Γράφει η Αικατερίνη Λάμπρου* | aiklamprou@cytanet.com.cy

Πριν λίγες ημέρες, ξεφυλλίζοντας την ψηφιακή έκδοση της αυστριακής εφημερίδας Die Presse ‘έπεσα’ πάνω σε ένα ρεπορτάζ που με καθήλωσε ήδη με τον τίτλο του, καθώς δεν συναντιέται συχνά σε δημοφιλείς ειδήσεις στον παγκόσμιο ιστό ή στα έντυπα μέσα: «Υπερασπιστές της Λογοτεχνίας: Το μεγάλο έλλειμμα στη μόρφωση». Το περιεχόμενο ακόμη πιο ενδιαφέρον. Γινόταν αναφορά στην έντονη κινητοποίηση, μάλλον εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, διανοούμενων, συγγραφέων, φιλολόγων και βιβλιόφιλων, εναντίον της κατάργησης της διδασκαλίας κλασικής και νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας από τη διδακτέα ύλη στα γενικής κατεύθυνσης λύκεια της χώρας, μια απόφαση που θα τεθεί σε ισχύ την άνοιξη του 2015. Η αυστριακή κυβέρνηση αιτιολογεί την αφαίρεση της λογοτεχνικής ύλης με το επιχείρημα πως η διδακτέα ύλη θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη σε έναν πρακτικό σκοπό, δηλαδή να έχει συγκεκριμένο και χρηστικό χαρακτήρα, οπότε κρίθηκε ότι η λογοτεχνία δύσκολα ταξινομείται με αυτό το κριτήριο. Έτσι, αποφασίστηκε πως στο μάθημα των Γερμανικών δεν είναι αναγκαία η εξοικείωση των μαθητών με λογοτεχνικά έργα, χρήσιμη είναι μόνο η εκμάθηση συντακτικού και γραμματικής της γερμανικής γλώσσας [βλ. Rosa Schmidt-Vierthaler, “Pladoyer fur Literatur: Die gro?e Bildungslucke”, Die Presse, 30.9.2014]. Ο δημόσιος ‘συναγερμός’ που σήμαναν οι διαμαρτυρόμενοι κατά της «εξαφάνισης της λογοτεχνίας» από την εκπαίδευση έχει οδηγήσει, μέσα σε διάστημα δύο-τριών ημερών, στην παρέμβαση της Γενικής Εισαγγελίας για την εξέταση «της απώλειας της σημασίας της λογοτεχνίας στο μάθημα των Γερμανικών». Στα σχετικά άρθρα των αυστριακών Μέσων σημειώνεται πως, σε περίπτωση που οι δημόσιες αντιδράσεις ενταθούν, αναμένεται αλλαγή στάσης εκ μέρους της υπουργού Παιδείας Heinisch-Hosek [SPΟ/Σοσιαλιστικό Κόμμα Αυστρίας]. Δεν μπορεί να προβλεφθεί η εξέλιξη της υπόθεσης, αλλά η ανάγκη δημόσιας προάσπισης της συμπερίληψης έργων του ευρωπαϊκού λογοτεχνικού κανόνα στη διδασκαλία της γερμανικής γλώσσας στην Αυστρία φαίνεται πολύ ενδιαφέρουσα, δεδομένης της κυριαρχίας ειδήσεων κρίσης στην οικονομία και την εξωτερική πολιτική στη διεθνή επικαιρότητα.

Το ζήτημα που απασχολεί αυτές τις μέρες την Αυστρία φέρνει στον νου γνωστά ερωτήματα στη διανόηση περί ωφελιμιστικού ή μη χαρακτήρα των έργων σκέψης και τέχνης [βλ. Κορνήλιος Καστοριάδης, Hanna Arendt] και φαίνεται να ανήκει στην ευρύτερη δημόσια προβληματική περί χρησιμότητας και επικαιρότητας των ανθρωπιστικών σπουδών στο σημερινό πολύπλοκο, παγκοσμιοποιημένο, δικτυωμένο και εν κρίση κόσμο. Ακόμη κι αν ακούγεται λογικό όπως στη δημόσια ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση γενικής κατεύθυνσης επιδιώκεται η επαγγελματική εξειδίκευση και η ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, ο εξοβελισμός της κλασικής παιδείας [αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας] και της λογοτεχνικής δημιουργίας θα στερούσε, όπως αναγνωρίζουν πολλοί ερευνητές, προερχόμενοι ακόμη και από θετικές επιστήμες, την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως της ικανότητας ανάγνωσης, ανάλυσης-σύνθεσης και κατανόησης της πραγματικότητας και του εαυτού στον κόσμο, διαμόρφωσης ηθικής και αισθητικής, ενσυναίσθησης, ευελιξίας και κριτικού [ανα]στοχασμού. Ίσως όλες αυτές οι άυλες, πνευματικές και ψυχικές δεξιότητες να μην μπορούν να μετρηθούν ποσοτικά και να αξιολογηθεί με μαθηματική ακρίβεια κατά πόσο έχουν πρακτικά οφέλη κατόπιν στην ενήλικη ζωή, αλλά αυτές είναι ο πραγματικός πλούτος ενός έθνους, κάθε έθνους. Τον περασμένο Μάρτιο, είχα την τύχη να συμμετέχω σε ένα πολυπληθές ακροατήριο στη Λευκωσία που παρακολούθησε μία ‘ζωντανή’ δημόσια συζήτηση μεταξύ πρυτάνεων ελληνικών ΑΕΙ στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, με εμπνευστή και συντονιστή της πρωτοβουλίας τον τότε αντιπρύτανη και νυν πρύτανη Κώστα Γουλιάμο. Εκεί σημείωσα τη συχνή χρήση του όρου «ο πλούτος του έθνους» με την έννοια της παιδείας και του πολιτισμού, παραφράζοντας τον τίτλο του πεντάτομου έργου του διάσημου Σκωτσέζου οικονομολόγου Adam Smith [1723-1790], «Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του Πλούτου των Εθνών» [1776], με το οποίο τέθηκαν οι βάσεις της πολιτικής οικονομίας. Η κοινή συνισταμένη όλων των πανεπιστημιακών καθηγητών ήταν πως «σε περιόδους κρίσης χρειάζεται επένδυση στην παιδεία, τον πολιτισμό, την έρευνα και την καινοτομία» και πως «η παιδεία είναι αυτή που θα φέρει την άνοιξη μετά τον χειμώνα της κρίσης».

Περισσότερο, ακόμη, η παιδεία και ο πολιτισμός είναι τα εργαλεία εξόδου από την κρίση, στην Ελλάδα και την Κύπρο, ευρύτερα στην Ευρώπη. Για το περιεχόμενο και το επίπεδο της παιδείας και του πολιτισμού διεξάγεται άλλος μεγάλος δημόσιος διάλογος.
Συμμετέχοντας σε αυτόν, είναι δυνατόν να καλλιεργούνται και να προωθούνται ευέλικτα, καινοτόμα και φιλοπερίεργα μυαλά σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης, μα και ολοκληρωμένοι και ενεργοί πολίτες, χωρίς μια βασική κλασική παιδεία και χωρίς βασικές γνώσεις του παγκόσμιου λογοτεχνικού κανόνα; Είναι ο πλούτος της ανθρωπότητας, ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας, συνεχούς αναζήτησης και κριτικής, ιδιαίτερα σε περιόδους που η βαρβαρότητα είναι προ των πυλών με τη μορφή του σκοταδισμού και της βίας… Σκέφτομαι έντονα την άποψη που είχε καταθέσει ο Γερμανός φιλόσοφος Arthur Schopenhauer [1788?1860]: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αναζωογόνηση για το πνεύμα από την ανάγνωση των αρχαίων κλασικών. Με το που θα πάρουμε στα χέρια μας, έστω και για μισή ώρα, κάποιον απ’ αυτούς, αμέσως νιώθουμε δροσισμένοι, ξαλαφρωμένοι, καθαρμένοι, εξυψωμένοι και δυναμωμένοι, σαν να έχουμε ανανεωθεί στα καθάρια νερά μιας ορεινής πηγής» [«Περί ανάγνωσης και βιβλίων», εκδ. Γνώση].

* Η Αικατερίνη Λάμπρου είναι δρ σε θέματα Πολιτιστικής Πολιτικής, Διαχείρισης και Επικοινωνίας, σύμβουλος Επικοινωνίας Α’ στην πρεσβεία της Ελλάδος στην Κύπρο