη λήξη της διετούς θητείας του στην Κύπρο, αναφέρεται και σ' ένα μέλος της οικογένειας Λαμπέτη. Ο Ιωάννης Λαμπέτης, γράφει, καπιτάνος των stradioti, υπηρετεί στην περιοχή της Χρυσοχούς και έχει μισθό σαράντα πέντε δουκάτα ετησίως. Όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια, μέλη της οικογένειας Λαμπέτη υπηρετούν μονίμως στην περιοχή της Πόλης της Χρυσοχούς και γενικά στο διαμέρισμα της Πάφου, γεγονός που δημιουργεί εικασίες ότι πρόκειται για έναν κλάδο της οικογένειας στην οποία παραχωρήθηκαν στην ίδια περιοχή κτήματα. Σε μια σημαντική έκθεση του Domenigo Trevisan, καπιτάνου Αμμοχώστου, του έτους 1561, η οποία αναφέρεται στα σώματα του ελαφρού ιππικού που υπηρετούσαν στις ακτοφρουρές, μνημονεύεται και ένα μέλος της οικογένειας Λαμπέτη. Πρόκειται για τον καπιτάνο (διοικητή) Νικόλαο Λαμπέτη, ο οποίος ήταν υπεύθυνος με τον λόχο του για την επιτήρηση των ακτών του δυτικού διαμερίσματος της Πάφου. Ίσως ο Νικόλαος να είναι γιος του Ιωάννη Λαμπέτη. Ο λόχος του αποτελείτο από σαράντα δύο ιππείς και φρουρούσε την Πόλη της Χρυσοχούς καθώς και τις ακτές στη Φοντάνα Αμορόζα.

Κατά τον πόλεμο της Κύπρου 1570-1571

Στην αφήγηση της πολιορκίας και άλωσης της Λευκωσίας το 1570, την οποία συνέταξε ο Άγγελος Καλέπιος και ο ιστορικός Στέφανος Lusignan την εξέδωσε το 1573 στην Μπολόνια, απαντά ο καπιτάνος των stradioti Λαμπέρτης (Lamberti) και όχι Λαμπέτης. Σημειώνεται μεταξύ των δεκατριών καπιτάνων του ελαφρού ιππικού. Μεταξύ αυτών ήταν και τρεις καπιτάνοι με καταγωγή από ευγενείς, όπως ένας Παλαιολόγος και δύο από την οικογένεια Λάσκαρη. Πρέπει προφανώς να πρόκειται για λάθος, αφού στο αρχειακό υλικό που διαθέτουμε το όνομα της οικογένειας το συναντούμε μονίμως ως Λαμπέτη και όχι Λαμπέρτη. Επίσης ο Καλέπιος δεν σημειώνει το βαπτιστικό όνομα του καπιτάνου Λαμπέτη ενός λόχου ελαφρών ιππέων, αλλά μάλλον πρέπει να πρόκειται περί του Ιερωνύμου Λαμπέτη, που είχε επιτεθεί κατά των Οθωμανών στις ακτές της Λάρας στην Πάφο, στις 22 ή και 23 Ιουνίου 1570. Τότε είχαν φονευθεί δεκάδες Οθωμανοί ενώ από τους υπερασπιστές της Κύπρου φονεύθηκαν μόνο δύο, εκ των οποίων ο ένας ήταν ο Μαρκαντώνιος Κυριελέησον.
Ο Βενετός στρατιωτικός διοικητής Ιωάννης Falier στη δική του αφήγηση για την πολιορκία και πτώση της Λευκωσίας το 1570 σημειώνει ότι έπεσε μαχόμενος στην υπεράσπιση της Λευκωσίας ο καπιτάνος Iωάννης Λαμπέτης, του οποίου το όνομα αναφέρει ως Λαμπέρτη (Lamberti). Σε όλα όμως τα βενετικά έγγραφα, κυρίως ανέκδοτα, που έχουμε συγκεντρώσει καθώς και στις δημοσιευμένες πηγές που έχουμε προαναφέρει, το επίθετο της οικογένειας σημειώνεται ορθώς ως Λαμπέτη. Μόνο στις αφηγήσεις του Καλέπιου και του Falier απαντά το όνομα ως Lamberti, αλλά προφανώς αποτελεί παραφθορά του ονόματος Λαμπέτη.

Η μαρτυρία του Τζώρτζη Μπελούση ή Μπέλεση

Ένα μέλος του ελαφρού ιππικού που είχε πολεμήσει και υπερασπιστεί τη Λευκωσία το 1570 όταν την πολιορκούσαν οι Οθωμανοί ήταν ο Ναυπλιώτης Τζώρτζης Μπελλούσης. Το 1575, μετά την απελευθέρωσή του από την αιχμαλωσία, κατέφυγε στη Βενετία και εκεί συνέταξε ένα αίτημα προς τις βενετικές αρχές, στο οποίο διηγείται τις περιπέτειες του ιδίου και της οικογένειάς του. Μετά την απώλεια του Ναυπλίου, γενέθλιου τόπου του, ήρθαν στην Κύπρο για υπηρεσία ο παππούς του και συνώνυμός του Τζώρτζης και ο πατέρας του, Μάρκος. Ο παππούς του, όπως σημειώνει, υπηρέτησε κάτω από τη σημαία του ανδρείου καπιτάνου Νικόλαου Λαμπέτη, το ίδιο και ο πατέρας του, Μάρκος, και πέθαναν και οι δύο στην Κύπρο υπηρετώντας στα σώματα του ελαφρού ιππικού τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Επειδή ο καπιτάνος Νικόλαος Λαμπέτης, όπως ήδη αναφέραμε, υπηρετούσε στην περιοχή της Χρυσοχούς, στα δυτικά της Πάφου, είναι βέβαιο ότι τόσο ο παππούς όσο και ο θείος του Μπελλούση είχαν προφανώς υπηρετήσει στην ίδια περιοχή.

Όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στη μεγαλόνησο, ο Τζώρτζης Μπελλούσης, που είχε εξασκηθεί στην πολεμική τέχνη κοντά στον πατέρα του, υπηρετούσε τότε στον λόχο του ανδρείου (strenuo) καπιτάνου Ιερώνυμου Λαμπέτη. Όταν οι Οθωμανοί προσπάθησαν να αποβιβαστούν στη Λάρα της Πάφου, έλαβε και αυτός μέρος στην αντιμετώπισή τους με τον διοικητή του, Ιερώνυμο Λαμπέτη, και τον λόχο του υπό την αρχηγία του γενικού διοικητή του ελαφρού ιππικού Πέτρου Ροντάκη. Κατά την πολιορκία της Λευκωσίας, ο Τζώρτζης Μπελλούσης μαζί με τους τρεις αδελφούς του Νικόλαο, Ανδρέα και Γκιώνη υπερασπίστηκαν την πρωτεύουσα μαχόμενοι στον προμαχώνα, τον οποίο οικοδόμησε ο φεουδάρχης Tutio Κωνστάντζο. Όταν η πόλη κατελήφθη από τον εχθρό, οι αδελφοί του σκοτώθηκαν και οι γυναίκες και τα παιδιά τους αιχμαλωτίστηκαν, ενώ ο ίδιος πληγώθηκε και στη συνέχεια αιχμαλωτίστηκε και ακολούθως στάλθηκε κωπηλάτης στις γαλέρες. Έτσι βρέθηκε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου και μετά τη λαμπρή νίκη των χριστιανικών δυνάμεων κέρδισε την ελευθερία του. Ζητούσε με το αίτημά του να διοριστεί σ' έναν λόχο του ελαφρού ιππικού για να επιβιώσει.

Ο Νικόλαος Μώζερας, ένας άλλος stradioto, πιστοποιούσε ενόρκως ότι ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα τα όσα κατέγραφε στο αίτημά του ο Τζώρτζης Μπελλούσης και ότι επίσης ο πατέρας και ο παππούς του υπηρέτησαν στο ελαφρύ ιππικό της Κύπρου με καπιτάνο τον Νικόλαο Λαμπέτη, ενώ ο ίδιος με καπιτάνο στην Πάφο τον Ιερώνυμο Λαμπέτη.

Ο Ιερώνυμος Λαμπέτης μνημονεύεται και από τον Palumba Mπούα, καπιτάνο ενός λόχου ελαφρών ιππέων. Ο Palumba Μπούας αναφέρει και αυτός σε αίτημά του προς τις βενετικές αρχές τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε στη Δημοκρατία της Βενετίας και τα όσα υπέφερε αυτός και μέλη της οικογένειάς του στον πόλεμο της Κύπρου. Ήταν, όπως γράφει, επίσης ανιψιός του ανδρείου και τιμημένου για τα ανδραγαθήματά του από τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία, Μερκούριου Μπούα. Υπερασπίστηκε τη Λευκωσία από τον προμαχώνα που οικοδόμησε ο Λίβιος Ποδοκάθαρος και όταν έπεσε η πόλη πληγώθηκε και αιχμαλωτίστηκε, και εξακολουθούσε να οφείλει ένα μεγάλο ποσό σ' αυτούς που κατέβαλαν τα λύτρα της απελευθέρωσής του. Σημειώνει, επίσης, την ανδρεία που είχε επιδείξει ο διοικητής του Ιερώνυμος Λαμπέτης και ο λόχος του, όταν οι εχθροί δοκίμασαν να αποβιβαστούν στις ακτές της Πάφου.
Όπως τεκμηριώνεται από τις πηγές, τόσο ο καπιτάνος Ιερώνυμος Λαμπέτης όσο και ο Ιωάννης Λαμπέτης είχαν πολεμήσει κατά των εχθρών στη Λάρα, όταν προσπάθησαν να αποβιβαστούν τον Ιούνιο του 1570, και έλαβαν επίσης μέρος αργότερα στην υπεράσπιση της Λευκωσίας. Ο Ιωάννης έπεσε μαχόμενος στην πρωτεύουσα της Κύπρου αλλά δεν γνωρίζουμε τι απέγιναν άλλα μέλη της οικογένειας Λαμπέτη. Ούτε για τον Ιερώνυμο Λαμπέτη έχουμε έως τώρα εντοπίσει κάποιο βενετικό έγγραφο στο οποίο να διηγείται τις περιπέτειές του. Ίσως να επέζησε και να κατέφυγε στη Βενετία και να διορίστηκε στη συνέχεια στα βενετοκρατούμενα Επτάνησα. Δεν αποκλείεται κάποιοι απόγονοι της οικογένειας Λαμπέτη να ζουν σήμερα στην περιοχή Χρυσοχούς ή στην περιοχή της πάλαι ποτέ Αλεξανδρέττας και μετέπειτα Τηλλυρίας της Κύπρου, περιοχές στις οποίες παραχωρήθηκαν κτήματα και περιουσίες στους ελαφρούς ιππείς που είχαν μεταφερθεί από την Πελοπόννησο. Δυστυχώς, όμως, το επίθετο Λαμπέτη δεν απαντά στην Κύπρο και φαίνεται να έσβησε στο πέρασμα των αιώνων και έτσι η παρουσία των γενναίων πολεμιστών της οικογένειας Λαμπέτη, που υπερασπίστηκαν, πολέμησαν και προσέφεραν το αίμα τους για τη δεύτερη πατρίδα τους, Κύπρο, διασώζεται και καταγράφεται μόνο στις γραπτές πηγές και κυρίως στα πολύτιμα βενετικά έγγραφα που έχουμε εντοπίσει...